Czym jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząs anafilaktyczny – definicja 

Wstrząs anafilaktyczny to bardzo szybka, dynamiczna i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości organizmu na dany czynnik. Czynniki mogą być typu alergicznego lub niealergicznego. Pierwszy typ wstrząsu spowodowany jest alergenem, natomiast drugi – na przykład reakcją na warunki temperaturowe lub leki. Niekiedy trudno jest ocenić przyczynę wstrząsu – mówimy wówczas o wstrząsie idiopatycznym. 

Wstrząs anafilaktyczny dotyka każdego roku około 1-3% społeczeństwa. U dorosłych najczęstszą przyczyną wstrząsu są alergeny oraz leki, natomiast u dzieci – pokarm. Co trzeci przypadek wstrząsu, to wstrząs idiopatyczny o nieustalonej etiologii. 

Mechanizm wystąpienia takiej sytuacji zagrażającej życiu polega na uwolnieniu z komórek układu odpornościowego mediatorów takich jak histamina oraz tryptaza, które wywołują obkurczanie mięśni gładkich oskrzeli oraz przewodu pokarmowego.

Jakie są najczęstsze przyczyny występowania wstrząsu anafilaktycznego? 

Najczęstszymi przyczynami są: 

• alergeny wziewne – takie jak sierść zwierząt, 
• leki – głównie antybiotyki, cytostatyki (leki stosowane w leczeniu nowotworów), narkotyczne oraz nienarkotyczne leki przeciwbólowe, 
• pokarmy – na przykład: orzechy ziemne, laskowe, przyprawy, jaja kurze, soja, ryby, pszenica, 
• jad owadów – jad pszczoły oraz osy, 
• stres, 
• wysiłek fizyczny, 
• zimna lub nadmiernie gorąca temperatura otoczenia. 

Jakie są objawy wstrząsu anafilaktycznego? 

Objawy wstrząsu występują zwykle bardzo szybko (w ciągu kilku minut lub nawet kilku sekund). U niektórych pacjentów mogą zdarzyć się nawroty objawów – zwykle po 8-12 godzinach od wstrząsu. Najczęstszymi objawami wstrząsu anafilaktycznego są: 

• nudności, 
• wymioty, 
• zawroty głowy, 
• duszność, 
• silne osłabienie, 
• ból i kołatanie serca, 
• gwałtowny spadek ciśnienia krwi, 
• utrata przytomności. 

Niestety, wstrząs anafilaktyczny może doprowadzić nawet do śmierci na skutek silnego obrzęku tkanek gardła i zablokowania wymiany gazowej. 

Jak postępować z chorym we wstrząsie anafilaktycznym? 

Najważniejszym elementem postępowania we wstrząsie anafilaktycznym jest to, by chory jak najszybciej otrzymał odpowiednią dawkę adrenaliny. Lek ten odwraca skutki wstrząsu, ponieważ powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych, a także zmniejsza wydzielanie substancji wywołujących wstrząs.  

Postępowanie rozpoczynamy od wezwania pomocy oraz usunięcia czynnika wywołującego wstrząs (zależnie od czynnika, czynność ta może polegać np. na usunięciu żądła owada). Należy ocenić stan układu krążenia, a także drożność dróg oddechowych i w razie konieczności rozpocząć resuscytację. Chorego powinniśmy ułożyć na plecach z nogami uniesionymi powyżej reszty ciała. Jeżeli występują wymioty, odpowiednią pozycją będzie boczna ustalona.  

Chorzy leczeni w szpitalu zawsze wymagają obserwacji przez co najmniej 8-12 godzin. Najcięższe przypadki wstrząsu anafilaktycznego wymagają natomiast przyjęcia na oddział intensywnej terapii. Chory po opuszczeniu szpitala powinien zostać poinstruowany o możliwości wystąpienia podobnej sytuacji w przyszłości. Zwykle przepisuje się także pacjentom leki ratujące życie, takie jak adrenalina w formie do łatwego podania domięśniowego. 

Jakie leki stosuje się w farmakoterapii wstrząsu anafilaktycznego? 

• Podstawowym lekiem jest adrenalina podawana zazwyczaj domięśniowo. 
• Stosuje się także leki przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy w celu zahamowania objawów wstrząsu. 
• Leki przeciwhistaminowe odwracają reakcje skórne oraz wysypkę, natomiast glikokortykosteroidy to silne leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne. 
• W leczeniu duszności stosowane są leki rozszerzające oskrzela, takie jak salbutamol czy też fenoterol. 
• Choremu często podaje się także tlen, by przeciwdziałać niedotlenieniu organizmu. 

Czy wstrząs anafilaktyczny można całkowicie wyleczyć? 

Chory po przebyciu pierwszego wstrząsu może zupełnie normalnie funkcjonować. Musi być jednak świadomy, iż wstrząs może pojawić się ponownie. Nie ma zwykle możliwości całkowitego wyleczenia. Nie da się także przewidzieć, kiedy może pojawić się następny wstrząs. Dlatego bardzo ważnym elementem zapobiegania jest ustalenie przyczyny poprzedniego wstrząsu. W tym celu należy udać się do lekarza alergologa, który wykona odpowiednie testy oraz ustali przyczynę, jeśli podłoże wstrząsu było alergiczne. W przypadku ustalenia przyczyny ważnym czynnikiem zapobiegania jest minimalizowanie kontaktu z alergenem. Pacjent narażony na wstrząs powinien mieć zawsze przy sobie preparat adrenaliny, a także informację o uczuleniu (na przykład w formie bransoletki).