Zatrucie glikolem etylenowym – jak je rozpoznać i leczyć?

Na czym polega toksyczność glikolu etylenowego? 

Glikol etylenowy bardzo łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Toksyczne działanie pojawia się też przy narażeniu na jego opary. Glikol wchłania się również przez skórę.  

Sam glikol nie kumuluje się w ludzkim organizmie. Gromadzą się natomiast jego metabolity: 

• kwas glikolowy, wywołujący głęboką kwasicę metaboliczną; 
• kryształy szczawianu wapnia – gromadzą się w kanalikach nerkowych, mechanicznie uszkadzając narząd. Kwas szczawiowy wiąże jony wapnia z organizmu, wywołując objawy tężyczki; 
• aldehyd glikolowy – hamuje wiele procesów metabolicznych w ustroju, w tym metabolizm glukozy. 

Wszystkie metabolity etanodiolu mają właściwości cytotoksyczne na nerki (tj. uszkadzające komórki) – może to prowadzić do wystąpienia u pacjenta niewydolności nerek. 

Ponadto glikol etylenowy wykazuje właściwości uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy, ma też działanie narkotyczne. Choć wywołuje objawy podobne do zatrucia alkoholem etylowym, to jego działanie jest jednak znacznie słabsze w porównaniu z etanolem. 

Objawy zatrucia glikolem etylenowym 

Ostre zatrucie glikolem etylenowym 

Zatrucie glikolem etylenowym objawia się podstępnie – początkowo przypomina upojenie alkoholem etylenowym. Na obraz kliniczny składają się niezborność ruchów, senność, a czasem drgawki.  

W kolejnej fazie objawy wywołane są akumulacją metabolitów etanodiolu. Składają się na nie: 

• tachykardia; 
• kompensacyjne przyspieszenie oddechu – w ten sposób organizm próbuje wyrównać kwasicę metaboliczną; 
• podwyższone ciśnienie krwi. 

Po 24-72 godzinach od zatrucia zaczynają dominować objawy niewydolności nerek. Najpierw pojawia się częstomocz, a następnie anuria (bezmocz).  

Wspomniane wcześniej kryształy kwasu moczowego zaczynają się kumulować także w ośrodkowym układzie nerwowym. Może dochodzić do drgawek, głębokiej śpiączki i obrzęku mózgu. 

Jako przyczynę zgonu najczęściej opisuje się niewydolność krążenia lub głębokie uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, rzadko niewydolność nerek.  

Przewlekłe zatrucie glikolem etylenowym 

Ten typ zatrucia występuje zwykle po kilkutygodniowym narażeniu na opary glikolu etylenowego. Główne objawy to podrażnienie oczu i górnych dróg oddechowych, a także niewydolność nerek.  

Diagnostyka zatrucia glikolem etylenowym 

Podstawowym badaniem jest oznaczenie we krwi stężenia glikolu etylenowego. Jeśli badania z jakiegoś powodu nie można wykonać, zatrucie można potwierdzić badaniem osadu moczu – znajdą się w nim kryształy szczawianu wapnia. 

Inne badania wykonywane w diagnostyce tego zatrucia to: 

• gazometra krwi, 
• stężenia elektrolitów, 
• stężenie wapnia, 
• stężenie glukozy, 
• parametry funkcji nerek. 

Leczenie zatrucia glikolem etylenowym 

Metabolizm glikolu etylenowego zachodzi za pomocą tego samego enzymu jak w przypadku etanolu – dehydrogenazy alkoholowej. Dzięki tej prawidłowości podanie etanolu przy zatruciu glikolem działa jako odtrutka.  

Inną substancją blokującą metabolizm glikolu etylenowego jest fomepizol. Jest to lek preferowany w tego typu zatruciach, jest on jednak ciężko dostępny – głównie ze względu na wysoką cenę. 

Prócz podawania odtrutek, warto rozważyć podaż witaminy B6. Opisano bowiem, że ma ona działanie nasilające detoksykację metabolitów glikolu etylenowego. Podawanie tej witaminy może złagodzić efekty uszkodzenia nerek i ośrodkowego układu nerwowego. 

Ponadto konieczne jest wyrównywanie kwasicy metabolicznej przez podawanie wodorowęglanu sodu, a także leczenie objawowe w postaci podtrzymywania podstawowych funkcji życiowych.  

Rokowanie przy zatruciu glikolem etylenowym 

W przypadku zatrucia glikolem etylenowym bardzo ważnym czynnikiem rokowniczym jest czas, w którym chory zgłosi się do placówki medycznej.  

Im krótszy czas od zatrucia do rozpoczęcia leczenia, tym większe szanse na pełne wyzdrowienie.  

Najpoważniejszym odległym powikłaniem jest uszkodzenie nerek. W literaturze opisywano przypadki konieczności wykonania zabiegu przeszczepienia nerek.  

Źródła: 

1. Zarys toksykologii klinicznej pod red. Janusza Pacha. 
2. Toksykologia współczesna pod red. prof. dr hab. Witolda Seńczuka. 
3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.20.2.3.