Dopalacze – jak działają na nasz organizm?

Dopalacze – definicja 

Dopalacze według polskiego prawa to środki zastępcze, czyli „produkty zawierające co najmniej jedną nową substancję psychoaktywną lub inną substancję o podobnym działaniu na ośrodkowy układ nerwowy, który może być użyty zamiast środka odurzającego albo substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzenie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych; do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów”. 

Dopalacze zyskały nową nazwę oraz definicję – nowa substancja psychoaktywna (NSP). Rozumie się przez nią substancję pochodzenia syntetycznego lub naturalnego w każdym stanie fizycznym o działaniu na ośrodkowy układ nerwowy.

Popularne nazwy dopalaczy wśród młodzieży to party pills, herbal highs, research chemicals. Raporty z lat 2005-2014 przedstawiają identyfikację ponad 300 nowych substancji NSP. Porównując dopalacze do tradycyjnych narkotyków, stwierdzono, że ich działanie jest szybsze, silniejsze, a ich spożycie jest trudne do wykrycia. 

W Polsce pierwsze informacje o dopalaczach pojawiły się w 2007 roku, jednak substancje te były dostępne już wcześniej.  

W Polsce zabronione jest produkowanie i rozpowszechnianie NSP pod karą grzywny i więzienia.  

Niestety problem nie zniknął pomimo zaostrzeń w prawie. Dopalacze są rozpowszechniane za pomocą sklepów internetowych, które określają je jako produkty „kolekcjonerskie”, nienadające się do zażywania przez ludzi.  

Nowa substancja może zostać zablokowana przez Inspektorat Sanitarny, który prowadzi badania nad szkodliwością ich stosowania. 

NSP – skład i podział 

NSP to substancje chemiczne, które mogą podlegać modyfikacjom. Ich skład chemiczny może różnić się nawet w obrębie tej samej serii produktu. Środki te są często uzupełniane o istniejące leki, np. lidokainę, benzokainę, fenfluramin, metoklopramid czy tadafinil. W ich składzie może znaleźć się także znaczna ilość kofeiny czy teobrominy.

Istnieje podział dopalaczy ze względu na sposób ich działania: 

• substancje naśladujące działanie nielegalnych środków pobudzających – efekt ich działania jest podobny do tego występującego po zażyciu narkotyków takich jak amfetamina, kokaina, ekstazy. Są stosowane w celu pobudzenia, zwiększenia energii, poprawy nastroju. Występują najczęściej w formie proszku, kryształków czy pigułek. Zażycie takich substancji może prowadzić do zaburzeń pracy serca i układu nerwowego, halucynacji, urojeń. 
• substancje naśladujące działanie marihuany – najczęściej są to zioła połączone z syntetycznymi kannabinoidami, które działają psychoaktywnie. Występują w postaci proszku lub mieszanek ziołowych. Często wykazują silniejsze działanie niż klasyczne kannabinoidy. Mogą powodować takie stany jak podwyższenie tętna, nerwowość, stany lękowe, zaburzenia psychiczne. 
• substancje naśladujące działanie nielegalnych środków halucynogennych – działają podobnie jak LSD, meskalina czy grzyby halucynogenne. Występują w postaci tekturek czy papierków nasączonych substancjami. Ich stosowanie może prowadzić do wystąpienia silnych halucynacji, lęków, paranoi i ataków paniki. Ich działanie jest bardzo nieprzewidywalne i może doprowadzić nawet do samobójstwa. 

NSP – szkodliwość 

Efekt działania NSP zależy od kilku czynników: 

• waga,  
• stan psychiczny,  
• choroby, które występują u osoby zażywającej dopalacze, 
• równoczesne przyjmowanie innych leków, 
• spożywanie alkoholu.  

Nie istnieje bezpieczna dawka dopalaczy. Przyjmowanie nieznanych substancji zawsze wiąże się z negatywnymi skutkami. NSP są bardzo uzależniające i łatwo można je przedawkować. Zażywanie dopalaczy wiąże się także z niebezpieczeństwem zakażenia innymi chorobami takimi jak zapalenie wątroby czy zakażenie wirusem HIV (gdy podawane są drogą dożylną). Z kolei palenie tych substancji może prowadzić do przewlekłej choroby płuc, a nawet do tworzenia guzów nowotworowych. 

W 2016 roku przeprowadzono badanie mające na celu zidentyfikowanie grupy osób potencjalnie narażonych na zażywanie NSP. Stwierdzono, że są to osoby, które potrzebują: 

• nowych form relaksu,  
• tworzenia nowych więzi społecznych, 
• zmiany w postrzeganiu codzienności.  

Do większości osób zażywających dopalacze należą mężczyźni w wieku do 26 lat zamieszkujący duże miasta, którzy są w trakcie nauki szkolnej lub studiów i często pozostają na utrzymaniu rodziców. 

Spożycie NSP a leczenie 

Leczenie skutków spożycia dopalaczy jest trudne, ponieważ w większości przypadków nie jest znana zażyta substancja. Osoby z objawami przedawkowania zwykle trafiają na Szpitalny Oddział Ratunkowy. Wykazują one najczęściej następujące symptomy: 

• pobudzenie psychoruchowe, 
• zwiększenie ciśnienia tętniczego,  
• drgawki,  
• obrzęk mózgu.  

W terapii stosuje się leki z grupy benzodiazepin, aby uspokoić pacjenta oraz przeciwdziałać drgawkom. Podaje się także dużą ilość płynów. 

Źródła: 

• Lubecka B., Lubecki M., Pudlo R., „Dopalacze”- co wiemy o nowych substancjach psychoaktywnych? 2018. 
• Informator dla rodziców, nauczycieli, pedagogów „Dopalacze”. 
• Raport głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych 2015-2016.