Zakażenia grzybicze u dzieci – w jaki sposób się je leczy?

Infekcja grzybicza u dziecka – czym jest? 

Grzybica to choroba wywołana przez mikroskopijne grzyby. Może mieć charakter powierzchniowy (dotyczy skóry, błon śluzowych, włosów i paznokci) lub układowy (atakuje wówczas narządy wewnętrzne). Inwazyjne zakażenia grzybicze zdarzają się u dzieci cierpiących na  pierwotne lub wtórne niedobory odporności. Grzybice skóry (inaczej dermatomikozy) to dość częsty problem dermatologiczny wśród dzieci. Grzyby są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Chorobę u ludzi może wywołać aż 200-300 różnych gatunków. W sprzyjających warunkach grzyby mogą przeniknąć przez naskórek, zapoczątkowując zakażenie. Zwykle do rozwoju grzybicy dochodzi, gdy bariera naskórkowa zostanie uszkodzona lub gdy zawiodą mechanizmy obronne układu immunologicznego (stan obniżonej odporności). Proces zapalny obejmuje powierzchnię skóry, błony śluzowe, warstwę rogową włosów lub paznokci. Czasami jednak zdarza się, że patogeny przenikną głębiej – wówczas choroba może przebiegać gorzej, manifestując się zmianami ropnymi.

Chorobotwórcze grzyby podzielono na trzy grupy: 

• dermatofity – atakują naskórek, włosy i paznokcie; 
• grzyby drożdżopodobne – najczęściej spotyka się je na błonach śluzowych i w fałdach skórnych; 
• grzyby pleśniowe – są chorobotwórcze tylko w pewnych warunkach, np. u dzieci z obniżoną odpornością mogą wywołać grzybice układowe. Skórę atakują zwykle w miejscach uprzednio zajętych procesem chorobowym (owrzodzenia, nadżerki, oparzenia). 

Dermatofity są najczęstszą przyczyną grzybic u dzieci. Ze względu na miejsce pochodzenia dzieli się je na: 

• antropofilne – pochodzą od ludzi, zakażenie jest przekazywane poprzez kontakt z chorym człowiekiem lub nosicielem; 
• zoofilne – ich siedliskiem są zwierzęta, ale mogą wywołać także choroby u ludzi. Są one przyczyną znacznie cięższych odczynów zapalnych w porównaniu do patogenów antropofilnych. Badania przeprowadzone w regionie łódzkim wykazały, że dermatofity zoofilne są najczęstszą przyczyną grzybic u dzieci, dlatego bardzo ważna jest dbałość o dobrostan zwierząt domowych; 
• geofilne – bytują w glebie, najrzadziej wywołują zakażenia u ludzi. 

Biorąc pod uwagę lokalizację zmian chorobowych, wyróżnia się: 

• grzybicę skóry gładkiej i tułowia; 
• grzybicę owłosionej skóry głowy – stanowi najczęstszą odmianę grzybicy u dzieci; 
• grzybicę stóp – może pojawić się u starszych dzieci, zwłaszcza gdy noszą nieprzewiewne obuwie sportowe, w którym stopy się pocą; 
• grzybicę paznokci – grzybica paznokci u dzieci występuje bardzo rzadko ze względu na znacznie lepsze ukrwienie palców stóp w porównaniu z dorosłymi; 
• grzybicę pachwin i grzybicę rąk – są stosunkowo rzadko spotykane u dzieci. Grzybicę pachwin częściej stwierdza się u mężczyzn, a zakażenie dłoni najczęściej jest przenoszone z okolicy stóp. 

Objawy drożdżycy u dzieci 

Grzybica u dzieci przejawia się okrągłymi lub owalnymi, zaczerwienionymi ogniskami, które są wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry. Obrzeża zmian chorobowych są ciemniejsze, a środkowa część wykwitu blednie. Blisko położone ogniska zapalne mogą się zlewać, tworząc policykliczne wzory. Skóra w obrębie zmian łuszczy się, a jeśli jest owłosiona, proces chorobowy osłabia strukturę włosów, powodując ich łamliwość i miejscowe przerzedzanie. Czasem dolegliwościom towarzyszy świąd. W przebiegu schorzenia mogą pojawić się wykwity pęcherzykowe i grudki. 

Grzybica owłosionej skóry głowy u dzieci 

Grzybica owłosionej skóry głowy jest wysoce zakaźna. Prawdopodobnie dlatego jest najczęstszym rodzajem grzybicy obserwowanym u dzieci (dotyczy 0,4-8,2% populacji dziecięcej). W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost zachorowań, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich, co może wiązać się z rosnącą migracją ludności. Schorzenie to może wywołać szereg dermatofitów, m.in. Microsporum canis, M. audouinii , Trichophyton tonsurans , T. mentagrophytes, T. verruosum , T. violaceum , T. schoenleinii. Na skórze głowy obserwuje się owalne, zaczerwienione ogniska chorobowe. Skóra łuszczy się, a włosy stają się łamliwe i mogą się miejscowo przerzedzać. Przebieg grzybicy zależy od właściwości patogenu, który ją wywołał. Wyróżnia się kilka rodzajów schorzenia:  

• grzybica strzygąca – czynnikiem sprawczym są zwykle antropofilne dermatofity z rodzaju Trichophyton (T. tonsurans , T. violaceum). W obrębie licznych, drobnych ognisk złuszczających dochodzi do nierównomiernego łamania się włosów, co przypomina ich przystrzyżenie. Choroba ma przewlekły przebieg, a stan zapalny jest nieznaczny. Zoofilne gatunki wywołują cięższe postacie schorzenia z guzkami ropnymi. U dzieci po okresie dojrzewania często dochodzi do samoistnego ustąpienia choroby, utracone włosy odrastają, a na skórze nie stwierdza się żadnych blizn; 
• grzybica drobnozarodnikowa – jej przyczyną jest najczęściej antropofilny gatunek Microsporum audouinii. Wówczas stan zapalny w obrębie ognisk złuszczających jest łagodny, a włosy otacza biało-szara pochewka. Skórę pokrywają szare łuski. Same ogniska chorobowe są mniej liczne, ale większe niż w grzybicy strzygącej. Włosy łamią się równo na wysokości 1-3 milimetrów nad skórą. Wewnątrz ognisk mogą występować pojedyncze zdrowe, długie włosy. Miejsca przerzedzenia włosów najczęściej lokalizują się w okolicy skroniowej i potylicznej. Z kolei dominujący w Polsce odzwierzęcy gatunek Microsporum canis wywołuje bardziej nasilony stan zapalny, a grzybica przybiera charakter przewlekły. Gdy dziecko wejdzie w okres dojrzewania, może dojść do samowyleczenia grzybicy. 
• grzybica woszczynowa – charakteryzuje się obecnością szarawo-żółtych tzw. tarczek woszczynowych w postaci strupów. Są one zlokalizowane wokół mieszków włosowych i stanowią kolonie grzybów. Włosy stają się matowe, szorstkie i suche. W miejscach tarczek pozostają na skórze blizny, w obrębie których dochodzi do trwałego wyłysienia. Wtórne zakażenia bakteryjne dają nieprzyjemny zapach przypominający woń mysiego moczu. Na szczęście w naszej szerokości geograficznej grzybica woszczynowa występuje niezwykle rzadko. 

Grzybica stóp u dzieci 

Grzybica stóp dotyczy zwykle starszych dzieci i może występować w kilku odmianach: 

• postać międzypalcowa – na skórze między palcami stóp pojawia się zaczerwienienie i świąd. Następnie dochodzi do pękania naskórka. To postać często spotykana u osób uprawiających sport (stopa atlety); 
• postać potnicowa – charakteryzuje się licznymi pęcherzykami, którym mogą towarzyszyć zlewne ogniska wysiękowe; 
• odmiana złuszczająca – przejawia się ogniskami nadmiernego rogowacenia lub złuszczania. Zmiany lokalizują się na podeszwach i bocznej stronie stóp. Często współistnieje z grzybicą paznokci. 

Grzybice wywołane grzybami drożdżopodobnymi 

Grzyby drożdżopodobne są szeroko rozpowszechnione w środowisku. Bytują w glebie, wodzie i powietrzu, a także zasiedlają organizm człowieka (zwłaszcza przewód pokarmowy i pochwę). Za największą liczbę schorzeń (90%) odpowiada drożdżak Candida albicans, ale kandydozę mogą również wywołać Candida tropicalis, C. brumptii , C. pseudotropicalis, C. guuilliermondi, C. parapsilosis i C. krusci. Zakażenia drożdżakowe mogą objąć błony śluzowe, skórę i paznokcie, powodując szereg schorzeń. Zdecydowana większość przypadków to zakażenia endogenne, czyli spowodowane grzybami, które bytowały wcześniej w organizmie chorego, a rozwój grzybicy był uwarunkowany czynnikami zaburzającymi naturalną równowagę, jak np.: 

• uszkodzenie bariery naskórkowej (oparzenia, rany); 
• choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, nadnerczy, stan niedożywienia, niedobór żelaza, cynku, witaminy A lub biotyny); 
• zaburzenia odporności (np. leukopenia, neutropenia, nabyty niedobór odporności); 
• nowotwory i choroby krwi; 
• antybiotykoterapia; 
• leczenie sterydami, cytostatykami, lekami immunosupresyjnymi itd. 

Kandydoza u dzieci często dotyczy błony śluzowej jamy ustnej, powodując tzw. pleśniawki. Są one często obserwowane zwłaszcza u noworodków, które zakaziły się drożdżakami podczas porodu, przechodząc przez kanał rodny matki. Schorzenie rozwija się zazwyczaj w 8-9. dobie życia. Pleśniawki przybierają postać białego nalotu na śluzówce, któremu może towarzyszyć uczucie pieczenia.  

Inną formą drożdżycy u dzieci mogą być zajady. Stan zapalny obejmuje kąciki ust, które najpierw stają się zaczerwienione, a następnie pękają, powodując bolesne ranki. Ryzyko zajadów zwiększa się u dzieci, które często się oblizują, ślinią się podczas snu, mają niedobory żelaza, witaminy B12 lub cierpią na atopowe zapalenie skóry. 

Łupież pstry u dzieci

Czynnikiem wywołującym łupież pstry jest drożdżak Pityrosporum orbiculare (inaczej P. ovale). Atakuje on warstwę rogową naskórka, zajmując kark oraz górne obszary klatki piersiowej i pleców. Zmiany skórne mają postać łagodnie złuszczających się, żółto-brunatnych lub różowo-brunatnych plam, które zlewają się ze sobą. Wykwity odbarwiają się podczas opalania. Chorzy najczęściej nie zgłaszają dodatkowych dolegliwości. 

Grzybica u dzieci – jak dochodzi do zakażenia? 

Grzybicą można zarazić się poprzez: 

• bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem – to najczęstsza droga zakażenia. Możliwe jest również bezobjawowe nosicielstwo (np. Trihophyton tonsurans). Wówczas nawet osoba, u której nie rozwinęła się choroba, może zakazić drugiego człowieka. Do przeniesienia chorobotwórczych grzybów ze zwierząt dochodzi najczęściej podczas zabawy z kotem lub psem (zwłaszcza bezpańskie, młode koty są źródłem patogenów); 
• używanie przedmiotów, z których korzystała osoba zakażona, zwłaszcza grzebieni, szczotek, ręczników, ubrań czy innych przedmiotów codziennego użytku; 
• korzystanie z zabiegów kosmetycznych i usług fryzjerskich – źródłem zakażenia może być źle zdezynfekowany sprzęt; 
• kąpiel w basenie, wannie lub prysznicu, z którego korzystały osoby zakażone; 
• noszenie pożyczonego obuwia lub przymierzanie butów w sklepie; 
• noszenie ubrań i obuwia wykonanego z nieprzepuszczalnych, sztucznych materiałów (nadmierne pocenie się, ucisk i deformacja paznokci stóp). 

Grzybica u dzieci – czym leczyć? 

Podstawą skutecznego leczenia jest właściwe rozpoznanie rodzaju infekcji. Jeśli zaobserwujemy niepokojące zmiany skórne u dziecka, należy udać się do dermatologa, który obejrzy wykwity i zleci wykonanie odpowiednich badań. W diagnozowaniu grzybicy skóry pomocne jest: 

• badanie mykologiczne próbki skóry (zeskrobina lub wymaz), włosów lub paznokci – próbkę ogląda się pod mikroskopem lub hoduje na specjalnych podłożach mikrobiologicznych – wówczas wynik badania otrzymuje się dopiero po 2-3 tygodniach, gdy na podłożu wyrosną kolonie chorobotwórczego grzyba; 
• oglądanie zmian skórnych w świetle tzw. lampy Wooda – dla poszczególnych gatunków grzybów obserwuje się charakterystyczne świecenie zmian skórnych. 

Na proces leczniczy składa się: 

• zażywanie leków doustnych działających ogólnoustrojowo – jest to konieczne w przypadku grzybicy owłosionej skóry głowy i grzybic narządowych; 
• stosowanie leków zewnętrznych – działają miejscowo i są dostępne w wielu postaciach: maści, kremów, szamponów, lakierów do paznokci, zawiesin, pudrów i aerozoli; 
• dezynfekcja odzieży, obuwia i przedmiotów codziennego użytku lub ich wymiana na nowe. 

Leki przeciwgrzybicze najczęściej stosowane w leczeniu grzybic to flukonazol, worykonazol, itrakonazol. Mają szeroki zakres działania i są wydawane tylko na receptę. Po podaniu doustnym leczą zarówno grzybice powierzchniowe, jak i narządowe. Itrakonazol u dzieci może być zastosowany tylko wówczas, gdy lekarz zdecyduje, że korzyści terapeutyczne przewyższą potencjalne ryzyko. Istnieją także antybiotyki wykazujące działanie przeciwgrzybicze, takie jak nystatyna i amfoterycyna. Nystatyna jest stosowana w grzybicach układu pokarmowego, pleśniawkach, infekcjach intymnych oraz profilaktycznie podczas leczenia dużymi dawkami antybiotyków lub kortykosteroidów. Może być podawana doustnie w postaci zawiesiny lub tabletek oraz dopochwowo. Amfoterycynę podaje się drogą dożylną podczas hospitalizacji w przebiegu ciężkich, układowych zakażeń grzybiczych. To bardzo silny antybiotyk, który może powodować uszkodzenie nerek. Działania niepożądane można ograniczyć poprzez zastosowanie amfoterycyny w postaci związanej z lipidami. 

Wśród leków przeciwgrzybiczych dostępnych bez recepty znajdziemy: 

• ketokonazol – jest składnikiem szamponów leczniczych do stosowania w łupieżu i łupieżu pstrym; 
• klotrimazol – eliminuje wszystkie rodzaje grzybów chorobotwórczych. Jest stosowany wyłącznie miejscowo w postaci kremu, płynu, pasty lub tabletek dopochwowych. Leczy grzybice skóry, łupież pstry i kandydozy narządów płciowych; 
• mikonazol – stosuje się go miejscowo w przypadku drożdżycy jamy ustnej, przewodu pokarmowego, grzybic skóry i dróg rodnych. Występuje w postaci kremu, żelu, pudru, aerozolu i tabletek dopochwowych; 
• ekonazol – służy do miejscowego leczenia grzybic skóry (w formie kremu) oraz intymnych infekcji grzybiczych (globulki); 
• bifomazol – w postaci kremu zwalcza grzybice skóry, kandydozy powierzchniowe i łupież pstry, a maść jest stosowana w leczeniu grzybicy paznokci; 
• amorolfina – występuje w formie lakieru do leczenia grzybicy paznokci. Niestety nie ma dostępnych badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania tego preparatu u dzieci. Na szczęście grzybica paznokci w tej grupie wiekowej należy do rzadkości; 
• terbinafina – można ją stosować w zakażeniach grzybiczych skóry i grzybicy owłosionej skóry głowy. Bez recepty jest dostępna w postaci kremu, żelu, płynu i aerozolu, natomiast w tabletkach do podania doustnego jest wydawana tylko z przepisu lekarza; 
• naftyfina – lek występuje w postaci kremu do stosowania miejscowego w grzybicach skóry (grzybica skóry gładkiej, grzybica pachwin, grzybica stóp, łupież pstry, drożdżyca skóry). 

W zależności od lokalizacji zmian chorobowych i stopnia zaawansowania schorzenia leczenie może trwać od kilku dni do nawet kilku miesięcy (grzybica paznokci). Zwykle pozbycie się problemu zajmuje kilka tygodni. 

Jak zapobiegać zakażeniom grzybiczym u dzieci? 

W każdym przypadku lepiej zapobiegać niż leczyć. Aby uniknąć grzybicy, należy: 

• przestrzegać higieny osobistej (dokładne mycie zakamarków między palcami stóp, fałd skórnych, pachwin, a następnie staranne osuszanie tych okolic); 
• na basenie korzystać z klapek; 
• nosić wygodne obuwie (które nie powoduje mikrourazów), wykonane z naturalnych, przewiewnych materiałów (stopy nie powinny się pocić); 
• wybierać ubrania, a zwłaszcza bieliznę i skarpety uszyte z naturalnych, „oddychających”, przyjaznych dla skóry materiałów; 
• powstrzymać się od dotykania bezdomnych, zaniedbanych zwierząt; 
• stosować probiotyki przy antybiotykoterapii; 
• zdrowo się odżywiać – zalecana jest dieta o niskiej zawartości cukrów prostych, bogata w warzywa i fermentowany nabiał; 
• dbać o dobrą odporność. 

Ponadto nie należy nosić pożyczonych butów (chodzi także o łyżwy, rolki i buty narciarskie) i pożyczać innym przedmiotów osobistych (gąbka do mycia, obcinacz do paznokci, grzebień, ręcznik itp.).

Wprowadzenie działań profilaktycznych jest również koniecznością podczas leczenia. Jeśli przyczyną schorzenia jest grzyb pochodzenia zwierzęcego, pupila należy odizolować od dziecka i jak najszybciej poddać go leczeniu weterynaryjnemu. Jeśli natomiast grzybicę wywołał dermatofit antropofilny, lepiej przez jakiś czas nie posyłać dziecka do szkoły/przedszkola ze względu na istniejące ryzyko zarażenia osób z otoczenia.  

Przewiduje się, że liczba zachorowań na grzybicę będzie nadal systematycznie rosnąć. W przypadku zakażeń u dzieci szybkie podjęcie kompleksowego leczenia i wprowadzenie profilaktyki jest niezwykle ważne. Powszechne nadużywanie antybiotyków i niezdrowy tryb życia osłabiający odporność może doprowadzić do zachwiania równowagi w mikroflorze, częstych nawrotów infekcji, a w skrajnych przypadkach nawet do rozwoju grzybic układowych. 

Przeczytaj również:
Grzybica paznokci u dzieci – przyczyny, objawy i leczenie