Osutka polekowa. Czy jest niebezpieczna?

Czym jest osutka polekowa? 

Osutka polekowa to zmiany skórne spowodowane niekorzystnym wpływem niektórych leków. Nie są one charakterystyczne dla danych substancji. Wiele różnych leków może powodować identyczne odczyny. 

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia skórne odczyny polekowe są niepożądanymi zmianami, które występują po zastosowaniu prawidłowej, nietoksycznej dawki leku. Nie wynikają one z nadużywania i przedawkowania leku ani jego błędnego podawania. 

Osutka polekowa – jak wygląda? 

W przypadku wystąpienia osutki polekowej można zaobserwować wykwity skórne o charakterze: 

• drobnych plam,  
• plamisto-grudkowym,  
• plamisto-krostkowym,  
• pęcherzykowym.  

Może też dojść do krwawień. Liczne zmiany są ułożone symetrycznie. Znajdują się przede wszystkim na tułowiu, ramionach oraz udach i łydkach. Mogą też występować na twarzy i błonach śluzowych. Reakcji skórnej może towarzyszyć gorączka i powiększenie węzłów chłonnych. 

Rodzaje osutki polekowej 

U pacjentów najczęściej występują reakcje nadwrażliwości w postaci: 

• pokrzywki, 
• obrzęku naczynioruchowego, 
• rumieni, 
• osutek plamisto-grudkowych, 
• plamic, 
• reakcji fototoksycznych (uwrażliwienie komórek skóry na światło słoneczne pod wpływem substancji leczniczej). 

Osutka polekowa – ile trwa? 

Osutka plamisto-grudkowa (MPE) to jedna z najczęstszych reakcji polekowych. Od momentu przyjęcia pierwszej dawki leku do wystąpienia objawów mija od 4 do 14 dni. Mogą one pojawić się nawet kilka dni po odstawieniu leku.

Występują wówczas różowe, czerwone lub łososiowe plamy. Towarzyszą im grudki, które mogą zlewać się w większe wykwity. Osutka zwykle pojawia się najpierw na tułowiu, szyi i rękach, a następnie przesuwa się ku dołowi. Często wysypka nasila się w obrębie pach, pachwin i fałdów skórnych.

Osutce plamisto-grudkowej może towarzyszyć gorączka, a chory może uskarżać się na swędzenie zmian skórnych. MPE łatwo pomylić z osutką wirusową, dlatego ważne jest odpowiednie rozpoznanie choroby. 

Szczególnymi przypadkami osutki polekowej są: 

• zespół DIHS, czyli osutka polekowa z towarzyszącymi objawami układowymi, 
• zespół DRESS, który stanowi poszerzenie zespołu DIHS o eozynofilię (wzrost liczby komórek kwasochłonnych we krwi). 

Zespół DIHS i zespół DRESS to ciężkie, zagrażające życiu rodzaje nadwrażliwości na leki.

Występuje w nich wysypka plamisto-grudkowa, zajęcie narządów wewnętrznych (najczęściej nerek, płuc, wątroby i serca) oraz zaburzenia krwi (w przypadku zespołu DRESS). Mogą pojawić się także: obrzęk twarzy, powiększenie węzłów chłonnych i gorączka. 

Objawy choroby rozwijają się po 1-8 tygodniach od wdrożenia leku. Śmiertelność w zespole DRESS sięga aż 38%. Niestety przyczyny tak intensywnej reakcji na leki nie są do końca poznane. Naukowcy uważają jednak, że podłoże zespołu DRESS jest wieloczynnikowe. Zespół DIHS występuje natomiast najczęściej po stosowaniu leków przeciwdrgawkowych (szczególnie karbamazepinie), antybiotykach (minocyklina, sulfonamidy), allopurinolu, sulfasalazynie i lekach przeciwwirusowych. 

Osutka polekowa – jak ją rozpoznać? 

Zebranie wywiadu od pacjenta w przypadku rozpoznania osutki polekowej może być niewystarczające i narazić pacjenta na niewłaściwą diagnozę. Prawdopodobnie pacjent cierpi na tę dolegliwość, gdy objawy odpowiadają reakcji immunologicznej spowodowanej lekami i istnieje związek między przyjęciem leku a wystąpieniem objawów. Lekarz musi również wykluczyć inne przyczyny powstania reakcji skórnych. 

Osutka polekowa – przyczyny 

Wątroba nie jest jedynym narządem biorącym udział w metabolizmie leków. Skóra także jest zaangażowana w ten proces, co szczególnie wpływa na jej podatność na reakcje nadwrażliwości. 

Odczyny obserwujemy najczęściej po: 

• antybiotykach (42%),  
• niesteroidowych lekach przeciwzapalnych (27-74%, w tym 38% po aspirynie), 
• lekach stosowanych w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego (20%),  
• lekach przeciwdrgawkowych (10%). 

Wśród mechanizmów występowania osutki polekowej możemy wyróżnić: 

• reakcje alergiczne: 
  • typu I o charakterze natychmiastowym ze wstrząsem anafilaktycznym, 
  • typu II i III w postaci plamic i tzw. leukocytoklastycznego zapalenia naczyń, 
  • typu IV opóźnione, objawiające się głównie jako kontaktowe zapalenie skóry, 

• reakcje niealergiczne. 

Za reakcje alergiczne odpowiadają substancje lecznicze o dużej masie cząsteczki (np. surowice, szczepionki, hormony, enzymy). 

Leki o mniejszej cząsteczce (np. antybiotyki, sulfonamidy, leki przeciwdrgawkowe, leki zwiotczające) stają się alergenami dopiero po związaniu z białkiem lub tkanką w organizmie człowieka. 

W przypadku niektórych preparatów (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych typu ibuprofen, aspiryna, naproksen) zmiany skórne mogą wskazywać na alergię. Przyczyną osutki polekowej nie jest jednak reakcja alergiczna (tzw. reakcja nadwrażliwości niealergicznej).

Osutka polekowa – leczenie 

Podstawą terapii osutki polekowej jest odstawienie wszystkich nowo wdrożonych leków (o ile jest to możliwe). Lekarz może przepisać także leki znoszące świąd i stan zapalny (np. leki antyalergiczne oraz sterydy przeznaczone do działania ogólnego i miejscowego).  

Aby skóra szybko się zregenerowała, pacjent powinien ją nawilżać i pielęgnować przy pomocy emolientów. 

Jak możemy zauważyć, reakcje nadwrażliwości są silnie zróżnicowane i często zależą od predyspozycji indywidualnych. Naukowcy wciąż badają wpływ wirusów, chorób autoimmunologicznych i innych czynników na rozwój osutki polekowej. W niektórych sytuacjach może ona zagrażać zdrowiu, a nawet życiu.

Do konsultacji lekarskiej powinny skłonić nas takie objawy jak powiększenie węzłów chłonnych, podwyższenie temperatury i pogorszenie samopoczucia. Warto mieć na uwadze, że nawet dostępne bez recepty popularne leki przeciwzapalne mogą wywołać reakcję nadwrażliwości. Pamiętajmy, by zawsze stosować je zgodnie z ulotką lub zaleceniem lekarza.