Czym są znamiona barwnikowe (melanocytowe)?

Znamiona barwnikowe – rodzaje 

Znamiona barwnikowe można podzielić na zmiany: 

• wrodzone; 
• nabyte, wśród których występują zmiany typowe i atypowe. 

Znamiona wrodzone stwierdza się w momencie urodzenia bądź przed ukończeniem 1. roku życia. Są one zwykle pojedyncze, o kształcie owalnym lub okrągłym. Ich powierzchnia jest bruzdowata lub grudkowata, czasami rosną na nich włosy. Kolor znamion wrodzonych może zmieniać się w trakcie życia. W niektórych przypadkach pacjenci ze znamionami wrodzonymi zgłaszają świąd lub uczucie pieczenia w okolicach zmiany. Znamiona wrodzone dzieli się na małe, średnie, duże i olbrzymie.

Ryzyko progresji do czerniaka koreluje z wielkością zmiany. Szczególnej uwagi wymagają zmiany o średnicy przekraczającej 10 cm. Znamiona wrodzone mogą stanowić także istotny problem kosmetyczny. Decyzję o usunięciu takiej zmiany należy skonsultować z dermatologiem.  

Znamiona barwnikowe u dzieci 

Nabyte znamiona barwnikowe zaczynają się zwykle pojawiać w okresie wczesnego dzieciństwa, a około 60-65. roku życia zaczynają częściowo zanikać. Na ich występowanie mają wpływ zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe: 

• ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, 
• urazy, 
• bliznowacenie, 
• immunosupresja, 
• zaburzenia hormonalne. 

Łagodne (typowe) znamiona nabyte to małe grudki o średnicy nieprzekraczającej 5 mm, z wyraźnie zaznaczonymi brzegami i regularnie rozmieszczonym barwnikiem. 

Znamiona atypowe, inaczej nazywane dysplastycznymi, zostały opisane niżej.  

Pani Doktor, czy to czerniak? 

Do przeprowadzenia kontroli znamion w warunkach domowych pomocne może okazać się tzw. abecadło czerniaka: 

A – asymmetry – zmiana jest symetryczna czy asymetryczna? 

B – border – czy zmiana ma wyraźnie zaznaczone brzegi? W czerniaku brzegi są zwykle nierówne. 

C – colour – czy zmiana ma jednolity kolor? 

D – diameter – czy średnica zmiany nie przekracza 6 mm? 

E – evolution over time – czy z czasem zmiana uległa zmianom? Mogą to być zmiany w kolorze, uwypuklenie dotychczas płaskiej zmiany, nagłe pojawienie się świądu czy krwawienie. 

Znamiona barwnikowe – usuwanie 

W gabinecie lekarskim znamię oceniane jest podczas wykonywania dermoskopii. Dzięki tej procedurze lekarz może ocenić charakter zmiany. Jeśli wyda się ona podejrzana, pacjenta kieruje się na biopsję wycinającą (czyli usunięcie znamienia z zachowaniem 1-2 mm marginesu niezmienionych tkanek). Następnie zmianę poddaje się badaniu histopatologicznemu, którego wynik decyduje o dalszym postępowaniu.  

Szczególne typy znamion barwnikowych 

Znamię dysplastyczne 

Inaczej zwane znamieniem Clarka. Występuje sporadycznie lub rodzinnie. Znamiona dysplastyczne mogą występować w ogromnych ilościach (setki), mieć średnicę >5 mm oraz nieregularne brzegi. Można w nich obserwować nieregularność rozmieszczenia barwnika. Znamiona tego typu występują zarówno w miejscach narażonych na promieniowanie UV, jak i w tych przed nimi chronionych. Ocena ryzyka progresji do nowotworu złośliwego musi zostać oceniona podczas badania histopatologicznego. Warto jednak pamiętać, że w przypadku rodzinnego występowania ryzyko rozwinięcia takiego nowotworu wynosi 100%. W przypadkach sporadycznych ryzyko rozwinięcia czerniaka jest niskie, ale znamiona te powinny być uważnie kontrolowane (co 6-12 miesięcy). 

Znamię typu halo 

Nazywane też znamieniem Suttona. Otoczone regionem hipopigmentowanej (charakteryzującej się jaśniejszą barwą) skóry, występuje u około 1% populacji. W przypadku stwierdzenia zmiany tego typu wskazane jest, by lekarz obejrzał całą skórę – w rzadkich przypadkach znamiona typu halo mogą pojawić się w odpowiedzi na czerniaka rozwijającego się w innej lokalizacji.  

Znamię Spitz 

Zwykle pojawia się przed okresem dojrzewania. Obraz kliniczny i histologiczny przypomina czerniaka, dlatego znamiona te są często usuwane jako środek ostrożności. Samo znamię przyjmuje czerwonawy kolor i zwykle występuje na tułowiu lub twarzy, gdzie towarzyszą mu tzw. guzki satelitarne. Jeśli nie zostało usunięte, znamię Spitz często może zaniknąć samoistnie. 

Znamię Beckera 

Występuje u 0,5% młodych mężczyzn. Powiązane z lokalnie zwiększoną ilością receptorów dla androgenów, hormonów płciowych przeważających u mężczyzn (u kobiet występujących w bardzo małych ilościach). Ostro odgraniczone, brązowe, często towarzyszy mu nadmierne owłosienie (w 50%). Ryzyko rozwinięcia w związku z nim czerniaka jest nieznane. 

Znamię błękitne 

Występuje głównie u kobiet. Charakterystyczne błękitne zabarwienie, za które odpowiada zjawisko świetlne o nazwie efekt Tyndalla. Złożone z łagodnych melanocytów. Rzadko przechodzi w czerniaka. 

Profilaktyka czerniaka 

Profilaktyka czerniaka polega przede wszystkim na ochronie przed promieniowaniem ultrafioletowym. Codzienne stosowanie wysokiej jakości kremów z filtrem jest bardzo istotne, ale należy pamiętać, że najlepszym sposobem na ochronę przeciwsłoneczną jest unikanie słońca lub zakrywanie się np. za pomocą odzieży.  

Należy unikać intensywnych sesji opalania, skutkujących podrażnieniem, zaczerwienieniem czy nawet pojawianiem się pęcherzy. Potwierdzono, że duże narażenie dzieci na oparzenie słoneczne, wiąże się z jeszcze większym ryzykiem powstawania nowotworów w obrębie skóry.  

Stale rosnąca liczba solariów bez wątpienia ma swoje odbicie w liczbie zachorowań na czerniaka. Już w 2009 roku solaria zostały uznane przez WHO za jeden z najbardziej rakotwórczych czynników. 

Częstszym kontrolom u dermatologa powinny się także poddawać osoby: 

• o jasnej karnacji, 
• u których występują piegi, 
• z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku występowania czerniaka, 
• z konkretnymi obciążeniami genetycznymi, takimi jak rodzinny zespół zmian dysplastycznych.  

Każdą niepokojącą zmianę w obrębie już istniejących znamion, bądź pojawienie się nowej zmiany należy bezzwłocznie skonsultować z lekarzem specjalistą. Rokowanie w przypadku wczesnego wykrycia czerniaka jest bardzo dobre – odsetek wyleczeń może sięgać nawet 97%. Należy jednak pamiętać, że czerniak to nowotwór bardzo agresywny, a późne wykrycie zmiany wiąże się ze zmniejszeniem szans na wyleczenie do 5%. 

Źródła: 

• Robbins, Patologia, wyd. z roku 2014. 
• https://www.pathologyoutlines.com/topic/skintumormelanocyticnevigeneral.html. 
• https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/309/original/83-89.pdf?1473159943. 
• https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/74416,znamiona-barwnikowe. 
• https://www.onkonet.pl/dp_czerniakzs2.php. 
• http://onkologia.org.pl/czerniak-skory-2/.