Czym jest spirometria i jak się do niej przygotować?

Spirometria – co bada?

Do wykonywania badań spirometrycznych stosuje się urządzenie zwane spirometrem, zbudowane ze specjalnego ustnika z wymiennymi końcówkami oraz przewodów połączonych z modułem pomiarowym mierzącym objętość i przepływ powietrza. Całość zintegrowana jest z komputerem i odpowiednią aplikacją pokazującą na monitorze wyniki pomiarów oraz konstruującą wykresy. Wynikiem badania spirometrycznego jest tzw. spirogram prezentujący parametry oddechowe w formie tabel oraz odpowiednich krzywych.

Badania spirometryczne można sprowadzić do 3 procedur pomiarowych:

1. Rejestracji spirogramu w czasie spokojnego oddychania, umożliwiającego zmierzenie pojemności życiowej i jej składowych.
2. Rejestracji manewru natężonego wdechu-wydechu, umożliwiającego rejestrację krzywej, maksymalny przepływ-objętość oraz wartości z nią związanych.
3. Pomiaru maksymalnej wentylacji dowolnej.

Istotą badania spirometrycznego jest pomiar objętości i pojemności płuc podczas maksymalnego wdechu i wydechu. 

Podczas interpretacji wyników spirometrii należy skupić się na najważniejszych wartościach, do których należą: 

• VC (pojemność życiowa) – ilość powietrza wprowadzana do układu oddechowego podczas maksymalnego wdechu wykonywanego z poziomu maksymalnego wydechu. 
• FVC (natężona pojemność życiowa) – ilość powietrza wydychanego z układu oddechowego podczas maksymalnie szybkiego i głębokiego wydechu po uprzednim maksymalnie głębokim wdechu.
• FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) – ilość powietrza wydychanego podczas maksymalnie szybkiego i głębokiego wydechu w pierwszej sekundzie, po uprzednim maksymalnie głębokim wdechu.

Spirometria – przebieg badania

Przed badaniem należy podać następujące parametry: 

• wiek, 
• wzrost, 
• płeć, 
• rasa, 
• waga. 

Z danych biometrycznych badanego aparat oblicza wartości należne mierzonych parametrów dla konkretnego pacjenta.

Podczas przeprowadzania badania wymagana jest pozycja siedząca (bez krzyżowania nóg i zakładania nogi na nogę) z wyprostowanymi plecami i prosto ustawioną głową. Takie ułożenie pacjenta zapewnia prawidłowy przepływ powietrza przez układ oddechowy i pozwoli uniknąć zafałszowania wyników.

Kolejnym elementem jest prawidłowe założenie ustnika. Pacjent powinien włożyć ustnik między zęby i objąć go szczelnie wargami. Po założeniu ustnika nos pacjenta zabezpiecza się specjalnym klipsem, który zamyka przepływ powietrza przez nozdrza po to, aby całe powietrze z układu oddechowego pacjenta kierowane było do układu pomiarowego. Następnie zaleca się pacjentowi oddychanie przez ustnik, ścisłe przestrzeganie i wykonywanie poleceń technika przeprowadzającego badanie.

Ważne jest, aby w trakcie wykonywanie manewrów oddechowych chory nie odchylał i nie przyginał głowy.

Wyróżniamy dwa rodzaje badań spirometrycznych:

• testy statyczne – polegają na badaniu pojemności płuc i jej części składowych,
• testy dynamiczne – badają szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas natężonego wydechu.

Przebieg badania statycznego wygląda następująco:

Po objęciu ustnika pacjent oddycha spokojnie i robi kilka spokojnych wdechów i wydechów. Następnie wykonuje spokojny możliwie najgłębszy wydech, a po ustaniu wypływu powietrza – dość szybki możliwie najgłębszy wdech i krótkie zatrzymanie oddechu. Na końcu zaleca się powrót do spokojnego oddychania.

Z kolei istotą badania dynamicznego jest rejestracja wydechu. Przebiega ono następująco:

Po objęciu ustnika pacjent oddycha spokojnie. Następnie wykonuje maksymalnie głęboki wdech. Po wdechu – gwałtowny wydech przy maksymalnym wysiłku. Wydech powinien być jak najdłuższy i trwać przynajmniej 6 sekund. Na końcu zaleca się powrót do spokojnego oddychania.

W każdym badaniu należy uzyskać kilka poprawnych pomiarów. Czas badania jest uzależniony od współpracy pacjenta i odpowiedniego wykonywania przez niego poleceń technika. Średnio wyniki badania spirometrycznego można uzyskać po 20 minutach. Badanie jest zupełnie bezbolesne, a jedyną trudność może sprawiać wykonanie natężonego wdechu dla osób z dysfunkcją układu oddechowego.

Jakie zaburzenia można wykryć podczas spirometrii?

Badanie spirometryczne służy do oceny sprawności wentylacyjnej układu oddechowego. Wentylacja zapewnia prawidłową wymianę gazową w pęcherzykach płucnych. Za pomocą badania spirometrycznego lekarz może określić następujące typy zaburzeń sprawności wentylacyjnej płuc:

• typ restrykcyjny – związany ze zmniejszeniem liczby pęcherzyków płucnych, co powoduje zmniejszenie podstawowych pojemności i objętości płuc.
• typ obturacyjny – związany ze zwężeniem oskrzeli, co wiąże się ze zmniejszeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Zmniejszone są wskaźniki określające drożność oskrzeli.

W przypadku chorób przebiegających z obturacją oskrzeli dochodzi do upośledzenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, wynikającego ze zmniejszenia ich drożności, co przejawia się uczuciem duszności.

Badanie spirometryczne pozwala na:

• rozpoznanie i określenie rodzaju zaburzeń wentylacji (obturacja, podejrzenie restrykcji),
• ilościową ocenę stopnia upośledzenia czynności układu oddechowego,
• monitorowanie przebiegu choroby (zwłaszcza przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i astmy oskrzelowej),
• ocenę odpowiedzi na zastosowane leczenie.

Badanie spirometryczne – jak się przygotować?

Pacjenta przed skierowaniem na badanie spirometryczne należy odpowiednio przygotować. Chory powinien być poinformowany o procedurze badania i mieć świadomość, że od współpracy z jego strony zależy poprawność zapisu i interpretacji. Osoba wykonująca badanie, szczególnie w trakcie manewru natężonego wydechu, mobilizuje pacjenta gestami i głosem do wysiłku. 

Najważniejsze zasady:

• Minimum 2 godziny przed badaniem chory nie powinien spożywać obfitego posiłku, płynów gazowanych, mocnej herbaty i kawy.
• Do 4 godzin przed badaniem nie należy spożywać alkoholu.
• Pacjent nie powinien palić papierosów – optymalnie 24 godziny, a minimum 1 godzinę przed badaniem.
• O ile to możliwe pacjent powinien odstawić leki, które mogą wpłynąć na wynik badania (ustala to lekarz kierujący na badanie).
• Pacjent powinien przyjść na badanie w luźnej, nieopinającej i niekrępującej ruchów odzieży (paski, gorsety, krawaty).
• Spirometrię należy wykonać po 15-minutowym wypoczynku chorego.
• W pomieszczeniu podczas badania nie powinny się znajdować dodatkowe osoby, aby nie rozpraszać badającego i badanego. 
• Pacjenci z ruchomymi, źle dopasowanymi protezami w jamie ustnej proszeni są o ich wyjęcie na czas badania. 

Spirometria – wskazania

Spirometrię należy wykonać w każdym przypadku, kiedy istnieje podejrzenie uszkodzenia funkcji układu oddechowego.

Wskazania do badania obejmują:

• objawy chorobowe (duszność, świszczący oddech, szybka męczliwość, przewlekły kaszel, odkrztuszanie, ból w klatce piersiowej),
• nawracające infekcje,
• ocenę szybkości postępu choroby (astma, POChP),
• ocenę skuteczności zastosowanego leczenia,
• ocenę wpływu czynników ryzyka (palenie tytoniu, ekspozycja na czynniki toksyczne),
• ocenę rokowania dla celów orzeczniczych i towarzystw ubezpieczeniowych.

Badanie spirometryczne przeprowadza się zarówno u dzieci, jak i u osób starszych, które są w stanie współpracować z osobą wykonującą pomiary oraz rozumieją i wykonują polecenia.

Spirometria – przeciwwskazania

Badanie spirometryczne jest bezpieczne i nieinwazyjne, ale podczas jego przeprowadzania dochodzi do gwałtownych wahań ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej i brzucha, co może być niebezpieczne dla osób po świeżo przeprowadzonych zabiegach chirurgicznych.

Przeciwwskazania bezwzględne obejmują:

•  pacjentów ze stwierdzonym tętniakiem,
•  pacjentów po świeżej operacji okulistycznej,
•  krwioplucie o nieznanej etiologii,
•  odmę opłucnową,
•  świeży zawał mięśnia sercowego,
•  świeży udar ośrodkowego układu nerwowego.

Przeciwwskazania względne:

• stan, który może zmniejszyć wiarygodność wyników, np. nudności, wymioty, stały, niekontrolowany kaszel,
• stan po operacji jamy brzusznej lub klatki piersiowej (ból),
• zawroty głowy,
• zaburzenia rytmu serca.

Niewielka liczba przeciwwskazań stanowi argument za tym, aby spirometrię wykonywać powszechnie i nie traktować jej jako badania specjalistycznego, a jako badanie przesiewowe zlecane przez lekarza rodzinnego. Stwierdzone zaburzenia powinny zostać zweryfikowane przez specjalistę chorób płuc. 

Źródła:

• Gutowski P., Lubański W., Spirometria, Medical Tribune Polska, Warszawa 2005,
• Lubański W., Zielonka T. M., Badanie spirometryczne. Zasady wykonywania
  i interpretacji, W Górnicki Wyd. Medyczne,
• Enright P. L., How to make sure your spirometry tests are good quality. Respir. Care 2003; 48: 773-776, 
• Radliński J., Tomalak W., Czajkowska M., Ocena jakości badań spirometrycznych – wymagania, automatyzacja, praktyka, PAK vol. 59, nr 3/2013