Duszność – jakie mogą być jej przyczyny?

Czym jest duszność? 

Duszność definiuje się jako subiektywne odczucie braku tchu i trudności w nabraniu powietrza. Może być objawem fizjologicznym, czyli występującym u zdrowych osób, jeśli pojawia się w czasie znacznego wysiłku fizycznego i ustępuje po odpoczynku. Jeśli natomiast duszność wyzwala niewielki wysiłek, codzienna aktywność lub wręcz występuje ona w spoczynku – stanowi wówczas objaw patologiczny. 

Ze względu na czas trwania duszność dzielimy na: 

• duszność ostrą, która rozwija się stosunkowo szybko, przy czym zależnie od przyczyny „szybko” może oznaczać czas od kilku sekund do kilku dni. Trwa do czasu wyeliminowania jej przyczyn lub zastosowania skutecznego leczenia.
• duszność przewlekłą, która trwa długo, narasta stopniowo, początkowo będąc objawem wysiłkowym, a w miarę upływu czasu stając się również symptomem spoczynkowym. 

Ze względu na okoliczności występowania duszność dzielimy na: 

• duszność wysiłkową, która pojawia się w trakcie aktywności fizycznej, 
• duszność spoczynkową, która występuje nawet, gdy pacjent leży w łóżku, nie wykonując żadnych czynności. 

Oprócz tego istnieją specyficzne rodzaje duszności, pojawiające się lub nasilające w zależności od pozycji ciała, jaką przybiera pacjent. Są to: 

• orthopnoë – duszność, która pojawia się w pozycji leżącej, a po przybraniu pozycji siedzącej lub stojącej ustępuje, 
• platypnoë – duszność, która nasila się w pozycji stojącej lub siedzącej, natomiast przybranie pozycji leżącej ją łagodzi. 

Mechanizmy powstawania duszności 

Mechanizm powstawania duszność jest złożony i nie do końca poznany. Składają się na niego interakcje ośrodków umiejscowionych w korze mózgu i rdzeniu przedłużonym oraz sygnałów odbieranych i przesyłanych przez receptory zlokalizowane w płucach, klatce piersiowej czy chemoreceptory reagujące na stężenia gazów we krwi. 

Możemy wyróżnić dwa podstawowe mechanizmy powstawania duszności: 

Pierwszym jest niedotlenienie tkanek organizmu, do którego dochodzi w wyniku: 

• niewydolności oddechowej – zaburzenia prawidłowej wymiany gazowej w płucach, prowadzącej do zmniejszenia stężenia tlenu we krwi tętniczej oraz zwiększenia stężenia zawartego w niej dwutlenku węgla, a co za tym idzie zmniejszenia ilości tlenu dostarczanego do tkanek, 
• zmniejszenia pojemności minutowej serca – zmniejszenia objętości krwi przepompowywanej przez serce w ciągu minuty, skutkującego zmniejszeniem ukrwienia, a co za tym idzie utlenowania tkanek, 
• anemii, czyli zmniejszenia stężenia hemoglobiny, stanowiącej nośnik tlenu we krwi, 
• zatruć substancjami zmniejszającymi zdolność wiązania hemoglobiny z tlenem, np. zatrucia tlenkiem węgla, 

Drugi mechanizm wynika z hiperwentylacji, spowodowanej nadmiernym pobudzeniem ośrodka oddechowego w wyniku: 

• zmniejszenia średnicy dróg oddechowych w chorobach obturacyjnych takich jak astma czy POChP, 
• zmniejszenia funkcjonalnej powierzchni płuc, w której zachodzi wymiana gazowa np. w chorobach serca z zastojem w krążeniu płucnym, w chorobach śródmiąższowych płuc, w wyniku zniekształceń klatki piersiowej czy chorób opłucnej, 
• osłabienia mięśni oddechowych w chorobach mięśni i chorobach nerwowo-mięśniowych, 
• zmniejszenia dopływu krwi do krążenia płucnego w zatorowości płucnej, 
• zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej, konkretnie w kwasicy metabolicznej, 
• działania substancji toksycznych wewnątrzpochodnych (np. toksyny mocznicowe w niewydolności nerek), jak i zewnątrzpochodnych (np. salicylany), 
• reakcji na silne bodźce emocjonalne lub bólowe, 
• intensywnego wysiłku fizycznego. 

Duszność – przyczyny 

Do najważniejszych patologicznych przyczyn duszności zaliczamy: 

• przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, 
• astmę oskrzelową, 
• choroby śródmiąższowe płuc, 
• rozstrzenie oskrzeli, 
• nowotwory pierwotne i przerzutowe płuc, 
• przewlekłą i ostrą niewydolność serca, 
• zawał mięśnia sercowego, 
• choroby infekcyjne układu oddechowego – zapalenia płuc, oskrzeli, gruźlicę, 
• odmę opłucnową, 
• niedokrwistość, 
• zatorowość płucną, 
• aspirację ciała obcego, 
• choroby mięśni i nerwowo-mięśniowe, 
• kwasicę metaboliczną, 
• zatrucia. 

Duszność – diagnostyka i leczenie. 

W diagnostyce duszności zastosowanie znajdują liczne badania laboratoryjne, obrazowe i czynnościowe, dobierane w zależności od podejrzewanej przyczyny. I tak w diagnostyce obturacyjnej choroby płuc badaniem koniecznym będzie spirometria, w przypadku podejrzenia chorób nowotworowych tomografia komputerowa, zaś w niewydolności serca – echokardiografia. Badania laboratoryjne ukazują zaburzenia kwasowo-zasadowe, ewentualne wzrosty parametrów zapalnych w chorobach infekcyjnych czy wzrost BNP wskazujący na zaostrzenie niewydolności serca.   

Leczenie będzie również dostosowane do jednostki wywołującej duszność. W chorobach obturacyjnych nakierowane jest na rozszerzenie oskrzeli, w niewydolności serca na leczenie diuretyczne, a w chorobach infekcyjnych – przeciwdrobnoustrojowe. 

Źródła: 

1. Szczeklik W. „Duszność” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna Kraków 2019, ISBN 978-83-7430-5686. 
2. Szczeklik W. „Wybrane objawy podmiotowe- Duszność” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna Kraków 2019, ISBN 978-83-7430-5686. 
3. Wawrzynowicz-Syczewska M. „Zespół wątrobowo- płucny” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna Kraków 2019, ISBN 978-83-7430-5686. 
4. Ziora D. „Badanie podmiotowe i przedmiotowe- Duszność” w Wielka Interna- Pulmonologia, wyd. Medical Tribune Polska, Warszawa, wyd. elektroniczne.