Jak wspomagać rozwój mowy dziecka?
Mowa dziecka rozwija się stopniowo, rozpoczynając się od okresu melodii, poprzez okres zdania, a kończąc na etapie swoistej mowy dziecięcej około 7 roku życia. Wtedy to mowa zazwyczaj jest już całkowicie wykształcona, co oznacza, że dziecko wymawia najtrudniejsze głoski języka polskiego takie jak sz, rz, cz, dż oraz r. Z pewnością każdy rodzic życzyłby sobie, żeby mowa jego dziecka pojawiła się jak najszybciej, co znacznie ułatwiłoby zrozumienie jego potrzeb i tego, co chce rodzicowi przekazać. Aby dziecko szybciej nabywało język i z niego korzystało, warto aktywnie zaangażować się we wspomaganie jego rozwoju.
Etapy rozwoju mowy dziecka
Okres melodii – etap trwający od momentu narodzin do ukończenia 1. roku życia dziecka. W tym czasie maluszek oznajmia rodzicom płaczem, śmiechem, postękiwaniem, że czegoś potrzebuje. Około 3 miesiąca życia pojawia się głużenie, czyli nieświadome wydawanie przez dziecko dźwięków, np. bli, ebw itp. Następnie, gdy dziecko ma około 6 miesięcy, pojawia się gaworzenie, świadome wydawanie dźwięków, np. ma-ma, la-la, ba-ba, jednak bez świadomości ich znaczenia. W wieku 9 miesięcy dziecko zaczyna powtarzać i naśladować dźwięki, które usłyszało w swoim otoczeniu, a w wieku 12 miesięcy następuje moment, na który czeka każdy rodzic – pierwsze słowa wymawiane celowo i świadomie.
Okres wyrazu – trwa od 1. do 2. roku życia dziecka. Wtedy to dziecko opanowuje samogłoski i wiele spółgłosek, np. p, b, m, t, d, n, l, k, ś, ć, dź. Wypowiada pojedyncze wyrazy, wskazuje przedmioty. W mowie charakterystycznym zjawiskiem jest wymawianie niepełnych wyrazów, np. domek – omek, ciocia – tota itp.
Okres zdania – obejmuje okres 2-3. roku życia dziecka. Dziecko zaczyna składać zdania, choć nie są one poprawne i najczęściej składają się z zaledwie dwóch słów, np. Tata pić. Mama daj. itp. W słowniku dziecka pojawia się coraz więcej słów, a także trudniejszych spółgłosek. Mowa dziecka powinna być zrozumiała nie tylko dla członków rodziny, ale też dla osób z jego otoczenia.
Okres swoistej mowy dziecięcej – najdłuższy etap w rozwoju mowy dziecka, trwający od 3. do 7. roku życia. W tym czasie zachodzi bardzo dużo zmian w języku dziecka, który stale się wzbogaca. Dziecko tworzy swoje własne określenia, np. oprzałam się – oparłam, zatelefonić – zatelefonować. Pojawiają się również nowe dźwięki takie jak sz, rz, cz, dż (w wieku 5 lat), a także najtrudniejsza w języku polskim głoska r (6-7 lat).
Wspieraj rozwój mowy swojego dziecka jeszcze przed jego narodzinami
Wydawać by się mogło, że dopiero gdy dziecko zacznie dawać nam znać, że nas widzi i słyszy, powinno się zacząć wspierać rozwój jego mowy. Nic bardziej mylnego! Jeszcze będąc w ciąży, przyszła mama może zacząć działać poprzez odpowiednie dbanie o siebie, nieprzyjmowanie lekarstw bez zgody lekarza, stosowanie się do zaleceń lekarza. Ponadto dziecko w brzuchu słyszy głos swojej mamy, dlatego warto mówić do brzucha, czytać na głos książki i nawiązywać z maluszkiem kontakt.
A gdy dziecko pojawi się na świecie…
- Jeżeli możesz, karm dziecko piersią. Nie chodzi tu tylko o wartościowość matczynego pokarmu i bliskość, ale o to, że w trakcie ssania narządy artykulacyjne dziecka wykonują dokładnie te same ruchy, które są obecne podczas mówienia. A więc od pierwszych dni dziecko ma okazję trenować aparat mowy!
- Wprowadzaj stopniowo stałe pokarmy, dzięki którym dziecko będzie mogło ćwiczyć narządy artykulacyjne.
- Jeśli się da, nie stosuj smoczka.
- Nie stosuj kubków i korków niekapków! Powodują one przetrwały odruch ssania!
- Wprowadź w życie “kąpiele słowne”, czyli po prostu mów dużo do dziecka. Opowiadaj o wykonywanych czynnościach, pokazuj przedmioty, np. To jest łyżka, a teraz nabiorę nią zupkę.
- Dużo razem czytajcie i rozmawiajcie, co dzieje się na ilustracjach książeczki.
- Nie pieść się – mów “normalnym” językiem dorosłych.
- Grajcie w gry paluszkowe. Z pewnością każdy pamięta wyliczankę: Idzie rak nieborak.
- Wprowadź codziennie wykonywanie gimnastyki buzi i języka. Wykonuj z dzieckiem również ćwiczenia oddechowe, np. dmuchanie baniek czy robienie bulgotka, dmuchając przez słomkę do szklanki z wodą.
- Naśladuj odgłosy zwierząt lub grajcie w zgadywanie, kto jest jakim zwierzakiem.
- Baw się z dzieckiem w zabawy rytmiczno-muzyczne.
- Nie poprawiaj mowy dziecka, a jedynie powiedz dane słowo poprawnie.
- Recytuj z dzieckiem wiersze, śpiewaj piosenki.
- Wykonuj z dzieckiem prace plastyczne, rysunki lub wyklejanki.
- Pamiętaj, aby nie mówić za dziecko. Daj się maluchowi wypowiedzieć!
- Nie wymagaj, aby dziecko mówiło głoski, które rozwojowo nie są jeszcze wymagane w jego słowniku.
- Zapewnij dziecku towarzystwo innych dzieci.
- Kontroluj słuch dziecka – czy wykonuje Twoje polecenia, czy rozumie, co mówisz.
- Zadbaj o swój słownik i o to, jak się wyrażasz. Dziecko uczy się mowy głównie od Ciebie!
Każde dziecko rozwija się we własnym tempie, podobnie jak jego mowa. Podane etapy rozwoju mowy nie są sztywnymi ramami, których przekroczenie świadczy o zaburzeniach rozwojowych. Niektóre dzieci z dnia na dzień zaczynają doskonale mówić, inne zaś potrzebują na to trochę więcej czasu. Twoja pomoc w rozwoju mowy pociechy jest i będzie nieodzowna. Pracuj z dzieckiem przy każdej nadarzającej się okazji, a szybko zobaczysz efekty!
Źródła:
- I. Michalak-Widera, Aby nasze dzieci mówiły pięknie: program terapii stymulującej nabywanie mowy przez dzieci prawidłowo rozwijające się, jak i te, u których rozwój przebiega nieharmonijnie, Katowice 2001.
- L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie.
