Krioterapia – czy sprawdza się w leczeniu bólów mięśniowych i kontuzji?

Krioterapia miejscowa – działanie, wskazania i korzyści 

Zabieg krioterapii miejscowej polega na przyłożeniu lodu, chłodzącego okładu albo zadziałania miejscowo na tkankę parami schłodzonego azotu lub dwutlenku węgla. Powoduje to miejscowe obniżenie temperatury tkanek do ok. 2 cm w głąb, nie wpływając na temperaturę tułowia. Natychmiastowa terapia zimnem znacząco poprawia mikrokrążenie, zmniejsza powstający obrzęk/stan zapalny i dolegliwości bólowe, wpływa na wygląd i zapotrzebowanie metaboliczne tkanek, dlatego też jest ona powszechnie stosowana w leczeniu kontuzji, chorób reumatycznych czy świeżych powierzchownych oparzeń. Jednakże efekt analgetyczny leczenia zimnem ma charakter krótkotrwały (utrzymuje się do ok. 30 minut), nie obserwuje się także poprawy zakresu ruchomości stawów po zastosowaniu krioterapii. 

Krioterapia ogólnoustrojowa – działanie, wskazania i korzyści 

Zabieg krioterapii ogólnoustrojowej odbywa się w specjalnie przystosowanych do tego zamkniętych komorach lub kabinach. Podstawowa różnica pomiędzy tymi obiektami polega na tym, iż komora stanowi specjalne, zamknięte pomieszczenie, do którego może wejść jednocześnie kilka osób, a temperatura wewnątrz jest względnie stała. Kabiny do krioterapii mogą mieć charakter mobilny i zajmują znacznie mniej miejsca, do środka może wejść tylko jedna osoba, a jej głowa i szyja pozostają w trakcie zabiegu powyżej oparów zimnego gazu. Temperatura w takich kabinach nie jest stała – zwykle osiąga najniższy poziom w okolicach kostek i wzrasta w wyższych partiach ciała. 

Zabieg krioterapii całościowej trwa zazwyczaj 2-3 min i odbywa się w temperaturze ok. -110 do -195⁰C. Z powodu braku standaryzacji zabiegu efekty mogą się nieznacznie różnić w zależności od urządzenia czy placówki. Krioterapia ogólnoustrojowa znalazła zastosowanie w medycynie sportowej i regeneracji potreningowej. Istnieją pewne przesłanki, które wskazują na obiecujące efekty komórkowe i fizjologiczne krioterapii całościowej po ciężkich treningach lub urazach mięśniowo-szkieletowych. Podobnie jednak jak w przypadku zabiegów miejscowych, brakuje jednoznacznych dowodów dotyczących celowości ekspozycji ciała na zimne powietrze. Na ten moment nauka dopuszcza stosowanie kriosaun jako dodatek do regeneracji potreningowej u osób bez przeciwwskazań do zabiegu. 

Krioterapia domowa, czyli zimne kąpiele 

Najpopularniejszą i najtańszą formą krioterapii są zimne kąpiele. Podobnie jak w przypadku ekspozycji na zimne powietrze, chłodna woda powoduje natychmiastowe obniżenie temperatury skóry i skurcz naczyń krwionośnych, co w efekcie może prowadzić do zmniejszenia bolesności mięśni i szybszego powrotu sił po treningu. Odpowiedź organizmu na zimną kąpiel będzie różnić w zależności od tego, czy jest to zimny prysznic po saunie, morsowanie czy pływanie w zimnej wodzie. Jednakże stosując zimne kąpiele, nie można zapominać o bardzo szybkim wychładzaniu się organizmu i zwiększonym ryzyku hipotermii. Tak jak przy krioterapii suchej, również tutaj brakuje silnych dowodów na poparcie słuszności zimnych kąpieli. Chłodne kąpiele nie prowadzą też wbrew powszechnej opinii do znaczącego zwiększenia odpowiedzi immunologicznej i wzrostu produkcji leukocytów. 

Reakcje niepożądane i przeciwwskazania do leczenia zimnem 

Niewłaściwie stosowana terapia zimnem może prowadzić do miejscowych odmrożeń tkanek. Najczęstszymi powikłaniami krioterapii są reakcje alergiczne, oparzenia oraz nietolerancja/ból. Zdarzają się również epizodyczne przypadki neuropatii nerwów powierzchownych po zastosowaniu lodu na zmęczenie mięśni i ostre kontuzje. Tego typu porażenia wywołane przez zimno, choć mają charakter tymczasowy, mogą utrzymywać się od kilku godzin do nawet kilku miesięcy. 

Należy zachować dużą ostrożność u pacjentów z nadciśnieniem, upośledzeniem umysłowym czy osłabieniem czucia. Krioterapia przeciwwskazana jest u osób z przeziębieniem (czy inną aktywną infekcją), nadwrażliwością lub nietolerancją na zimno oraz chorobą Raynauda. Zabieg ten nie może być wykonywany w obszarach ograniczonego przepływu krwi/uszkodzenia naczyń. W schłodzonej tkance dochodzi do przejściowego obniżenia siły mięśni i wydajności nerwowo-mięśniowej, co może wpływać niekorzystnie na wyniki sportowe bezpośrednio po zabiegu. 

Krioterapia pomimo dużej powszechności i łatwej dostępności nie jest jedyną i niezbędną metodą w leczeniu bólów mięśniowych czy kontuzji. Wciąż brakuje twardych dowodów naukowych potwierdzających skuteczność tego typu praktyk, a obecnie wręcz odradza się stosowania lodu na świeże kontuzje, ponieważ może to prowadzić do spowolnienia procesu gojenia się tkanek. Po dużym wysiłku fizycznym w celu zmniejszenia poziomu markerów reakcji tkankowej na stres (troponin szkieletowych lub kinazy keratynowej) czy zmniejszenia następczych dolegliwości bólowych DOMS zdecydowanie lepiej niż zimno sprawdzają się ciepłe kąpiele w temperaturze ok. 38⁰C.