Zaburzenia głosu jako wynik uszkodzenia narządu słuchu

Słuch a głos 

Głos każdego człowieka ma indywidualne cechy (np. brzmienie, barwa, wysokość), które są zależne od wieku, płci, a także uwarunkowań osobniczych. Powstawanie głosu jest ściśle związane z prawidłowo działającym narządem słuchu, a jego zaburzenia stanowią osobny dział patofizjologii procesów komunikacyjnych. Jeśli z jakiegoś powodu słuch jako narząd zostanie uszkodzony lub na drodze słuchowej pojawią się problemy, rozwój mowy (a co za tym idzie – komunikacji) może zostać mocno zaburzony, zwłaszcza u dzieci, u których mowa dopiero się rozwija.

Prawidłowe odbieranie wrażeń słuchowych ma wielkie znaczenie, szczególnie w okresie naśladowania przez dziecko dźwięków, a także, gdy maluch zaczyna rozumieć mowę ojczystą. Ponadto u małych dzieci ośrodkowy układ nerwowy jest szczególnie podatny na tworzenie się nowych połączeń nerwowych, co w przypadku zaburzonej pracy słuchu również staje się ograniczone.  

Dlatego też tak ważne jest diagnozowanie niedosłuchów we wczesnym dzieciństwie, kiedy szkody da się jeszcze naprawić, a dziecko ma realną szansę na normalne życie.  

Zaburzenia słuchu, w tym całkowita głuchota, blokują kontrolowanie swojego głosu, mowy, a także komunikację z otoczeniem. Zaburzenia głosu, które są wynikiem uszkodzenia słuchu, określane są mianem dysfonii audiogennej (dysphonia audiogenes). 

Czym jest dysfonia audiogenna?

Dysfonia audiogenna jest wynikiem uszkodzenia narządu słuchu. Brak możliwości kontroli słuchowej własnego głosu prowadzi do zmian czynnościowych, co stanowi konsekwencję nieprawidłowych mechanizmów fonacyjnych. Te z kolei są wynikiem nieprawidłowego działania mięśni krtani (zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych), a także zakłóconego procesu rozluźniania i napinania mięśni antagonistycznych, co znacznie zaburza ich współpracę.  

Zjawisko dysfonii audiogennej może stanowić rezultat niedosłuchu odbiorczego lub przewodzeniowego.  

Jej skala zależy od głębokości niedosłuchu, momentu, w którym się pojawił, długości jego trwania, a także wprowadzonej (wcześniej lub później) rehabilitacji, w tym protez słuchu.  

Jedną z charakterystycznych cech dysfonii audiogennej są zaburzenia oddychania – krótsza faza wydechowa, zbyt głębokie oddychanie, brak synchronizacji między wdechem, artykulacją i fonacją.  

Warto jednak zaznaczyć, że dziecko z wadą słuchu, przychodząc na świat, ma prawidłowo wykształconą krtań pod względem anatomicznym. Zmiany zachodzące w krtani pod wpływem zaburzeń słuchu następują w pierwszych latach życia i zależą od wielu czynników (stopnia uszkodzenia słuchu, charakteru uszkodzenia, czasu trwania niedosłuchu, podjętej rehabilitacji itd.) 

Zaburzenia głosu w wyniku niedosłuchu odbiorczego i przewodzeniowego 

Według statystyk niedosłuchy odbiorcze stanowią aż 90% wszystkich diagnozowanych niedosłuchów, zwłaszcza u dzieci i osób w podeszłym wieku.  

Niedosłuch odbiorczy cechuje się uszkodzeniem komórek słuchowych ucha wewnętrznego i wymaga protezowania. Niedosłuch przewodzeniowy z kolei wynika z uszkodzenia lub problemu obecnego na drodze słuchowej w uchu środkowym lub zewnętrznym. Niedosłuch tego typu można leczyć, dzięki czemu słuch ulega poprawie. Mimo swojej odwracalności niedosłuch przewodzeniowy może pozostawić po sobie ślad w postaci zaburzeń głosu, mowy, a ponadto zaburzeń koncentracji i zachowania, a co za tym idzie – gorszych wyników w nauce. W przypadku niedosłuchów odbiorczych zaburzenia głosu mogą być bardziej poważne, m.in. obserwuje się późniejszą mutację, zaburzenia kontrolowania własnego głosu (intonacji, wysokości, natężenia, rytmu, barwy). Problem stanowią również czynniki muzyczne, takie jak melodia, tempo i dynamika głosu. Głos osób z niedosłuchem odbiorczym jest zazwyczaj szorstki, ochrypły, często nawet piskliwy, a jego skala jest znacznie zawężona. Zauważa się również krótszy czas fonacji.  

Badanie głosu dziecka z uszkodzonym narządem słuchu 

Badanie głosu dziecka z uszkodzonym narządem słuchu można przeprowadzić za pomocą prób subiektywnych i obiektywnych. Wśród nich znajduje się odsłuchowa ocena głosu, która skupia się na określeniu: 

• barwy głosu (ocena subiektywna) – barwa głosu jest jasna, ciemna, dźwięczna, matowa, nosowa, chrapliwa, piszcząca, bezdźwięczna, gardłowa itd.; 
• sposobu tworzenia głosu – swobodnie czy z wysiłkiem (z dodatkowym napięciem mięśni); 
• zdolności utrzymania głosu na stałym poziomie przez cały czas fonacji; 
• nastawienia głosowego (tego, jak zachowują się fałdy głosowe podczas fonacji); 
• natężenia głosu – małe, średnie, duże. 

Funkcjonowanie krtani u dzieci z niedosłuchem 

Jak już wyżej wspomniano, dziecko z wadą słuchu ma prawidłowo wykształconą krtań, która ulega zmianom w pierwszych latach życia (wyjątkiem są inne czynniki, które wcześniej doprowadziły do uszkodzenia słuchu i krtani). Zaburzenia głosu są wtórnym zjawiskiem do braku kontroli słuchowej, ale też nierzadko nieprawidłowej rehabilitacji. W obrębie krtani często zauważa się: 

• nieprawidłowe napięcie fałdów głosowych (wzmożone lub obniżone); 
• niedomykalność głośni; 
• asymetrie; 
• zmiany na fałdach głosowych, np. guzki śpiewacze.  

Dodatkowo u dzieci z zaburzeniami słuchu obserwuje się hiperfunkcjonalność krtani, a więc wzmożone napięcie mięśni, co może uwidaczniać się na twarzy i szyi.  

Rehabilitacja dysfonii audiogennej 

Rehabilitacja dziecka z wadą słuchu przekłada się na jego głos. Do jej głównych celów należy normalizacja napięcia mięśni, wypracowanie prawidłowego sposobu oddychania, a także koordynacja oddechowo-fonacyjno-artykulacyjna wraz z uruchamianiem rezonatorów.  Podczas terapii wprowadza się ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, fonacyjne, a także ćwiczenia z mormorando.  

Zaburzenia głosu bardzo często towarzyszą dzieciom i osobom dorosłym z zaburzonym słuchem. Stąd tak ważna jest wczesna diagnostyka i szybka rehabilitacja.  

Przeczytaj również:
Jakie są rodzaje słuchu?