Świąd i zmiany skórne? Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry – przyczyny 

Przyczyny występowania AZS są złożone i wieloczynnikowe. Znaczącą rolę odgrywają tutaj czynniki genetyczne. 

Chorzy z AZS mają predyspozycję do wytwarzania nadmiernej reakcji IgE-zależnej na alergeny. Podczas niej upośledzone zostają przemiany limfocytów, co jest związane z osłabieniem odporności na infekcje bakteryjne i wirusowe oraz ze skłonnością do namnażania patogenów na skórze. U części osób z AZS są obecne przeciwciała IgE skierowane przeciwko własnym białkom. Ich obecność może być związana z przewlekłym i nawrotowym charakterem choroby.  

W atopowym zapaleniu skóry występuje osłabienie bariery naskórkowej, co skutkuje:

• utratą wody,  
• suchością,  
• wrażliwością na bodźce drażniące.  

Zaburzona zostaje warstwa lipidowa warstwy rogowej. Wiąże się to zwłaszcza z niedoborem ceramidów. W warstwie rogowej może brakować także aminokwasów, białek i mocznika, które tworzą naturalny czynnik nawilżający. 

Atopowe zapalenie skóry jest związane również z czynnikami środowiskowymi, które mają wpływ na cały organizm.  

Do tych czynników zaliczamy: 

• warunki klimatyczne – na barierę skórno-naskórkową wpływają temperatura, wilgotność powietrza i nasłonecznienie; 
• zanieczyszczenie środowiska – badania wskazują, że narażenie na spaliny, tworzywa sztuczne, pestycydy i herbicydy wpływa negatywnie na naturalne mechanizmy obronne organizmu i ułatwia wnikanie do niego alergenów; 
• alergeny pokarmowe – najczęstsze alergeny związane z zaostrzeniem AZS to mleko i jego przetwory, jaja, ryby, soja, pszenica, orzeszki ziemne; 
• alergeny wziewne – mogą one wywoływać zmiany skórne, w tym zaostrzać objawy atopowego zapalenia skóry; do alergenów tych zaliczamy roztocza kurzu domowego, pyłki roślin oraz alergeny pochodzenia zwierzęcego, bakteryjnego lub grzybiczego. 

Wystąpienie AZS mogą powodować także bodźce psychiczne, głównie stres.

Atopowe zapalenie skóry – objawy 

Objawy AZS różnią się w zależności od wieku.  

AZS u niemowląt 

Objawy u niemowląt i dzieci do 2. roku życia obejmują: 

• świąd,  
• ostry stan zapalny skóry,  
• zmiany grudkowo-wysiękowe, które łatwo ulegają nadkażeniu.  

Zmiany pojawiają się głównie na twarzy, kończynach (od łokci i kolan w dół) oraz na płatkach uszu. W ciężkiej postaci AZS zmiany obejmują także tułów i inne części ciała. Niemowlęta mogą być drażliwe i płaczliwe. Mogą wykonywać ruchy skręcania i pocierania, próbując poradzić sobie ze świądem. 

AZS u dzieci 

U dzieci do 12. roku życia pojawiają się: 

• świąd, 
• suchość skóry ze zmianami rumieniowo-grudkowymi o typie wyprysku.  

Wzmaga się zgrubienie i szorstkość skóry. Objawem zwiastunowym jest złuszczanie opuszek palców rąk i podeszw stóp.  

U dzieci wyróżniamy fazy:  

• ograniczoną, w której zmiany pojawiają się w dołach łokciowych i podkolanowych, na twarzy oraz kończynach (od łokci i kolan w dół),  
• ogólną, w której zmiany pojawiają się na całym ciele; choroba może mieć znaczny wpływ na rozwój dziecka i jego kontakty społeczne. 

AZS u dorosłych i młodzieży 

Głównym objawem jest świąd skóry. Pojawiają się obszary zapalne, zmiany są zazwyczaj rozsiane. Występują na całym ciele. U osób w wieku 30-40 lat zmiany występują głównie w zgięciach stawów.  

U osób dorosłych przy AZS często występują objawy w okolicy głowy i twarzy, które mogą schodzić aż do szyi. Symptomy te występują w połączeniu z zajęciem klasycznych miejsc w zgięciach. Zmiany skórne mogą pojawić się także na wargach i powiekach. 

Czym jest marsz atopowy? 

AZS często występuje wraz z innymi chorobami atopowymi IgE-zależnymi.  

Zaliczamy do nich: 

• astmę oskrzelową,  
• alergiczny nieżyt górnych dróg oddechowych i spojówek,  
• alergię pokarmową.  

Choroby te pojawiają się po sobie w określonej kolejności, co nazywamy marszem atopowym. Jako pierwsze występują alergia pokarmowa i AZS, co ma miejsce u małych dzieci. Wraz z wiekiem (3-5 lat) obserwujemy objawy alergicznego nieżytu nosa lub astmy (lub obu naraz).  

Za rozwój marszu atopowego odpowiedzialne są czynniki genetyczne i środowiskowe.  

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry 

Rozpoznanie AZS stawia specjalista na podstawie występujących objawów. W tym celu stosuje się kryteria Hanifina i Rajki. Dzielimy je na większe i mniejsze.  

Aby rozpoznać AZS, wystarczy potwierdzenie 3 kryteriów większych i 3 kryteriów mniejszych:

Leczenie AZS 

Atopowe zapalenie skóry jest poważnym problemem zdrowotnym, który angażuje różne dziedziny medycyny.  

Lekarze podejmują decyzje w kwestii postępowania leczniczego na podstawie: 

• wieku pacjenta,  
• lokalizacji zmian,  
• stopnia nasilenia.  

AZS często współwystępuje z innymi schorzeniami: alergiami kontaktowymi lub pokarmowymi, chorobami oczu, infekcjami czy otyłością. Ważnym elementem leczenia jest terapia podstawowa, na którą składają się edukacja pacjenta i jego rodziny oraz profilaktyka.  

Edukacja 

Skuteczność terapii zależy od tego, jaką świadomość w zakresie AZS mają pacjent i/lub jego opiekunowie. Konieczna jest ciągła edukacja w tym zakresie, ponieważ stosowanie się do zaleceń znacznie zwiększa efekty wprowadzonego leczenia.  

Lekarz powinien poinstruować, jak nakładać emolienty i inne środki lecznicze oraz jak często je stosować. Możesz wspomóc się również filmami instruktażowymi czy ulotkami. W razie potrzeby możesz zasięgnąć porady farmaceuty w aptece.  

Profilaktyka 

Profilaktykę możemy podzielić na: 

• pierwotną – dotyczy dzieci, które są w grupie ryzyka rozwoju AZS, ale nie wykazują jeszcze objawów; obejmuje: 
  • karmienie piersią niemowląt do minimum 4-6. miesiąca życia,  
  • rezygnację z palenia tytoniu w trakcie ciąży,  
  • ograniczenie kontaktu z alergenami, zwłaszcza kurzu domowego,  
  • używanie emolientów od pierwszego dnia życia dziecka; 
• wtórną – dotyczy osób, które mają wczesne objawy AZS; jej celem jest zapobieganie wystąpieniu objawów i ich nasileniu; w tym przypadku ważne jest: 
  • regularne stosowanie emolientów,  
  • unikanie alergenów, które wywołują objawy, czynników drażniących i stresu.  

Terapia emolientowa 

Według badań stosowanie emolientów u dzieci od 1. dnia życia, które są w grupie ryzyka, zmniejsza o połowę prawdopodobieństwo rozwoju AZS.  

Emolienty to kosmetyki, które zawierają substancje: 

• okluzyjne – parafinę, wazelinę, oleje mineralne, które ograniczają przeznaskórkową utratę wody, 
• nawilżające – mocznik, sorbitol, kwas mlekowy, glicerol, które wiążą wodę, 
• lipidy – ceramidy, cholesterol, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które uszczelniają barierę naskórkową.  

Emolienty redukują objawy AZS u dzieci i dorosłych, zapobiegają nawrotom oraz podtrzymują stan remisji po stosowaniu silniejszych leków nakładanych miejscowo.

Aktualne rekomendacje zalecają stosowanie emolientów plus, które są wzbogacone o składniki aktywne (saponiny, flawonoidy, lizaty bakteryjne). Mają one właściwości przeciwzapalne, przeciwświądowe, wspierają odporność oraz hamują rozwój drobnoustrojów na skórze.  

Emolienty stosuj co najmniej 2-3 razy dziennie. Dorośli powinni nakładać minimum 500 g emolientów tygodniowo, a małe dzieci minimum 200 g na tydzień.  

Kosmetyki te dobierz indywidualnie do Twoich potrzeb, biorąc pod uwagę stopień suchości skóry, aktywność w ciągu dnia oraz ewentualne alergie kontaktowe.  

Przy AZS ważne jest także stosowanie odpowiednich środków myjących.  

Kosmetyki do mycia muszą być delikatne o pH w zakresie 5,5-6.  

Zadbaj o to, aby kąpiel była krótka (poniżej 5 minut). Temperatura wody nie powinna przekraczać 27-30 stopni. Do kąpieli możesz dodać substancje aseptyczne. Bezpośrednio po kąpieli nałóż emolienty.  

Kosmetyki emoliencyjne do kąpieli 

SVR Topialyse Huile, olejek micelarny do mycia 

Cena za 100 ml: 19,60 zł.

Olejek micelarny SVR to uniwersalny produkt przeznaczony nie tylko do mycia ciała, ale również włosów, higieny intymnej czy demakijażu. Możesz stosować go nawet do kąpieli noworodka.  

Jego dużą zaletą jest dobry skład. Znajdziesz w nim szereg naturalnych substancji, które korzystnie działają na skórę. Należą do nich m.in. nawilżający olej z nasion bawełny, kojący niacynamid czy przeciwświądowy cukier prebiotyczny.

H+P Body Wash, konopny żel do mycia z CBD i probiotykami  

Cena za 100 ml: ok. 18 zł. 

To produkt dla osób chorujących na łuszczycę, egzemę i AZS. Opiera się przede wszystkim na naturalnych składnikach takich jak konopie, olejki i ekstrakty roślinne. Zmniejszają one stany zapalne i podrażnienia.

Dodatek probiotyków i prebiotyków wspiera mikrobiom skóry. Żel H+P Body Wash doskonale poradzi sobie z zaczerwienioną skórą i dobrze ją nawilży.  

IsisPharma Secalia, krem do mycia ciała 

Cena za 100 ml: ok. 17,84 zł. 

Kosmetyk do mycia nie musi mieć formy żelu lub emulsji. Równie dobrze sprawdzi się krem, którym możesz umyć także twarz. Świetnie nawilża skórę i łagodzi podrażnienia.

Może z niego korzystać cała rodzina. Jest bezpieczny dla kobiet w ciąży i niemowląt.  

Emolienty do pielęgnacji ciała 

Bioderma Atoderm, kojący balsam emolientowy 

Cena za 100 ml: ok. 12,64 zł. 

Balsam nie tylko koi podrażnioną skórę i zmniejsza świąd, ale również wydłuża czas między kolejnymi podrażnieniami. Intensywnie nawilża i przywraca barierę ochronną skóry.

Z kosmetyku mogą korzystać nie tylko dorośli, ale również dzieci od pierwszych dni życia. 

Neutraderm Relipid+, balsam odbudowujący lipidy do twarzy i ciała 

Cena za 100 ml: 17 zł. 

Jeśli dotyczy Cię problem ekstremalnie suchej skóry, ten kosmetyk będzie dla Ciebie świetnym rozwiązaniem. Co ważne, szybko się wchłania i nie pozostawia tłustej warstwy. Znajdziesz w nim masło shea, prebiotyki i olej rycynowy. Te składniki pomogą odbudować warstwę hydrolipidową skóry i pobudzą jej naturalne mechanizmy obronne.  

Bezpieczny, naturalny skład sprawia, że możesz zastosować go nawet u dziecka już od chwili narodzin. 

Vis Plantis Atopy Skin, balsam barierowy do ciała i rąk  

Cena za 100 ml: ok. 7,82 zł. 

Przyczyną bardzo suchej i wrażliwej skóry są zaburzenia jej funkcji ochronnej. Balsam Atopy Skin pomaga odbudować naturalną warstwę ochronną, łagodzi podrażnienia i zmniejsza uczucie swędzenia.

Dzięki ekstraktom z ziela trędownika i brzozy zmniejsza skłonność skóry do stanów zapalnych. 

Szampony

Sylveco Dermo Skóra Atopowa, łagodzący szampon

Cena za 100 ml: ok. 10,50 zł. 

Szampon zawiera łagodne środki myjące, które nie naruszają bariery ochronnej skóry głowy. Możesz używać go codziennie. W składzie znajdziesz substancje o działaniu kojącym i nawilżającym, np. alantoinę, pantenol, wyciąg z rumianku. Dodatek trehalozy i lukrecji wspomaga regenerację naskórka i chroni skórę przed wysuszeniem. 

Stosuj szampon regularnie, aby zapewnić sobie nawilżoną skórę głowy oraz miękkie i lśniące włosy.  

Emolium Dermocare, szampon nawilżający 

Cena za 100 ml: ok.17,90 zł. 

Ten dermokosmetyk dobrze domywa skórę głowy, jednocześnie pielęgnując ją. Szampon skutecznie redukuje świąd skóry głowy dzięki zawartości mocznika, betainy, kompleksu NMF (naturalny czynnik nawilżający).

Przeznaczony jest do codziennego mycia włosów, także w przypadku skóry wrażliwej. Szampon możesz używać również do mycia głowy dziecka od 1. miesiąca życia. 

Radical Med, specjalistyczny szampon 

Cena za 100 ml: ok. 9,66 zł. 

Szampon redukuje uczucie ściągnięcia i swędzenia skóry głowy. Właściwości te zawdzięczamy składnikom aktywnym, które tworzą kompleks nawilżająco-kojący. W jego skład wchodzą pantenol, alantoina, aloes, betaina, peptydy i postbiotyk.

Szampon możesz stosować codziennie, także u dzieci od 3 lat.  

Miejscowe leczenie farmakologiczne 

Jeśli terapia emolientowa nie wystarcza, lekarz może zdecydować o wprowadzeniu silniejszego leczenia miejscowego.  

W AZS znajdują zastosowanie:  

• miejscowe glikokortykosteroidy (GSK) – często łączone z emolientami; występują w postaci maści, kremów, lotionów lub aerozoli; mają właściwości przeciwzapalne i przeciwświądowe; powinny być stosowane pod kontrolą lekarza, ponieważ przy niewłaściwym aplikowaniu mogą wywoływać wiele działań niepożądanych; 
• miejscowe inhibitory kalcyneuryny. 

Stosowanie tych substancji hamuje reakcję zapalną. Aplikuj je 2 razy dziennie do czasu ustąpienia objawów. Stosuj je w szczególności na miejsca wrażliwe (zgięcia łokci i kolan, twarz, szyja, okolice narządów płciowych).  

Mokre opatrunki 

W przypadku ciężkiego przebiegu choroby u dzieci między 6. miesiącem a 10. rokiem życia można zastosować mokre opatrunki.  

Ta metoda polega na nakładaniu dwóch warstw opatrunku: wilgotna przylega bezpośrednio do skóry i jest nasączona emolientem lub glikokortykosteroidem w odpowiednim stężeniu, a sucha ochrania opatrunek mokry. 

Takie opatrunki stosuje się przez 3-14 dni pod kontrolą lekarza, a często nawet w warunkach szpitalnych. Takie leczenie daje efekt chłodzący, ma działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe. Opatrunek pomaga też powstrzymać się przed drapaniem.  

Leczenie przeciwdrobnoustrojowe 

AZS jest związane z częstymi infekcjami ze względu na zaburzoną mikrobiotę skóry. Najczęstszym problemem jest infekcja gronkowcem złocistym. Metodą profilaktyki i leczenia jest stosowanie kąpieli z dodatkiem podchlorynu sodu, który zmniejsza liczbę bakterii. Na skórę możesz stosować także środki odkażające z oktenidyną i chlorheksydyna oraz maści z mupirocyną i kwasem fusydowym. W ciężkich przypadkach lekarz zaleca doustną antybiotykoterapię.  

Skóra może także zostać zainfekowana przez wirusa opryszczki zwykłej. Objawia się to pod postacią wyprysku opryszczkowego. W leczeniu stosujemy acyklowir. 

Pacjenci ze zmianami w okolicach głowy, twarzy i szyi są narażeni na zakażenie drożdżakami z rodzaju Malassezia sp. W tym przypadku zastosuj miejscowo szampony i maści zawierające ketokonazol lub cyklopiroksolaminę.  

Fototerapia 

W leczeniu średniego i ciężkiego przebiegu AZS u osób dorosłych i dzieci w wieku szkolnym znajduje zastosowanie fototerapia wąskozakresowa UVB. Dorośli mogą być poddawani terapii UVA1 oraz PUVA. Fototerapia może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami.

Przeczytaj również:
Dieta w atopowym zapaleniu skóry (AZS). Na co zwrócić uwagę?