Jak pozbyć się czkawki?

Czym jest czkawka?

Czkawka to odruch, w czasie którego zachodzi nagły, mimowolny, przymusowy wdech ze skurczem mięśni międzyżebrowych i przepony, po którym następuje zamknięcie głośni, co z kolei powoduje powstanie charakterystycznego dźwięku. Krótkotrwałe epizody mogą występować u ludzi zdrowych i powodują jedynie czasowy dyskomfort. W przypadku gdy czkawka przedłuża się, szczególnie ponad dwie doby, należy poszukiwać jej przyczyn, gdyż mogą nimi być poważne problemy zdrowotne.

Skąd bierze się czkawka?

Czkawka uważana jest za prymitywny, przetrwały odruch, który miał niegdyś chronić przed aspiracją, czyli „wciągnięciem” do dróg oddechowych treści pokarmowej ze światła przełyku. Odruch wyzwalają czynniki takie jak stymulacja zakończeń nerwów współczulnych aferentnych (przewodzących bodźce do ośrodkowego układu nerwowego) unerwiających narządy klatki piersiowej, jamy brzusznej, jamy nosowej, ucha czy gardła, oraz zakończeń nerwu błędnego i nerwów przeponowych. Może on również wystąpić w wyniku pobudzenia ośrodka czkawki znajdującego się w ośrodkowym układzie nerwowym w przypadku na przykład zaburzeń metabolicznych czy oddziaływania substancji toksycznych. Po aktywacji ośrodka czkawki impuls zostaje przesłany za pomocą nerwów przeponowych do mięśni efektorowych odruchu. Następuje nagły mimowolny wdech ze skurczem mięśni międzyżebrowych oraz przepony, po którym dochodzi do zamknięcia głośni i powstania charakterystycznego dźwięku towarzyszącego czkawce.

Częstotliwość odruchów może wahać się od niewielkiej, około dwóch na minutę, aż do ich występowania co sekundę – z częstotliwością sześćdziesięciu na minutę. Czkawka występuje niezależnie od fazy oddechowej – może pojawić się w dowolnej chwili podczas wdechu lub wydechu, najczęściej jednak momentem jej nastąpienia jest szczytowa faza wydechu.

Czkawka – przyczyny

Problem medyczny stanowi czkawka przewlekła, co oznacza uporczywą czkawkę trwającą przez okres powyżej 48 godzin. Czkawka przewlekła powoduje liczne konsekwencje:

• zmęczenie,
• bezsenność,
• trudności w spożywaniu posiłków, a w konsekwencji może powodować utratę masy ciała,
• zaburzenia depresyjne.

Jej przyczynę mogą stanowić choroby narządów klatki piersiowej, jamy brzusznej, ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia psychiczne, metaboliczne lub działanie substancji toksycznych i leków. Do najczęstszych przyczyn przewlekłej czkawki zaliczamy:

• choroby ośrodkowego układu nerwowego takie jak udar mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, nowotwory lokalizujące się w obrębie mózgowia czy choroby neurodegeneracyjne,
• działanie substancji toksycznych takich jak alkohol czy nikotyna,
• działanie niektórych leków, np. benzodiazepin, barbituranów czy leków sterydowych (np. deksametazonu),
• zaburzenia elektrolitowe,
• hiperglikemię,
• mocznicę, występującą w przebiegu niewydolności nerek,
• nowotwory powodujące drażnienie włókien nerwów biorących udział w wyzwalaniu odruchu czkawki, np. nowotwory szyi, rak przełyku, żołądka, płuca, trzustki,
• choroby zapalne powodujące podrażnienie włókien nerwowych biorących udział w wyzwalaniu czkawki. np. zapalenie płuc, zapalenie trzustki, zapalenie otrzewnej,
• inne choroby narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej, m.in. choroba wrzodowa żołądka, refluks żołądkowo-przełykowy, powiększenie wątroby, kamica pęcherzyka żółciowego, przepuklina przeponowa, wodobrzusze,
• zaburzenia psychiczne.

Jak można wyleczyć się z czkawki?

W diagnostyce poszukuje się przyczyny czkawki przewlekłej, wykonując badania laboratoryjne oraz obrazowe. Leczenie jest uzależnione od występującej u pacjenta przyczyny. W przypadku zaburzeń ze strony układu pokarmowego, takich jak refluks żołądkowo-przełykowy lub zaburzenia motoryki, stosuje się środki prokinetyczne i inhbitory pompy protonowej. W czkawce wynikającej z obecności w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej czynnika drażniącego powodującego pobudzenie włókien nerwowych zastosowanie znajduje manewr drażnienia tylnej ściany gardła, umożliwiający zaburzenie przewodzenia sygnałów do ośrodka czkawki.

Innymi metodami samodzielnego przerwania krótkotrwałego napadu czkawki są:

• czasowe wstrzymanie oddechu,
• wypicie chłodnej wody,
• stymulacja gałek ocznych poprzez łagodny masaż zamkniętych powiek,
• prowokowanie wymiotów,
• próba Valsalvy – natężony wydech przy zamkniętych ustach i zatkanych nozdrzach (metoda może wywołać omdlenie, nie jest zalecana u osób obciążonych kardiologicznie!),
• prowokowanie kaszlu.

W przypadkach niereagujących na te metody terapeutyczne lub niekwalifikujących się do ich zastosowania przydatne są leki blokujące odruch w ośrodkowym układzie nerwowym, takie jak haloperydol, chlorpromazyna, pregabalina czy nifedypina. W przypadkach opornych wykonuje się niekiedy jednostronną blokadę nerwu przeponowego.

Źródła:

• Łuczak J., Leppert W. „Czkawka” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019,
• Uporczywa czkawka – diagnostyka i terapia lek. Piotr Nadratowski, dr n. med. Karol Jastrzębski Klinika Neurologii i Udarów Mózgu, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. WAM – Centralny Szpital Weteranów, Łódź, w: Medycyna Po Dyplomie nr 11-12, 2014 r.