Pleśń. Czym może grozić zatrucie pleśnią?

Gdzie występuje pleśń? 

Pleśń do rozwoju potrzebuje niewiele. Sprzyjają jej wilgoć i ciepło.  

Pleśń w żywności najczęściej pojawia się w: 

• pieczywie, 
• owocach i warzywach, 
• orzechach, ziarnach, nasionach, 
• przetworach takich jak dżemy czy marynaty. 

Pleśń w żywności rozwija się nie tylko na zewnątrz, ale może także wnikać do wnętrza, pozostając niewidoczną dla oka. Strzępki pleśni mogą rozwijać się wewnątrz i produkować toksyny. Spożycie takiej żywności może nieść za sobą poważne konsekwencje dla zdrowia.  

Nie wszystkie pleśnie są jednak toksyczne. Niektóre gatunki są świadomie wykorzystywane w przemyśle spożywczym, zwłaszcza do produkcji serów pleśniowych (camembert, brie czy roquefort). Nadają one charakterystyczny smak, aromat i konsystencję sera.  

Pleśń w powietrzu i budynkach 

Pleśń może rozwinąć się także we wnętrzu budynków, w których występują problemy z wilgocią.

Najczęściej możemy ją zauważyć w: 

• łazience, kuchni, np. wokół okien, w fugach, przy umywalkach, prysznicach, 
• piwnicach, 
• przestrzeniach pod tapetami, 
• klimatyzatorach i systemach wentylacyjnych. 

Najczęściej są to pleśnie z rodzaju Cladosporium, Aspergillus, Alternaria. Ich zarodniki unoszą się w powietrzu, są niewidoczne gołym okiem i mogą być wdychane przez osoby przebywające w zanieczyszczonych pomieszczeniach.  

Jedną z najbardziej niebezpiecznych jest czarna pleśń wywołana przez toksyczny grzyb Stachybotrys charatum. Ma ciemnozielony lub czarny kolor i śluzowatą strukturę. Rozwija się w bardzo wilgotnych, źle wentylowanych pomieszczeniach. Można ją znaleźć w pomieszczeniach, które uległy zalaniu, np. w przypadku przecieków dachowych, awarii instalacji wodnej. Może rozwinąć się w materiałach budowlanych, które zawierają celulozę, np. w tapetach, płytach karton-gips, wykładzinach. Czarna pleśń produkuje niebezpieczne mikotoksyny trichotecentowe, które mogą dostać się do organizmu poprzez wdychanie zarodników, kontakt przez skórę czy drogą pokarmową.  

Długotrwałe narażenie na czarną pleśń może skutkować zaburzeniami układu oddechowego, nerwowego, predysponuje do rozwoju zmian nowotworowych. Szczególnie narażone są dzieci, osoby w podeszłym wieku i chorujące na choroby autoimmunologiczne.  

Mikotoksyny 

Niektóre pleśnie produkują mikotoksyny, związki chemiczne o działaniu toksycznym. 

• Aflatoksyny – produkowane przez grzyby z rodzaju Aspergillus. Działają rakotwórczo, szczególnie na wątrobę. Są odporne na wysokie temperatury. Można je znaleźć w kukurydzy, nasionach, orzechach ziemnych. 
• Ochratoksyna A – wytwarzana przez grzyby z rodzajów Aspergillus i Penicillium. Może uszkadzać nerki i układ odpornościowy. 
• Patulina – działa neurotoksycznie, występuje w spleśniałych owocach, zwłaszcza w jabłkach i ich przetworach. 

Wpływ pleśni na organizm 

Pleśń może w różny sposób wpływać na zdrowie. Zależy to od rodzaju pleśni, drogi wniknięcia do organizmu oraz długości ekspozycji.  

• Reakcje alergiczne – pleśnie są silnymi alergenami. Mogą wywołać objawy takie jak kichanie, kaszel, łzawienie oczu, świszczący oddech. U osób chorujących na astmę lub POChP mogą wywołać zaostrzenie tych chorób. 
• Infekcje grzybicze – u osób z obniżoną odpornością kontakt z pleśnią może wywołać grzybice układowe. Są to poważne infekcje wewnętrzne. Przykładem jest aspergiloza, wywołana przez grzyby z rodzaju Aspergillus. Ta infekcja może prowadzić do zapalenia płuc lub uszkodzenia zatok. 
• Toksyczne działanie mikotoksyn – długotrwała ekspozycja na mikotoksyny może prowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek, zaburzeń hormonalnych, problemów neurologicznych, osłabienia odporności i rozwoju nowotworów.  

Jak rozpoznać zatrucie pleśnią? 

Rozpoznanie zatrucia pleśnią nie jest łatwe. Objawy są niespecyficzne i mogą być mylone z innymi chorobami.

W trakcie diagnostyki może być konieczne wykonanie: 

• testów alergicznych, 
• badania krwi – enzymów wątrobowych, markerów zapalnych, 
• badania mikologicznego, 
• oznaczenia mikotoksyn w krwi lub moczu. 

Leczenie zatrucia pleśnią 

Leczenie zatrucia pleśnią powinno odbywać się pod okiem lekarza. Najważniejszym krokiem w leczeniu jest eliminacja źródła pleśni. Metody leczenia i stosowana farmakoterapia zależą od objawów choroby.  

Przede wszystkim zastosowanie znajdują: 

• leki przeciwgrzybicze, np. itrakonazol, amfoterycyna B stosowane w przypadku grzybicy układowej; 
• leki przeciwhistaminowe i kortykosteroidy – stosowane w leczeniu objawów alergii. 

W przypadku ostrego zatrucia mikotoksynami konieczna może być hospitalizacja. 

Podczas zatrucia lekarz może zalecić stosowanie leków czy suplementów diety, które wspierają funkcjonowanie wątroby i detoksykację organizmu. Stosuje się tutaj ekstrakty z ostropestu, fosfolipidy, probiotyki. 

Jak chronić się przed pleśnią? 

Pleśń to nie tylko nieestetyczny nalot na jedzeniu czy ścianach domu. Jej obecność może stanowić znaczące zagrożenie dla zdrowia. Odpowiednie działania profilaktyczne pozwolą na ochronę przed rozwojem pleśni w domu.  

• Utrzymuj suchość i odpowiednią wentylację w pomieszczeniach, zwłaszcza w łazience czy kuchni. 
• Używaj pochłaniaczy wilgoci i osuszaczy powietrza. 
• Regularnie czyść klimatyzację i wentylację. 
• Usuwaj widoczną pleśń jak najszybciej za pomocą specjalnych środków. 
• Unikaj przechowywania rzeczy w wilgotnych pomieszczeniach. 

Bardzo ważna jest także ochrona żywności przed pleśnią.  

• Nie jedz spleśniałej żywności, nawet jeśli usuniesz widoczne zarodniki. 
• Przechowuj produkty spożywcze w suchym i chłodnym miejscu. 
• Kupuj orzechy i nasiona ze sprawdzonych źródeł. 
• Unikaj długiego przechowywania przetworów domowych.