Kiedy może wystąpić toksyczne uszkodzenie wątroby?

Toksyczne uszkodzenie wątroby alkoholem 

Alkohol etylowy to powszechnie dostępna i stosowana substancja odurzająca. W ludzkim organizmie metabolizowany jest on głównie w wątrobie przez 3 układy enzymatyczne, w tym dehydrogenazę alkoholową. Enzym ten wykazuje zróżnicowaną budowę w różnych grupach etnicznych, a co za tym idzie – odpowiada za odmienne zdolności do eliminacji etanolu pomiędzy nimi. Izoenzymy dehydrogenazy alkoholowej w niewielkim stężeniu są również obecne w nabłonku wyściełającym żołądek i jelita. Im większa koncentracja tychże w nabłonku przewodu pokarmowego, tym mniej alkoholu etylowego dociera do wątroby i tym mniejsze ryzyko rozwoju jej toksycznego uszkodzenia. 

Mężczyźni wykazują większą odporność na toksyczne działanie alkoholu etylowego na wątrobę. Za „bezpieczną” w kontekście jej uszkodzenia dawkę uważa się u nich 21 porcji po 8 gramów na tydzień, co odpowiada około 4 litrom piwa. U kobiet mówi się o dawce od 7 do 14 porcji. Opisana dawka to średnia ilość, a każdy osobnik może wykazywać indywidualną większą lub mniejszą podatność na toksyczne działanie etanolu na wątrobę. 

Alkoholowa choroba wątroby składa się z trzech jednostek patologicznych lub etapów mogących współwystępować. Są to: 

• alkoholowe zapalenie wątroby, 
• alkoholowe stłuszczenie wątroby, 
• alkoholowa marskość wątroby. 

Polekowe uszkodzenie wątroby 

Jako polekowe uszkodzenie wątroby określa się patologie tego narządu wywołane szkodliwym działaniem leków, produktów leczniczych, suplementów diety, a także preparatów stosowanych w medycynie naturalnej i ziołolecznictwie. Podobnie jak w przypadku alkoholu etylowego wątroba stanowi miejsce metabolizowania większości leków. Do substancji najczęściej wykazujących działanie hepatotoksyczne należą: 

• paracetamol, 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, 
• niektóre antybiotyki, 
• leki stosowane w leczeniu gruźlicy, 
• chemioterapeutyki przeciwnowotworowe. 

Działanie hepatotoksyczne może zachodzić w dwóch mechanizmach: 

• Mechanizm hepatotoksyczności stałej, w przypadku której działanie uszkadzające na komórki wątroby jest cechą charakterystyczną substancji, zależy od zastosowanej dawki i występuje po krótkim czasie od przyjęcia leku. 

• Mechanizm idiosynkrazji związanej z lekiem lub jego metabolitem. W tym wypadku reakcja może wystąpić po każdym leku, nawet po długim czasie od jego zastosowania, jest bardzo nieprzewidywalna i niezależna od dawki substancji. Może mieć charakter alergiczny lub niealergiczny. 

Na wystąpienie polekowego uszkodzenia wątroby bardziej narażone są osoby: 

• w podeszłym wieku oraz dzieci, 
• nadużywające alkoholu, 
• niedożywione, 
• obciążone przewlekłymi chorobami wątroby, 
• przyjmujące kilka leków jednocześnie, 
• obciążone predyspozycją genetyczną. 

Zatrucia toksynami pochodzenia biologicznego 

Najbardziej znanym przykładem zatrucia substancją biogenną prowadzącym do uszkodzenia wątroby jest zatrucie toksynami muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides). Poza nim toksyny z tej samej grupy – amatoksyny zawierają również grzyby takie jak muchomor wiosenny, muchomor jadowity, czubajeczka winnobrązowa, brązowoczerwona i cielista, a także hełmówki – jadowita i jesienna. 

Muchomor sromotnikowy zawiera toksyny z dwóch grup – fallotoksyny i amatoksyny. Pierwsze odpowiadają za uszkodzenia błony śluzowej żołądka i jelit, skutkujące objawami nieżytu żołądkowo-jelitowego, takimi jak wymioty i biegunki, oraz ułatwieniem wchłaniania amatoksyn. Amatoksyny natomiast po wniknięciu do krwiobiegu łatwo przenikają do komórek wątrobowych, w których wiążą się trwale z polimerazami w jądrach komórkowych, blokując ich funkcjonowanie. W tym mechanizmie odpowiada za uszkodzenia narządowe i rozwój niewydolności wątroby. 

Objawy zatrucia pojawiają się późno, bo aż od 8 do 16 godzin od momentu spożycia grzyba. Jako pierwsze obserwuje się symptomy żołądkowo-jelitowe, następnie może nadejść krótkotrwały okres pozornej poprawy, po którym następuje rozwój pełnoobjawowych uszkodzeń narządowych. W bardzo ciężkich przypadkach niewydolność wątroby może wystąpić już po upływie jednego dnia od spożycia muchomora. 

Toksyczne uszkodzenie wątroby – objawy 

Objawy toksycznego uszkodzenia wątroby zależą od typu reakcji, substancji wywołującej uszkodzenie czy gwałtowności jego rozwoju. Przewlekłe uszkodzenie może przez długi czas pozostawać niezauważone przez chorego z powodu braku objawów podmiotowych lub ich niewielkiego nasilenia. Natomiast ostre uszkodzenie wątroby, na przykład w wyniku zatrucia paracetamolem, wywoła szereg objawów takich jak: 

• nudności, 
• wymioty, 
• ból brzucha, szczególnie w prawym podżebrzu, 
• osłabienie, 
• żółtaczka, 
• w przypadku rozwoju niewydolności wątroby encefalopatia wątrobowa, skaza krwotoczna. 

Toksyczne uszkodzenie wątroby – leczenie 

Leczenie zależy od czynnika wywołującego, przebiegu uszkodzenia oraz stanu pacjenta. Pośród najważniejszych zaleceń w przypadku uszkodzeń związanych z zażywaniem alkoholu etylowego kluczowa jest całkowita abstynencja, w uszkodzeniach polekowych przerwanie ekspozycji na substancję wywołującą. Gdy występuje stłuszczenie, stosuje się między innymi dietę ubogotłuszczową oraz suplementację niedoborów witaminowych. W niektórych przypadkach zastosowanie znajdują leki hepatoprotekcyjne. W zapaleniach niekiedy konieczne jest zastosowanie sterydoterapii w celu zahamowania procesu zapalnego. 

W zatruciach substancjami takimi jak paracetamol czy muchomor sromotnikowy, poza leczeniem zachowawczym i stosowaniem odtrutek, w najcięższych przypadkach jedynym ratunkiem dla pacjenta okazuje się przeszczep wątroby. 

Źródła: 

• A. Boroń-Kaczmarska „Polekowe uszkodzenia wątroby” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 1182-1184. 
• T. Mach „Alkoholowa choroba wątroby” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 1204-1208. 
• Z. Kołaciński, D. Klimaszyk, J. Szajewski „Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 2577-2579.