Silne napady kaszlu? To może być krztusiec!

Co to jest krztusiec? 

Krztusiec (koklusz) to choroba zakaźna dróg oddechowych (atakująca tchawicę i oskrzela). Dotyka głównie dzieci poniżej 5. roku życia i jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków i niemowląt. Możemy na niego zachorować również w wieku nastoletnim i dorosłym. W tym przypadku przebieg choroby jest zwykle łagodniejszy. Po przejściu krztuśca nie zyskujemy trwałej odporności, więc niektóre osoby chorują nawet kilka razy w ciągu życia. 

Jak można zarazić się krztuścem? 

Charakterystyczną cechą krztuśca jest wysoka zaraźliwość. Oznacza to, że mamy nawet 100% szans na zarażenie się w wyniku bliskiego kontaktu z chorą osobą. 

Do zakażenia dochodzi, gdy chory kaszle, kicha czy mówi, a my wdychamy drobinki jego śliny z powietrza. Możliwe jest również zarażenie się przez bezpośredni kontakt z wydzielinami zakażonej osoby (w tej sytuacji ryzyko zarażenia się jest niższe). 

Gdy pałeczka krztuśca dostanie się do naszych dróg oddechowych, zaczyna wydzielać liczne toksyny niszczące ich nabłonek. Skutkuje to produkcją gęstego i lepkiego śluzu. Naturalnym odruchem organizmu jest próba pozbycia się go za pomocą kaszlu – charakterystycznego objawu krztuśca. 

Największe ryzyko zakażenia występuje w pierwszych dwóch tygodniach choroby, jednak trwa ono nawet do miesiąca od początku objawów infekcji. Możemy się zarazić nie tylko od osób, u których widoczne są pełne objawy choroby, ale także od chorych z łagodnym przebiegiem zakażenia.  

Okres zakaźności można jednak skrócić. Pacjent przyjmujący antybiotyk przestaje zarażać już po 5 dniach.  

Krztusiec – objawy 

Ze względu na przebieg infekcji wyróżniamy 3 fazy krztuśca: nieżytową, napadowego kaszlu oraz zdrowienia. Pierwsze objawy krztuśca pojawiają się zwykle po około 7-14 dniach od kontaktu z bakterią. Początek choroby można łatwo pomylić ze zwykłym przeziębieniem.  

Występują: 

• gorsze samopoczucie, 
• katar i kichanie, 
• łzawienie oczu, 
• łagodny suchy kaszel, 
• ból gardła. 

W tym okresie zwykle nie występuje gorączka, a jedynie stany podgorączkowe. 

Głównym objawem kolejnego etapu choroby, jak wskazuje jego nazwa, są gwałtowne napady kaszlu. Pojawiają się zazwyczaj w nocy, podczas jedzenia, kichania czy ziewania. Mogą być również wywołane głośnym dźwiękiem czy badaniem gardła przez lekarza. 

Podczas jednego napadu chory może kaszleć nawet 30 razy, a pomiędzy kolejnymi kaszlnięciami nie nabiera powietrza do płuc. Na koniec takiego napadu słyszymy czasami świszczenie związane z nagłym nabraniem powietrza. Może ono przypominać pianie koguta. Faza napadowego kaszlu nie trwa dłużej niż miesiąc.  

W ostatnim stadium krztuśca, czyli fazie zdrowienia, uporczywy kaszel stopniowo ustępuje. Zwykle w łagodnej już postaci utrzymuje się on jednak bardzo długo, czasem nawet do kilku miesięcy. 

Typowy przebieg krztuśca występuje głównie u dzieci, które nie zdążyły jeszcze otrzymać pełnego cyklu szczepienia przeciwko tej chorobie. Z tego powodu jest on bardzo niebezpieczny dla noworodków i niemowląt, u których może wiązać się z poważnymi powikłaniami. U zaszczepionych nastolatków i osób dorosłych infekcja jest zwykle dużo łagodniejsza. Różnica jest najbardziej zauważalna podczas drugiego etapu choroby, czyli fazy napadowego kaszlu. 

Krztusiec – objawy u dzieci 

Napady duszącego kaszlu u dzieci zakażonych pałeczkami krztuśca mogą być bardzo groźne w skutkach. Jak wygląda taki atak? U dziecka gwałtownie pojawia się cała seria kaszlnięć. Nie jest ono w stanie zrobić między nimi wdechu, więc na koniec nabiera dużo powietrza do płuc. Często towarzyszą temu świsty. Nierzadko po napadzie kaszlu pojawiają się wymioty. 

W przypadku bardzo ciężkiego przebiegu choroby przy napadzie kaszlu mogą wystąpić: 

• łzawienie oczu, 
• wytrzeszcz gałek ocznych, 
• zaczerwienienie twarzy, 
• wybroczyny na skórze,  
• wylewy krwi do spojówek, 
• krwawienia z nosa. 

Czasami kaszel kończy się sinicą, dusznością, bezdechami, a nawet utratą przytomności.  

Krztusiec – objawy u dorosłych 

Przebieg krztuśca u dorosłych zwykle nie jest tak dramatyczny. Napady kaszlu występują rzadko, jednak pojawia się przewlekły suchy kaszel (najczęściej w nocy). Niestety z powodu tego niecharakterystycznego objawu rozpoznanie infekcji może być opóźnione. W tym czasie chory zaraża osoby ze swojego otoczenia. 

Rozpoznanie krztuśca 

Przeciągający się suchy kaszel u dorosłych lub charakterystyczne napady kaszlu u dzieci mogą oznaczać zakażenie krztuścem.  

Jakie badania pozwalają na potwierdzenie zakażenia?  

• Wyhodowanie pałeczki krztuśca na specjalnym podłożu z wymazu pobranego głęboko z nosa lub gardła, 
• badanie PCR wykrywające DNA bakterii (również z wymazu), 
• wykrycie przeciwciał przeciwko pałeczce krztuśca we krwi. 

Pomocniczo można wykonać także morfologię krwi. Obserwuje się w niej zwykle zwiększoną ilość białych krwinek (leukocytów) i limfocytów. Oba składniki krwi są elementem naszego układu odpornościowego. 

Krztusiec – leczenie 

U źródła krztuśca leży bakteria – Bordetella pertussis. W związku z tym podstawą leczenia tej infekcji są antybiotyki. Zwykle wybór pada na makrolidy, do których należą m.in. erytromycyna, azytromycyna i klarytromycyna. Jeżeli chory zacznie przyjmować antybiotyk w początkowej fazie choroby (tzw. nieżytowej), w skuteczny sposób może złagodzić objawy, zwłaszcza kaszel. Jego zastosowanie w kolejnym etapie infekcji, czyli podczas kaszlu, nie wpłynie na przebieg choroby. Sprawi jednak, że zarażona osoba będzie krócej przenosiła bakterie na innych. Wtedy okres zakaźności skróci się z 3-4 tygodni do 5 dni.  

Walka z kaszlem w przebiegu krztuśca jest bardzo trudna. Nie znamy niestety leku, który w skuteczny sposób łagodzi ten objaw, gdy infekcja przejdzie już w fazę napadowego kaszlu. 

W przypadku noworodków, niemowląt i osób z ciężkim przebiegiem choroby leczenie powinno odbywać się w szpitalu. Pacjenci wymagają czasami podawania tlenu, a nawet wentylacji mechanicznej za pomocą respiratora. 

Czy krztusiec jest wyleczalny? 

Na szczęście całkowite wyleczenie krztuśca jest możliwe. Ważne jest sprawne włączenie do leczenia antybiotyku. 

U niektórych osób choroba wiąże się niestety z ryzykiem rozwoju poważnych powikłań. W przypadku najmniejszych dzieci infekcja może nawet okazać się śmiertelna. Wraz z wiekiem ryzyko to maleje.  

Możliwe powikłania krztuśca u dzieci to: 

• zapalenie płuc, 
• uszkodzenie płuc, 
• zapalenie ucha środkowego, 
• drgawki, 
• krwawienie wewnątrzczaszkowe i obrzęk mózgu. 

Najgroźniejszym skutkiem infekcji jest tzw. krztuścowe uszkodzenie mózgu (encefalopatia). U dziecka możemy wówczas zaobserwować napady drgawek, zaburzenia świadomości czy niedowłady, które w ostateczności mogą prowadzić do niepełnosprawności intelektualnej. 

Następstwa choroby u osób dorosłych to: 

• trudności ze snem związane z uporczywym kaszlem, 
• nietrzymanie moczu, 
• wypadanie odbytnicy, 
• spadek masy ciała,  
• przepuklina,  
• złamania żeber, 
• udar mózgu. 

Domowe sposoby na krztusiec – czy są skuteczne? 

Najważniejszym elementem leczenia zakażenia są antybiotyki. Wspomagająco, szczególnie podczas kaszlu utrzymującego się po aktywnym okresie choroby, można zastosować inhalację z chlorku sodu (NaCl) czy preparaty z miodem, np. syrop.  

Pamiętaj jednak, by nie podawać miodu dziecku, które nie ukończyło 12. miesiąca życia. 

Domowe sposoby leczenia nie mogą zastępować wizyty u lekarza.

Krztusiec – szczepienie 

Szczepionka na krztusiec w skuteczny sposób chroni przed zakażeniem. W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek. Pełnokomórkowe mają w swoim składzie całą zabitą cząsteczkę bakterii Bordetella pertussis. Bezkomórkowe szczepionki zawierają jedynie fragmenty drobnoustrojów. W porównaniu do pełnokomórkowych preparatów rzadziej występują po nich odczyny poszczepienne. 

Wszystkie szczepionki przeciwko krztuścowi zawsze występują w postaci skojarzonej, czyli chronią jednocześnie przed kilkoma chorobami zakaźnymi. Poza krztuścem zyskujemy odporność na błonicę i tężec. 

W Polsce szczepienie dzieci przeciwko krztuścowi jest obowiązkowe i bezpłatne.  

Zgodnie z kalendarzem szczepień podaje się je w następujący sposób:

Szczepienie najmłodszych dzieci bezkomórkowym rodzajem preparatu jest bezpłatne tylko u niektórych pacjentów, np. wcześniaków. W innych przypadkach konieczne jest samodzielne pokrycie kosztów zakupu szczepionek. 

Nawet pełen cykl szczepień przeciwko krztuścowi, tak jak przejście choroby, nie daje trwałej odporności na zachorowanie. Utrzymuje się ona przez ok. 5-10 lat od ostatniego szczepienia lub 7-20 lat od przebytej infekcji. Pamiętaj jednak, że nawet po upływie tego czasu szczepionka wciąż chroni przed ciężkim przebiegiem choroby. 

Szczepienie na krztusiec w ciąży 

Z powodu przemijającej odporności na zakażenie specjaliści zalecają, aby każda dorosła osoba raz na 10 lat przyjęła przypominającą dawkę szczepionki. Dotyczy to głównie kobiet w ciąży, które po szczepieniu przekazują gotowe przeciwciała rozwijającemu się w ich ciele dziecku. Dzięki temu noworodek rodzi się z odpornością na krztusiec i jest chroniony do czasu przyjęcia swoich szczepionek. Najlepszym momentem na szczepienie przeciwko krztuścowi w ciąży jest 3. trymestr.

Przeczytaj również:
Kaszel krtaniowy. Sprawdź, jak go rozpoznać