Czy szczepienie przeciwko polio jest obowiązkowe?
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienie przeciwko polio jest w Polsce obowiązkowe. Podaje się cztery dawki szczepionki: dwie podstawowe w 3-4. i 5-6. miesiącu życia dziecka, dawkę uzupełniającą w 16-18. miesiącu życia oraz dawkę przypominającą w 6. roku życia.
Opracowanie szczepionki przeciwko poliowirusom umożliwiło niemalże całkowite wyeliminowanie choroby Heinego-Medina na całym świecie. W Polsce już od 40 lat nie odnotowano żadnego przypadku zachorowania na poliomyelitis. Należy jednak pamiętać, że nadal istnieją kraje, w których wirusy polio stanowią śmiertelne zagrożenie, dlatego stosowanie masowych szczepień to podstawowa ochrona przed skutkami tej groźnej choroby zakaźnej.
Kiedy wynaleziono pierwsze szczepionki na polio?
Choroba Heinego-Medina przez długi czas stanowiła ogromny problem zdrowotny i epidemiologiczny. Tragiczne skutki zakażenia wirusem polio sprawiły, że naukowcy usilnie dążyli do wynalezienia szczepionki, mającej uchronić miliony ludzi na całym świecie przed niedowładami i porażeniem mięśni powodowanymi przez postępującą chorobę.
Przeczytaj więcej:
Czy choroba Heinego-Medina jest nadal niebezpieczna?
Ogromny wkład w profilaktykę choroby Heinego-Medina wniósł polski lekarz Hilary Koprowski, który w 1950 roku jako pierwszy opracował szczepionkę przeciwko wirusowi polio. W niedługim czasie udało się wprowadzić ulepszoną, inaktywowaną wersję szczepionki zaproponowaną przez amerykańskiego wirusologa Jonasa Salka. Z kolei w 1962 roku Albert Sabin opracował preparat doustny atentowany (zawierający żywe, osłabione wirusy), który dał dodatkowe możliwości w aspekcie masowych szczepień w skali światowej.
Od 1988 roku prowadzony jest ogólnoświatowy Program Eradykacji Poliomyelitis mający na celu całkowite wyeliminowanie wirusa polio na ziemi. Do chwili obecnej cel ten osiągnięto w 99%, gdyż nadal istnieją kraje takie jak Pakistan i Afganistan, w których każdego roku rejestrowane są przypadki zachorowania na poliomyelitis.
Brak całkowitego wyeliminowania wirusa polio oraz możliwość podróżowania po całym świecie sprawiają, że problem polio jest wciąż aktualny i wymaga stosowania narzędzia profilaktycznego, jakim jest szczepienie ochronne.
Szczepionki przeciwko polio – rodzaje
Na całym świecie dostępne są dwa typy szczepionek:
- inaktywowana (IPV), zawierająca wszystkie 3 typy zabitych poliowirusów,
- żywa (OPV), zawierająca atenuowane szczepy poliowirusów, które są pozbawione właściwości chorobotwórczych.
Szczepionki przeciwko poliowirusom powodują powstawanie przeciwciał, które uniemożliwiają przedostanie się wirusa do ośrodkowego układu nerwowego, co z kolei chroni przed porażeniem mięśni i niedowładami będącymi skutkami poliomyelitis.
Ważne: Od 2016 roku w Polsce stosowana jest wyłącznie szczepionka inaktywowana (IPV).
Szczepienie przeciwko polio w Polsce
Szczepienie przeciwko wirusowi polio jest w naszym kraju obowiązkowe i powinno być realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.
Schemat szczepienia przeciwko polio wygląda następująco:
- Dawki podstawowe: w 3-4. oraz 5-6. miesiącu życia dziecka.
- Dawka uzupełniająca: w 16-18. miesiącu życia dziecka,
- Czwartą dawkę przypominającą należy zaaplikować w 6. roku życia.
Podanie szczepionki w powyższym cyklu prawdopodobnie indukuje odporność na całe życie. Czasami warto jednak rozważyć podanie dawki przypominającej u dorosłych, którzy:
- podróżują do miejsc endemicznego występowania wirusów polio,
- mają możliwość kontaktu z poliowirusami, np. pracownicy laboratorium, personel medyczny.
Preparaty zarejestrowane w Polsce wstrzykiwane są domięśniowo lub podskórnie. Sprzedawane są w formie zawiesiny do wstrzykiwań umieszczonej w ampułkostrzykawce. Mogą być podawane z innymi szczepionkami, jednak w innym miejscu wkłucia.
Rodzice mają wybór odnośnie formy stosowanej szczepionki u dzieci:
- Może być to bezpłatna szczepionka, zawierająca 3 typy inaktywowanego wirusa polio. Aktualnie w Polsce dostępny jest tylko jeden tego typu preparat (tzw. szczepionka pojedyncza).
- Drugą opcją są tzw. szczepionki skojarzone, których stosowanie jest płatne. Do wyboru mamy:
- preparaty 5w1: chroniące przed polio, błonicą, krztuścem, tężcem oraz przed zakażeniem bakteriami Haemophilus influenzae,
- preparaty 6w1: dające dodatkową ochronę przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B.
Pamiętajmy: Rodzaj podanej szczepionki powinien być przedyskutowany z lekarzem, który udzieli niezbędnych informacji odnośnie stosowanych preparatów.
Szczepienie przeciwko polio – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do przeprowadzenia szczepienia jest:
- uczulenie na składniki preparatu, neomycynę, streptomycynę, polimyksynę B,
- wystąpienie reakcji alergicznej po podaniu poprzedniej dawki szczepionki,
- gorączka (szczepienie powinno być przełożone na inny termin).
Należy także zachować ostrożność w przypadku:
- zaburzeń krzepnięcia krwi lub trombocytopenii (obniżonej liczby płytek krwi),
- stosowania radioterapii lub leków obniżających odporność, np. kortykosteroidy, leki cytotoksyczne.
Podczas ciąży szczepionka może być stosowana tylko w sytuacji wysokiego ryzyka zakażenia. Z kolei karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepionki.
Warto zaznaczyć, że osobom z przewlekłym niedoborem odporności (AIDS, zarażenie HIV) zaleca się szczepienie, nawet jeżeli odpowiedź immunologiczna może być ograniczona.
Dotychczas nie przeprowadzono badań wpływu szczepionki na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn, jednak oddziaływania te wydają się mało prawdopodobne.
Szczepionka przeciwko polio – skutki uboczne
Szczepionka może powodować wystąpienie niepożądanych reakcji takich jak:
Ciężkie reakcje alergiczne, które pojawiają się zazwyczaj bezpośrednio po podaniu preparatu. Reakcje te należy natychmiast zgłosić lekarzowi:
- zmiany skórne, swędzenie,
- opuchnięcie twarzy,
- trudności w oddychaniu,
- spadek ciśnienia krwi,
- zawroty głowy,
- przyspieszony rytm serca,
- utrata przytomności.
Pozostałe niepożądane reakcje to między innymi:
- ból i zaczerwienienie w miejscu wkłucia,
- gorączka,
- senność i drażliwość,
- obrzęki i wysypka,
- łagodny i przemijający ból stawów i mięśni,
- powiększenie węzłów chłonnych.
U wcześniaków (urodzonych ≤ 28. tygodnia ciąży) w ciągu kilku dni po szczepieniu mogą być obserwowane dłuższe przerwy między oddechami.
Wszystkie niepokojące i niepożądane objawy powinny być zgłoszone:
- personelowi medycznemu lub farmaceucie,
- do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,
- podmiotowi odpowiedzialnemu za szczepionkę.
Pamiętajmy, że szczepienie jest jedyną skuteczną formą ochrony przed polio. Mimo że ta groźna choroba jest wyeliminowana z naszego kraju, to każdego roku diagnozowanych jest nadal kilkadziesiąt przypadków poliomyelitis na całym świecie, głównie w krajach słabo rozwiniętych takich jak Pakistan i Afganistan. Zatem dopóki istnieją miejsca, gdzie poliowirusy stanowią realne zagrożenie, powinniśmy sumiennie realizować Program Szczepień Ochronnych.
Źródła:
- Majkut G., Gałęcki J., Krzyżaniak A., & Laskowski M. (2013). Eradykacja chorób zakaźnych na świecie – problemy i wyzwania na przykładzie kampanii eradykacji wirusa polio. Probl Hig Epidemiol, 94(1), 16-20,
- Charakterystyka produktu leczniczego i ulotka dołączona do opakowania szczepionki zarejestrowanej i dostępnej w Polsce,
- Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2019 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020 (w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia; 2019, poz. 87),
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-szczepien-ochronnych-pso-https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/.