Retinol w ciąży i podczas karmienia piersią – czy można go stosować?

Czym są retinol i retinoidy?

Retinol, czyli witamina A, działa przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie i antyproliferacyjnie. Reguluje odbiór bodźców świetlnych w oku oraz korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci. Jest to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, dlatego magazynowana jest w tkance tłuszczowej. Ta właściwość pozwala również łatwo przenikać jej przez warstwę rogową naskórka i dotrzeć do głębszych partii skóry.

Retinoidy to klasa związków pochodzących od witaminy A, bądź podobnych do niej strukturalnie lub funkcjonalnie. W organizmie retinoidy wiążą się ze swoistymi białkami i prowadzą do aktywacji specyficznych regionów regulatorowych DNA związanych ze wzrostem komórkowym, podziałem komórek i ich śmiercią (apoptozą). Retinoidy są również wykorzystywane w terapii nowotworów, na przykład w leczeniu skórnych postaci chłoniaków, ciężkich postaci łuszczycy, czy objawów skórnych mięsaka Kaposiego. 

Retinoidy podzielone są na trzy generacje ze względu na ich budowę:  

• I generacja – retinoidy naturalne: retinol, retinal, tretynoina, izotretynoina; 
• II generacja – retinoidy monoaromatyczne: etretinat, acitretina; 
• III generacja – retinoidy poliaromatyczne: arotynoid, adapalen i tazaroten. 

Większość pochodnych witaminy A (za wyjątkiem m.in. adapalenu i tazarotenu), musi zostać przekształcona w kwas retinowy (tretynoinę). Jest to składnik fizjologicznie występujący we krwi, a jego stężenie wynosi ok. 4,9 ng/ml 

Czy retinol może być szkodliwy dla zdrowia matki i dziecka? 

Zapotrzebowanie kobiety ciężarnej na witaminę A to 770 μg dziennie.  

Zbyt duże stężenie retinolu w organizmie matki ma działanie teratogenne, czyli toksyczne na zarodek lub płód. 

Doustne retinoidy (takie jak często stosowana na trądzik izotretynoina) są wysoce teratogenne i bezwzględnie przeciwwskazane w ciąży. Nadmiar witaminy A może być przyczyną wad wrodzonych płodu, takich jak wady twarzoczaszki, wodogłowie, małogłowie, czy wady układu krążenia. 

Teratogenność retinoidów stosowanych miejscowo wydaje się nieznaczna. Ilość substancji wchłoniętej przez skórę podczas używania produktu jest bardzo niewielka. Istnieją publikacje prezentujące przypadki wad urodzeniowych powiązanych z miejscowym użyciem tretynoiny, podobnych do tych występujących przy ogólnoustrojowym stosowaniu retinoidów. Inne badania nie wykazują zwiększonego ryzyka malformacji przy stosowaniu retinoidów miejscowo. Ze względu na to, że badania są zwykle prowadzone na niewielkiej liczbie osób, ryzyko działania teratogennego nie może być wykluczone. Z tego powodu przyjmuje się stanowisko, aby ciężarne nie stosowały retinoidów w żadnej postaci. 

Retinol a planowanie ciąży

Stosowanie doustnych retinoidów jest bezwzględnie przeciwwskazane w czasie planowania ciąży. Kobiety mające przepisany retinoid doustny powinny stosować dwie skuteczne metody antykoncepcji już miesiąc przed rozpoczęciem terapii. Po zakończonym leczeniu pochodnymi witaminy A antykoncepcja powinna być nadal stosowana przez kolejny miesiąc, a przy stosowaniu acytretyny nawet 2-3 lata. Dodatkowo pacjentka powinna wykonać test ciążowy przed kuracją, w trakcie leczenia – optymalnie co miesiąc oraz po miesiącu od jej zakończenia. Pozwala to uniknąć ewentualnego przypadkowego narażenia płodu na teratogenne działanie tych substancji. 

Retinol a ciąża 

Doustnie stosowane retinoidy są uważane przez Amerykańskie FDA (Food and Drug Administration) jako kategoria X. Oznacza to, że badania na zwierzętach lub ludziach wykazały, że powodują wady płodu i/lub istnieją dowody na uszkodzenie płodu, a ryzyko związane z użyciem leku podczas ciąży zdecydowanie przeważa nad potencjalnymi zyskami. Doustne retinoidy powodują defekty grzebienia nerwowego nazywane embriopatiami retinoidowymi. Prowadzą do wad głównie ośrodkowego układu nerwowego, twarzoczaszki, serca i tarczycy.  

Retinol a karmienie piersią 

Retinol w formie doustnej należy do leków przeciwwskazanych podczas karmienia piersią, podobnie jak m.in. leki przeciwnowotworowe, lit, amiodaron. Retinoidy stosowane miejscowo nie stanowią zagrożenia dla dziecka, jednak należy się upewnić, że skóra niemowlęcia nie ma bezpośredniego kontaktu z preparatem oraz nie stosować go w okolicy sutka. 

Podsumowując, ryzyko wad płodu przy stosowaniu doustnych retinoidów jest bardzo wysokie, nawet przy stosowaniu niewielkiej dawki przez krótki czas. Wszystkie kobiety w wieku rozrodczym powinny wykluczyć ciążę przed rozpoczęciem kuracji. Retinoidy stosowane miejscowo nie mają udowodnionego działania uszkadzającego płód, jednak odradzane jest ich stosowanie. 

Przeczytaj również:
Choroby weneryczne a ciąża – jak wpływają na płodność i samą ciążę?