Czym jest końskie zapalenie mózgu?

Alfawirusy – wirusy wywołujące zapalenie mózgu

Do patogenów wywołujących zapalenie mózgu należą m.in. wirusy z rodzaju Alphavirus – alfawirusy, które występują właściwie na całym świecie z wyjątkiem Antarktyki. Alfawirusy należą do rodziny Togaviridae (togawirusy), która charakteryzuje się istnieniem otoczki lipidowej wirusa oraz obecnością jednoniciowego RNA o dodatniej polarności [(+)ssRNA]. 

Jak dochodzi do infekcji alfawirusem?

Patogeny mogą wnikać do organizmu poprzez:

• układ oddechowy,
• układ pokarmowy,
• skórę,
• spojówki. 

Należy jednak zaznaczyć, że większość zarażeń następuje poprzez ukąszenie komara. 

Po przedostaniu się alfawirusów do organizmu następuje okres pierwotnej wiremii, podczas której dochodzi do ich przeniesienia do narządów i tkanek poprzez układ krwionośny. Jeśli zostanie zaburzona integralność bariery krew-mózg, alfawirusy mogą przedostać się do ośrodkowego układu nerwowego, co przyczynia się do rozwoju groźnych chorób związanych ze stanem zapalnym mózgu.

Trzeba podkreślić, że każde zapalenie mózgu wymaga hospitalizacji pacjenta, a podstawowym badaniem w diagnostyce infekcji układu nerwowego jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Czy alfawirusy są niebezpieczne dla zdrowia?

Alfawirusy mogą wywołać rumień i stany zapalne stawów lub zapalenie mózgu obejmujące następujące jednostki chorobowe:

• wschodnie końskie zapalenie mózgu (EEE – ang. eastern equine encephalitis),
• zachodnie końskie zapalenie mózgu (WEE – ang. western equine encephalitis),
• wenezuelskie końskie zapalenie mózgu (VEE – ang. venezuelan equine encephalitis).

Końskie zapalenie mózgu jest chorobą szczególnie niebezpieczną dla koni, jednak na przestrzeni lat odkryto, że stanowi zagrożenie także dla innych zwierząt oraz dla człowieka.

Wschodnie końskie zapalenie mózgu (EEE)

Wirus wywołujący chorobę został odkryty w USA już w 1875 roku, natomiast po raz pierwszy wyizolowano go kilkadziesiąt lat później. Występuje endemicznie na terenie pomiędzy północną częścią Ameryki Południowej a południowo-wschodnią częścią Kanady. Jego wektorem w środowisku są komary gatunku Culiseta melanura, natomiast rezerwuarem mogą być ptaki. Wirus wschodniego końskiego zapalenia mózgu jest najbardziej wirulentny (zdolny do wywoływania infekcji) wśród wszystkich alfawirusów, a śmiertelność wśród ludzi zainfekowanych patogenem sięga nawet 70%. Niestety nie ma skutecznego antidotum na tę chorobę. Możliwe jest jedynie leczenie objawowe, natomiast istniejąca szczepionka dedykowana jest jedynie dla koni. 

Do objawów EEE należą:

• gorączka,
• narastające bóle głowy,
• bóle mięśniowe,
• niepokój i drgawki,
• śpiączka,
• porażenia nerwów czaszkowych i niedowłady.

Diagnostyka laboratoryjna wschodniego końskiego zapalenie mózgu:

• oparta jest na badaniach serologicznych oraz metodach genetycznych umożliwiających namnożenie genomu wirusa,
• badanie krwi powinno obejmować liczbę krwinek białych (ang. white blood cells – WBC), białko C-reaktywne (ang. C-reactive protein – CRP) oraz odczyn Biernackiego (OB),
• podczas przebiegu EEE w płynie mózgowo-rdzeniowym obserwowana jest zwiększona ilość granulocytów obojętnochłonnych oraz wzrost stężenia białka,
• w badaniu neuropatologicznym stwierdza się obrzęk mózgu, przekrwienia i wybroczyny. Widoczne są także ogniska martwicy oraz stany zapalne i zakrzepy w ścianach naczyń krwionośnych występujących w obrębie mózgu. 

Zachodnie końskie zapalenie mózgu (WEE)

Wirus wywołujący chorobę został po raz pierwszy odnotowany w 1908 roku w Argentynie.  Obecnie występuje w Meksyku, Ameryce Południowej i na terenach na zachód od rzeki Missisipi. 

Wirus WEE jest niebezpieczny dla ludzi, koni oraz strusia emu, natomiast jego rezerwuarem i miejscem namnażania są ptaki. Do zarażenia patogenem dochodzi poprzez ukąszenie komara z gatunku Culex sp. lub Anopheles sp. Okres wylęgania trwa zwykle od 3 do 5 dni.  Śmiertelność spowodowana zarażeniem wirusem zachodniego końskiego zapalenia mózgu sięga 5%, a objawy choroby są bardzo podobne jak w przypadku wschodniego końskiego zapalenie mózgu. 

Diagnostyka WEE obejmuje badania serologiczne oraz metody genetyczne umożliwiające namnożenie i identyfikację wirusa w materiale biologicznym. Konieczne jest wykonanie badania krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego. 

Niestety nie ma skutecznej szczepionki chroniącej ludzi przed WEE, a chorobę można leczyć jedynie objawowo. Warto zaznaczyć, że na zachodnie końskie zapalenie mózgu chorują głównie dzieci, które są dodatkowo szczególnie narażone na powikłania w postaci glejozy (nienowotworowy przerost gleju) oraz zmiany torbielowate w OUN nawet po wielu latach od momentu zakażenia. 

Wenezuelskie końskie zapalenie mózgu (VEE)

Wirus pochodzi z Wenezueli, ale obecnie spotykany jest także w USA i Ameryce Środkowej. Do zarażenia może dojść drogą kropelkową oraz poprzez ukąszenie komara. Rezerwuarem patogenu są małe ssaki oraz konie, natomiast nie dochodzi do infekcji wśród ptaków. 

Okres wylęgania wirusa wenezuelskiego końskiego zapalenia mózgu u ludzi wynosi od 4 do 10 dni, po czym obserwowane są grypopodobne objawy, które w większości przypadków ustępują samoistnie po około 5 dniach. Do zapalenia mózgu dochodzi u 4% dzieci i 0,5% dorosłych zakażonych wirusem VEE. W tej grupie pacjentów, oprócz wysokiej gorączki, odnotowywane są:

• drgawki,
• niedowłady,
• śpiączka. 

Profilaktyka końskiego zapalenia mózgu

Końskie zapalenie mózgu to groźna choroba, która staje się coraz poważniejszym zagrożeniem dla zdrowia i życia wielu osób na świecie. To właśnie dlatego ważna jest profilaktyka związana z ochroną przeciw komarom, która obejmuje:

• unikanie przebywania w miejscach lęgowych komarów,
• stosowanie odpowiedniego ubioru i nakrycia głowy,
• używanie środków odstraszających komary,
• montowanie moskitier w oknach i drzwiach.

Niestety komary szybko dostosowują się do nowego środowiska, przez co nawet egzotyczne gatunki są już odnotowywane w Polsce oraz w Europie. Pamiętajmy, że jedynie odpowiednia prewencja oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa i personelu medycznego może pomóc przeciwstawić się chorobom rozprzestrzenianym przez komary, a co za tym idzie, może zapobiec groźnym epidemiom.

Źródła:

• Moskalik M. (2013). Przebieg aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu u dzieci i dorosłych.
• Liberski P. P. Sikorska B., Bratosiewicz-Wąsik J., Smoleń J., Wąsik T. J.,  Kruszyński P. (2007). Arbowirusy. Aktualności Neurologiczne, 7(2), 85-95.
• Służewski W. Ostre wirusowe zapalenia mózgu u dzieci. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 5(3), 109-116.