Czym jest alkoholizm? – definicja
Alkoholizm to potoczne sformułowanie oznaczające zespół uzależnienia od alkoholu. Należy on do grupy zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych zażywaniem substancji psychoaktywnych. Substancją uzależniającą w przypadku alkoholizmu jest etanol.
Podobnie jak w przypadku innych uzależnień chemicznych, dla uzależnienia od alkoholu charakterystyczne są:
- silna, nabyta potrzeba zażywania substancji uzależniającej;
- stopniowa utrata kontroli nad ilością i częstotliwością spożywania alkoholu;
- nawrotowość, czyli trudność z utrzymaniem abstynencji i powrót do zażywania substancji (np. aby wyeliminować objawy zespołu abstynencyjnego);
- postępująca wraz z czasem utrata zainteresowania wszystkim, co nie jest związane z alkoholem i jego konsumpcją. Osoba uzależniona poświęca dużo czasu na spożywanie alkoholu, dostosowuje swój czas tak, by móc poświęcić go na picie;
- utrata zdrowia, występowanie dolegliwości natury somatycznej i psychologicznej;
- problemy w życiu zawodowym, np. utrata pracy i społecznym, np. rozwód, utrata opieki nad dziećmi;
- następowanie fizjologicznej adaptacji (tolerancji) na alkohol. Organizm zaczyna przyzwyczajać się do alkoholu. Wówczas dana osoba musi spożywać coraz większe ilości alkoholu, aby móc uzyskać te same efekty, co na początku.
- pojawia się zespół abstynencyjny, czyli przykre doznania fizyczne i/lub psychiczne, które pojawiają się po odstawieniu środka uzależniającego.
Alkoholizm – przyczyny
Istnieją liczne teorie na temat przyczyn rozwoju uzależnienia od alkoholu. Specjaliści zajmujący się tematyką uzależnień wyróżniają trzy główne czynniki odpowiedzialne za rozwój uzależnienia. Są to:
- Czynniki biologiczne – podkreślona jest tutaj rola układu nagrody i dziedziczenia w rozwoju uzależnienia od alkoholu. Zażywanie alkoholu skutkuje rozregulowanym działaniem układu nagrody i związaną z tym nieprawidłowością w aktywności neurotransmiterów – serotoniny i dopaminy.
- Czynniki psychiczne – upatrują źródeł uzależnienia w ludzkiej psychice. Uzależnienie jest traktowane jako przejaw mechanizmów obronnych, które w naturalnych warunkach pełnią funkcje adaptacyjne, jednak w przypadku uzależnienia nabierają charakteru nieadaptacyjnego, utrudniającego codzienne funkcjonowanie.
- Czynniki środowiskowe – wpływ na rozwój uzależnienia ma również otoczenie jednostki, czyli nieprawidłowe relacje rodzinne, zaniedbanie, problem alkoholowy w rodzinie, zły wpływ grupy rówieśniczej, „kultura picia” oznaczająca duże przyzwolenie i akceptację społeczną konsumpcji alkoholu, powszechność i popularność trunków wysokoprocentowych.
Czynniki te mogą prowadzić do wystąpienia u danej osoby uzależnienia. Nie oznacza to, że muszą się one pojawić wszystkie. Czasem występuje tylko jeden z nich, ale w przypadku gdy są obecne wszystkie, powrót do trzeźwości może się okazać wyjątkowo trudnym wyzwaniem.
Objawy alkoholizmu
Uzależnienie od alkoholu jest poważnym zaburzeniem psychicznym i w jego przebiegu występuje szereg objawów, które wskazują, że dana osoba zmaga się z problemem alkoholowym. Objawy uzależnienia mogą być początkowo niezauważone przez bliskich i traktowane jako mieszcząca się w granicach normy konsumpcja alkoholu. Uzależnienie postępuje powoli, dlatego osoba zmagająca się z problemem alkoholowym może mieć trudności z ustaleniem granicy pomiędzy piciem okazjonalnym a utratą kontroli i potrzebą spożywania alkoholu, która jest charakterystyczna dla alkoholizmu.
Jakie symptomy powoduje alkoholizm? Objawy uzależnienia od alkoholu są następujące:
- głód (silna potrzeba) spożywania alkoholu, przyjmuje często charakter kompulsji, czyli zachowania niepoddającego się kontroli, natrętnego i przymusowego;
- zaburzenie zdolności do kontrolowania impulsów związanych z używaniem alkoholu:
- kontrola rozpoczęcia picia – trudność w powstrzymaniu się od sięgnięcia po alkohol, kupowanie alkoholu pomimo wcześniejszych postanowień o zaprzestaniu picia,
- długość spożywania alkoholu – przekonywanie siebie, że wypije się alkohol tylko w weekend albo przy specjalnej okazji, a następnie wpadanie w „ciągi picia” trwające nawet kilka tygodni,
- ilość substancji – picie więcej niż się wcześniej planowało, wypijanie całego dostępnego alkoholu, dokupowanie alkoholu;
- wystąpienie zespołu abstynencyjnego po przerwaniu picia lub zmniejszeniu ilości spożywanego alkoholu, który powoduje powtórne sięganie po alkohol lub substancje o działaniu podobnym (np. benzodiazepiny) w celu usunięcia przykrych dolegliwości związanych z zespołem abstynencyjnym;
- stopniowe zwiększanie dawki spożywanego alkoholu, picie coraz większych ilości, które u osób nieuzależnionych mogłyby doprowadzić nawet do śmierci;
- zaniedbywanie dotychczasowych aktywności, zainteresowań i zobowiązań na rzecz spożywania alkoholu;
- picie alkoholu pomimo świadomości i wiedzy o jego szkodliwości, złym wpływie na zdrowie i psychikę;
- pojawienie się dolegliwości somatycznych, takich jak drżenie mięśni, zwiększenie potliwości, bóle głowy, wysuszenie śluzówek, stale towarzyszące poczucie zmęczenia i osłabienia, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, biegunki, nudności, wymioty, uszkodzenia ciała spowodowane upadkiem;
- pojawienie się dolegliwości psychicznych, np. obniżenie nastroju, nerwowość, rozdrażnienie, stany lękowe, zaburzenia snu, anhedonia, spadek koncentracji i problemy z pamięcią;
- mogą pojawić się palimpsety, czyli luki w pamięci i „urwany film” z okresu, w którym jednostka była pod wpływem alkoholu;
- zaburzenia zdolności do pełnienia funkcji społecznych i zawodowych, np. opuszczanie miejsca pracy lub pojawianie się w pracy pod wpływem, stosowanie przemocy będąc pod wpływem alkoholu, popadanie w konflikty z prawem, kłótnie z rodziną i przyjaciółmi w związku z nadużywaniem substancji.
Alkoholizm – skutki
Uzależnienie od substancji psychoaktywnej niesie za sobą poważne konsekwencje fizyczne i psychiczne. Nadużywanie alkoholu może być przyczyną rozwoju wielu chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych. Współwystępowanie alkoholizmu z innymi schorzeniami może stanowić czynnik utrudniający leczenie, ale również być przyczyną przedwczesnego zgonu.
Do skutków fizycznych uzależnienia od alkoholu zaliczamy:
- żylaki przewodu pokarmowego,
- zespół Mallory’ego-Weissa (wymiotowanie krwią),
- zespół Wernickego-Korsakowa (WKS),
- stłuszczenie wątroby, które w przypadku prawidłowego leczenia jest odwracalne,
- stany zapalne wątroby,
- marskość wątroby (jest nieodwracalna, jedynym rozwiązaniem pozostaje przeszczep narządu),
- ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
- zaburzenia rozwoju mózgu,
- zaburzenia widzenia,
- ataksja (niezborność ruchowa) – zaburzona koordynacja ruchowa ciała,
- atrofia – czyli utrata tkanek, która może dotykać różnych narządów,
- zwiększona szansa zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów (gardło, krtań, przewód pokarmowy),
- anemia,
- kardiomiopatia – choroba mięśnia sercowego,
- chroniczne zapalenie żołądka i jelit,
- cukrzyca,
- niedowłady, porażenia i zanik czucia,
- zaburzenia miesiączkowania, nawet przedwczesna menopauza,
- zaburzenia erekcji.
Do skutków psychicznych należą:
- obniżenie libido,
- zespół Otella – paranoja alkoholowa, dla której charakterystyczna jest chorobliwa zazdrość o partnerkę/a,
- depresja alkoholowa – dotyczy prawie połowy wszystkich przypadków uzależnienia od alkoholu, a jej objawy mogą pojawić się już kilka godzin po zaprzestaniu picia. Objawia się spadkiem nastroju i pesymizmem,
- ataki paniki, zaburzenia lękowe,
- psychoza alkoholowa – występowanie halucynacji i urojeń,
- zaburzenia snu, bezsenność,
- zaburzenia funkcji poznawczych, w szczególności pamięci krótkotrwałej. Luki w pamięci są uzupełniane konfabulacjami,
- alkoreksja – zaburzenie odżywiania, które polega na rezygnowaniu z pożywienia na rzecz konsumpcji alkoholu.
Istnieje szansa na odwrócenie części tych skutków za pomocą leczenia i abstynencji. Niektóre z nich są jednak nieodwracalne lub wymagają przeszczepu narządu. Mogą prowadzić do osłabienia organizmu, utraty zdrowia, a nawet życia.
Alkoholizm a zdrowie
Alkohol jest środkiem, który niezależnie od spożywanej ilości ma działanie toksyczne na nasz organizm. Mit o korzystnym dla zdrowia wpływie kieliszka czerwonego wina do obiadu jest ciągle żywy w społeczeństwie. Należy pamiętać o tym, że wszystkie korzyści, które przypisujemy niewielkiej ilości alkoholu, można uzyskać naturalnymi sposobami, np. odpowiednia dieta i aktywność fizyczna, bez konieczności zatruwania organizmu alkoholem.
Alkohol nawet w niewielkich ilościach zmienia pracę naszego organizmu, a im większa jego ilość, tym groźniejszy się staje.
- 0,3-0,5 promila – zniesienie lęku i obniżenie zdolności krytycznego myślenia, oceny ryzyka i konsekwencji działań, wzrost ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca, nasilenie akcji oddechowej, zaburzenie koordynacji i równowagi,
- 0,8 promila – zaniżona zdolność samokontroli, wzrost pobudzenia, odhamowanie emocjonalne, osłabienie zdolności umysłowej, zaburzona motoryka,
- do 2 promili – nadciśnienie, arytmia, osłabienie reakcji odruchowych, znaczna niezborność ruchowa, zaburzenia akcji oddechowej, obniżenie progu bólowego, wzrost pobudzenia seksualnego, irytacja, opóźnienie czasu reakcji.
Fazy i etapy alkoholizmu
Uzależnienie od alkoholu to zaburzenie o charakterze progresywnym – postępującym w czasie, w którym wraz z jego rozwojem następuje znaczne pogłębienie objawów.
Fazy uzależnienia od alkoholu:
- Faza prealkoholiczna (objawowa) – jednostka spożywa alkohol tylko okazjonalnie, w towarzystwie. Alkohol stanowi na tym etapie źródło przyjemności, dodaje pewności siebie, rozluźnia. Z czasem alkohol może być używany do niwelowania przykrych stanów emocjonalnych i już w tej fazie można dostrzec, że dana osoba coraz częściej odczuwa potrzebę konsumowania alkoholu, wzrasta tolerancja.
- Faza ostrzegawcza/zwiastunowa – pojawiają się objawy świadczące o rozwoju choroby, takie jak: zaburzenia pamięci (luki, urwany film), zwiększone zainteresowanie alkoholem, poszukiwanie okazji do jego spożycia, inicjowanie picia alkoholu, ukrywanie się z piciem, klinowanie, spożywanie alkoholu w samotności. Alkohol staje się środkiem, który pozwala uwolnić się od uczucia napięcia.
- Faza krytyczna – następuje utrata kontroli, picie aż do stanu upojenia alkoholowego, trudności w zaprzestaniu picia, głód alkoholowy jest coraz silniejszy, nasileniu ulegają także wszystkie objawy faz poprzednich, zaprzeczanie problemowi z alkoholem, samooszukiwanie się, zaniedbywanie wszystkich sfer życia niezwiązanych z piciem, wzrost agresji, popadanie w konflikty z prawem, picie ciągami i gromadzenie zapasów alkoholu.
- Faza chroniczna – spadek tolerancji, silne zespoły abstynencyjne, upijanie się w samotności i od wczesnych godzin porannych, częstsze okresy bycia pijanym niż trzeźwym, padaczka alkoholowa, rozwinięcie się ciężkich chorób somatycznych i psychicznych.
Pięć rodzajów alkoholizmu:
- Alkoholizm typu Alfa – uzależnienie powodowane jest wyłącznie czynnikami psychologicznymi i pojawia się u ludzi o niskiej tolerancji na stres i frustrację. Alkohol jest sposobem na poradzenie sobie z problemami i ucieczkę od rzeczywistości.
- Alkoholizm typu Beta – charakterystyczna dla tego typu jest utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu, która prowadzi do wielu dolegliwości somatycznych, np. marskości wątroby, niedożywienia.
- Alkoholizm typu Gamma – jest długotrwały i postępujący, najbardziej „typowy” przebieg uzależnienia od alkoholu. Początkowo występuje uzależnienie psychiczne od substancji, następnie pojawia się uzależnienie fizyczne z silnymi objawami zespołu abstynencyjnego.
- Alkoholizm typu Delta – osoby o tym typie alkoholizmu są w stanie kontrolować swoje picie (np. nie piją w dni powszednie, nie spożywają alkoholu do konkretnej godziny), nie potrafią one jednak powstrzymać się od jego konsumpcji (nie piją w dni powszednie, ale „odbijają” to sobie w weekend). Ten typ pojawia się często w społecznościach, gdzie alkohol spożywany jest często, ale w niewielkich ilościach (np. w Korei Południowej na porządku dziennym jest spotykanie się po pracy ze współpracownikami w barze nawet kilka razy w tygodniu).
- Alkoholizm typu Epsilon – osoby zmagające się z tym typem alkoholizmu nie odczuwają na co dzień głodu alkoholu, dzięki czemu potrafią przez długi czas powstrzymać się od picia. Pomimo tego nadal upijają się i ich myśli mogą skupiać się wokół alkoholu.
Jak wyjść z alkoholizmu?
Najskuteczniejszą metodą walki z uzależnieniem od alkoholu jest podjęcie specjalistycznego leczenia, aby jednak było ono możliwe, konieczne jest spełnienie kilku warunków.
- Zaakceptowanie uzależnienia i świadomość wagi problemu, zaprzestanie szukania wymówek i racjonalizacji picia.
- Chęć szukania pomocy i pracy nad sobą, ważne jest całkowite zaangażowanie.
- Trwanie w leczeniu, systematyczność, ciągłość leczenia i traktowanie go poważnie.
- Postawienie sobie za cel pełnej abstynencji, bez ustępstw i okazjonalnego picia.
- Zapewnienie sobie wsparcia bliskich i podejmowanie prób naprawienia szkód i odbudowania relacji.
- Nauka asertywności, odmawiania picia, niespotykanie się z dawnymi „kompanami od picia”.
Leczenie alkoholizmu
Proces leczenia uzależnienia od alkoholu jest długotrwały i wymaga systematyczności, chęci i zdolności do odbierania pomocy, zaangażowania i samokontroli. Alkoholizm jest zaburzeniem przewlekłym i całkowita abstynencja jest wymagana, aby zapobiec nawrotom. Jak leczyć alkoholizm? Leczenie może przebiegać w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych.
Metody leczenia alkoholizmu
Do metod stosowanych w leczeniu uzależnienia od alkoholu zaliczamy:
- Psychoterapię uzależnienia – opartą głównie na technikach psychoterapii poznawczo-behawioralnej, terapiach grupowych – spotkania AA, Model Minnesota.
- Leczenie farmakologiczne (w przypadku chorób współistniejących) oraz leczenie substytucyjne, czyli wykorzystywanie leków wywołujących podobne efekty co zażywana wcześniej substancja w celu pozbycia się objawów zespołu abstynencyjnego.
Głównymi założeniami psychoterapii uzależnień są:
- Pomoc osobie uzależnionej w zachowaniu abstynencji.
- Nauka umiejętności radzenia sobie ze stresem, z problemami dnia codziennego, rozwiązywaniem napięć i konfliktów.
- Poszukiwanie alternatywnych sposobów redukowania napięcia i spędzania czasu.
- Uzyskanie poprawy w zakresie zdrowia psychicznego i fizycznego.
- Psychoedukacja na temat uzależnienia i jego skutków.
Psychoterapia w przypadku uzależnienia od alkoholu trwa zwykle od 18 do 24 miesięcy i obejmuje swoim zakresem zarówno terapię indywidualną, jak i grupową. Po zakończeniu leczenia stacjonarnego osoba uzależniona powinna kontynuować terapię w zakładach ambulatoryjnych i grupach samopomocowych, np. Anonimowych Alkoholików (AA).
Źródła:
- Cierpiałkowska L., Chodkiewicz J. (2020). Uzależnienia od alkoholu. Oblicza problemu. Dom Wydawniczy PWN.
- Cierpiałkowska L., Ziarko M. (2010). Psychologia uzależnień – alkoholizm. Wydawnictwo: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
- Wnuk M., Marcinkowski JT. (2012). Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia. Hygeia Public Health, 47(1), s. 49-55.
