Odporność dziecka w pierwszych 1000 dniach życia. Jak ją budować?

Najwięcej mikroorganizmów znajduje się w jelicie grubym. To właśnie tam mikrobiota osiąga największą gęstość, stanowiąc ponad 50% suchej masy kału.  

W jelicie grubym dochodzi do wielu interakcji z organizmem, co ma niekwestionowany wpływ na: 

• rozwój odporności,  
• odżywienie komórek jelitowych,  
• dojrzewanie układu nerwowego, 
• kształtowanie tolerancji immunologicznej. 

Z powodu tej niezwykłej, obustronnej relacji, naukowcy wprowadzili w ostatnich latach pojęcie holobiontu czyli organizmu ludzkiego współtworzonego i funkcjonującego wraz z mikrobami. Nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę, że liczba komórek mikroorganizmów w ciele może przekraczać liczbę naszych własnych. Natomiast ich materiał genetyczny jest co najmniej 100 razy bogatszy niż genom ludzki. Noworodek nie dziedziczy od rodziców jedynie genów. Przekazują mu oni również swoją mikrobiotę. 

Niewątpliwie to mikrobiota matki, w trakcie ciąży i podczas pierwszych chwil po porodzie, odciska na dziecku swój unikalny ślad. Nieco później ma ono również kontakt z mikrobami ojca, przez pocałunki czy kontakt skóra do skóry.

Otwarte „okno możliwości” kształtowania zdrowia i odporności 

Niemowlę rozwija się z tygodnia na tydzień – podobnie jak jego mikrobiota. W odróżnieniu od osoby dorosłej, mikrobiota jelitowa noworodka początkowo jest mało zróżnicowana. Kształtuje się stopniowo: pierwotnie reprezentowana jest przez pionierskie gatunki enterobakterii, paciorkowców i bardzo cennych bakterii kwasu mlekowego (m.in. Lactobacillus), które przygotowują środowisko jelitowe dla kolejnych charakterystycznych mikrobów wieku niemowlęcego, m.in. dla bifidobakterii. To właśnie ten rodzaj bakterii dominuje u dzieci karmionych mlekiem kobiecym, ponieważ są one intensywnie wspierane przez obecne w pokarmie wielocukry – oligosacharydy (HMO).  

Naukowcy opisują ten wczesny etap jako niezwykle istotne „okno możliwości”, w którym kształtowane są fundamenty zdrowia. 

Pierwsze 1000 dni to okres od zapłodnienia do ukończenia 2. roku życia, w którym następuje intensywne i równoległe dojrzewanie układów powiązanych z mikrobiotą jelitową (odpornościowego, nerwowego) oraz kształtowanie procesów metabolicznych. Badania pokazują, że zaburzenia mikrobioty dziecka występujące w tym „oknie” rozwojowym mogą mieć wpływ na długofalowe konsekwencje i zwiększają ryzyko rozwoju chorób w późniejszym okresie m.in. AZS, astmy, alergii, otyłości, cukrzycy typu 2 czy zaburzeń neurorozwojowych.  

Co wpływa na rozwój mikrobioty dziecka? 

W tym wyjątkowo wrażliwym czasie „programowania zdrowia” to zdecydowanie bifidobakterie grają rolę „dobrych wróżek”, wspierając tolerancję immunologiczną poprzez modulację reakcji zapalnych, wzmacniając szczelność bariery jelitowej czy budując fundament komunikacji osi jelitowo-mózgowej. Jednak ich dominacja i stabilność w społeczności mikrobów jelitowych jest zależna od szeregu czynników i zdarzeń obecnych na początku życia.  

Sposób porodu 

Moment przyjścia na świat to główny punkt „zaszczepienia” noworodka mikrobami. Poród naturalny umożliwia kolonizację jelit mikrobiotą pochodzącą z dróg rodnych i jelit matki, co sprzyja utworzeniu wczesnej dominacji Bifidobacterium. Dlatego tak ważne jest, aby kobieta w ciąży dbała zarówno o swoją mikrobiotę jelitową, jak i waginalną.  

Badacze zwracają szczególną uwagę na zaburzenia mikrobioty waginalnej. Niedobory pałeczek kwasu mlekowego (Lactobacillus spp., zwłaszcza gatunku L.crispatus) wiążą się z większym ryzykiem przedwczesnego porodu oraz zwiększoną podatnością na infekcje bakteryjne czy grzybicze. Natomiast kobiety, u których w mikrobiocie pochwy dominuje Lactobacillus crispatus mają wyższy odsetek terminowych i niepowikłanych urodzeń. 

W przypadku cięcia cesarskiego noworodek kolonizowany jest głównie mikrobiotą skórną rodziców oraz bakteriami występującymi w środowisku szpitalnym.  Obserwowany jest znacząco mniejszy udział korzystnych bifidobakterii w społeczności mikrobioty jelitowej. Odsetek cesarskich cięć w Polsce to niemal 48% – co drugie dziecko w naszym kraju rodzi się z pierwotnym niedoborem bifidobacterii, a kolonizacja nimi jest opóźniona, w porównaniu do dzieci rodzonych siłami natury.  

Liczne badania pokazują, że dzieci urodzone poprzez cięcie cesarskie znacznie częściej zapadają na idiopatyczną astmę, choroby alergiczne i metaboliczne w późniejszym dzieciństwie. 

Rodzaj pokarmu 

Mleko matki to nie tyko pokarm dla noworodka. Jest również naturalnym czynnikiem modulującym mikrobiotę. Zawiera specyficzne oligosacharydy (cukry) mleka ludzkiego, które selektywnie stymulują rozwój bifidobakterii oraz chronią przed rozwojem patogenów. Co ciekawe, badania wskazują na istnienie niezwykłej ścieżki łączącej jelito matki z jelitem dziecka. To tzw. enteromammary pathway, czyli droga, przez którą wyselekcjonowane bakterie z jelit matki, m.in. lacto- i bifidobakterie są transportowane do gruczołów mlekowych.  

Naukowcy sygnalizują, że dzieci urodzone przez CC (cięcie cesarskie), u których obserwowane jest opóźnienie w kolonizacji Bifidobacterium, lecz karmione piersią, mają częściową kompensację pierwotnych niedoborów bifidobakterii oraz koreluje to ze spadkiem występowania infekcji i biegunek.   

Natomiast niemowlęta od urodzenia karmione mlekiem modyfikowanym zwykle mają bardziej zróżnicowany i mniej stabilny mikrobiom, z większym udziałem bakterii o potencjale prozapalnym. Badania wskazują na częstszą infekcyjność i hospitalizację w pierwszych miesiącach życia. 

Antybiotykoterapia 

Antybiotykoterapia, choć często niezbędna i skutecznie ratująca życie, jest jednym z najpoważniejszych czynników zaburzających mikrobiotę w pierwszych 1000 dniach jej kształtowania. Nawet krótkotrwałe leczenie, zarówno okołoporodowo u matki, jak i u noworodka, może prowadzić do poważnego w skutkach spadku liczebności bifidobacterii, prowadząc nawet do kilkunastotygodniowego opóźnienia w ich rekolonizacji. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych do 30-40% porodów przebiega z podaniem antybiotyków, najczęściej w ramach profilaktyki GBS (Streptococcus agalactiae) lub cięcia cesarskiego. Metaanalizy i duże badania kohortowe pokazują, że antybiotykoterapia w pierwszych 2 latach życia wiąże się ze wzrostem ryzyka chorób w późniejszym dzieciństwie.  

Dzieci otrzymujące antybiotyki w tym okresie częściej chorują na: 

• astmę i choroby alergiczne (wzrost ryzyka astmy o ok. 30-70% w zależności od cykli leczenia), 
• atopowe zapalenie skóry (AZS), 
• otyłość/nadwagę (wzrost ryzyka o ok. 7-20%), 
• nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD). 

Mechanizmem pośredniczącym jest dysbioza wczesnej mikrobioty (m.in. spadek bifidobakterii) oraz potencjalnie możliwe zwiększenie puli genów lekooporności bakterii, co wpływa na dojrzewanie układu odpornościowego i metabolicznego. 

Probiotykoterapia w pierwszych 1000 dniach 

Gdy jest to konieczne, odpowiednio przebadane i dobrane probiotyki, zawierające najlepiej izolowane szczepy z rodzaju Bifidobacterium, Lactobacillus czy Lactococcus, mogą wspierać prawidłowe kształtowanie mikrobioty jelitowej w okresie wrażliwego „okna możliwości”. Wczesna kolonizacja bezpiecznych, probiotycznych bakterii sprzyja modulacji odporności, integralności bariery jelitowej i produkcji metabolitów korzystnych dla zdrowia niemowlęcia. 

Coraz więcej dowodów sugeruje, że suplementacja probiotykami w ciąży i/lub we wczesnym niemowlęctwie może obniżać ryzyko wystąpienia objawów egzemy i alergii u dzieci.  Probiotyki mogą pełnić funkcję prewencyjną, zwłaszcza u dzieci z podwyższonym ryzykiem alergii lub urodzonych w warunkach zaburzających wczesną kolonizację (np. po cięciu cesarskim, karmionych mieszanką lub po antybiotykoterapii). 

Ważne jest odpowiednie dobranie odpowiednich probiotyków dla wrażliwych grup, takich jak noworodki, niemowlęta czy kobiety w ciąży.  

Poznaj najważniejsze zalecenia dotyczące stosowania probiotyków: 

• W ostatnim trymestrze ciąży i w pierwszym roku życia dziecka wybieraj probiotyki zawierające szczepy z rodzaju Bifidobacterium, które mają poparcie w badaniach naukowych, jak np. OMNi-BiOTiC® PANDA. 
• Wybieraj produkty przebadane klinicznie w populacjach wrażliwych (noworodki, niemowlęta, kobiety w ciąży). Zwracaj uwagę, czy producent deklaruje możliwość stosowania w ciąży, podczas karmienia piersią oraz od 1. dnia życia np. OMNi-BiOTiC® PANDA lub OMNi-BiOTiC® 10 AAD. 
• Rozważ probiotykoterapię w sytuacjach podwyższonego ryzyka zaburzeń mikrobioty np. po cięciu cesarskim, przy karmieniu mlekiem modyfikowanym lub w trakcie i po antybiotykoterapii. 
• Dbaj o mikrobiotę waginalną w ciąży – wybieraj probiotyki z pałeczkami kwasu mlekowego, głównie te ze szczepami L.crispatus, gasseri, jensenii czy rhamnosus oraz przeznaczonymi dla kobiet w ciąży np. OMNi-BiOTiC® FLORA plus. 
• Pamiętaj, że skuteczność probiotykoterapii zależy od wielu czynników (szczep bakteryjny, ilość kolonii bakterii, czas stosowania, żywotność i stabilność produktu, potwierdzenie w badaniach klinicznych). 

Skonsultuj swój wybór z lekarzem lub farmaceutą.