Nerwy czaszkowe – jakie są ich rodzaje?

Podział nerwów czaszkowych 

Wszystkie nerwy czaszkowe mają swój początek w mózgowiu. Dwa pierwsze – nerw węchowy i wzrokowy – wychodzą z przodomózgowia, reszta zaś z pnia mózgu. 12 par nerwów czaszkowych jest częścią obwodowego układu nerwowego, a ich rola polega na przekazywaniu informacji do i z mózgu. Nerwy czaszkowe „wyposażone” są we włókna, dzięki którym mogą przenosić informacje zmysłowe (a więc odczuwanie bólu, dotyku, temperatury, smaku, a także bodźce słuchowe i wzrokowe), ruchowe i autonomiczne (niezależna od naszej woli reakcja źrenic, niektórych narządów i ślinianek). W medycynie nerwy te opisywane są cyframi rzymskimi od I do XII i możemy podzielić je na trzy grupy: 

• nerwy zmysłowe – I, II, VIII, 
• nerwy języka i gałek ocznych – III, IV, VI, XII, 
• nerwy łuków skrzelowych – V, VII, IX, X, XII. 

Do jakich nerwów czaszkowych są przypisane cyfry rzymskie? 

• I – nerw węchowy, 
• II – nerw wzrokowy, 
• III – nerw okoruchowy, 
• IV – nerw bloczkowy, 
• V – nerw trójdzielny, 
• VI – nerw odwodzący, 
• VII – nerw twarzowy, 
• VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy, 
• IX – nerw językowo-gardłowy, 
• X – nerw błędny, 
• XI – nerw dodatkowy, 
• XII – nerw podjęzykowy.

Nerw I – węchowy 

Nerw węchowy (n. olfactorius) rozwija się już w trakcie życia płodowego. Jak sama nazwa wskazuje, jest on odpowiedzialny za powonienie, odbieranie zapachów i rozpoznawanie ich. Jest to nerw stricte czuciowy, nie unerwia ruchowo żadnych struktur. Komórki nerwu węchowego zlokalizowane są w nabłonku węchowym, z którego ciągną się aż do opuszki węchowej, mieszczącej się u podstawy mózgu.

Nerw II – wzrokowy 

Nerw wzrokowy (n. opticus) – włókna tego nerwu zlokalizowane są w zwojach siatkówki. Stamtąd poprzez kanał wzrokowy wędrują aż do podstawy mózgowia. Nerw wzrokowy odpowiada za wrażenia wzrokowe i, podobnie jak nerw węchowy, jest nerwem ściśle czuciowym. Dzięki niemu widzimy i odbieramy bodźce wzrokowe z naszego otoczenia. Ponadto nerw ten ściśle współpracuje z ruchami gałek ocznych, związanych z odruchami zamrożenia, percepcji, zbieżności itd.

Nerw III – okoruchowy 

Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) – odpowiada za unerwienie czterech (z sześciu) mięśni związanych z ruchami gałek ocznych, takich jak wodzenie oczami w górę i w dół, na boki, widzenia blisko-daleko, a także ruchliwości oka.

Nerw IV – bloczkowy 

Nerw bloczkowy (n. trochlearis) to mięsień, dzięki któremu gałka oczna może się obracać.

Nerw V – trójdzielny 

Nerw trójdzielny (n. trigeminus) odgrywa bardzo ważną rolę, ponieważ ma znaczny wpływ na takie funkcje jak ssanie, gryzienie, połykanie, kąsanie. Przewodzi informacje czuciowe z twarzy, jamy nosowej, jamy ustnej, oka, a także unerwia ruchowo mięśnie żwaczowe, dzięki czemu możemy spożywać pokarmy.

Nerw VI – odwodzący 

Nerw odwodzący (n. abducens) ma związek z ruchami gałek ocznych, a dokładniej kieruje gałkę oczną do boku. Ponadto odpowiada, podobnie jak nerw okoruchowy, za śledzenie w pionie i poziomie, ruchliwość oczu, a także widzenia relacji blisko-daleko. 

Nerw VII – twarzowy  

Nerw twarzowy (n. facialis) ma ścisły związek z okazywaniem emocji na twarzy i mimiki. Pobudza mięśnie mimiczne oraz bierze udział w wydzielaniu łez i śliny. Odbiera bodźce smakowe.

Nerw VIII – przedsionkowo-ślimakowy 

Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vestibulocochlearis) odpowiada za ustalanie pozycji głowy w koordynacji słuchowo-wzrokowej. Unerwia zmysł równowagi i słuchu. 

Nerw IX – językowo-gardłowy 

Nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) unerwia zarówno język, jak i gardło, dzięki czemu możliwa jest u człowieka funkcja ssania, kąsania, gryzienia, połykania i wydzielania śliny, mówienie, a także przewodnictwo bodźców smakowych.

Nerw X – błędny 

Nerw błędny (n. vagus) nazwę zawdzięcza swojej długości (jest najdłuższy ze wszystkich nerwów czaszkowych) i dużej ilości struktur, które unerwia. Jego włókna ciągną się od czaszki aż do przewodu pokarmowego. Unerwia on ważne dla życia organy klatki piersiowej i jamy brzusznej. Współpracuje z nerwem językowo-gardłowym i podjęzykowym, biorąc aktywny udział w procesie mówienia, połykania, przekazywania bodźców smakowych, a także unoszenia podniebienia miękkiego. Można powiedzieć, że jego rola w spożywaniu pokarmów jest wiodąca. Ponadto reguluje pracę serca.

Nerw XI – dodatkowy 

Nerw dodatkowy (n. accesorius) mimo swojej mało ważnej nazwy, odgrywa dużą rolę w naszym życiu. Podobnie jak nerw błędny unerwia niektóre organy klatki piersiowej, a oprócz tego mięśnie gardła i szyi. Wpływa również na odruch ustalania głowy oraz aktywnie uczestniczy w funkcjach fonacyjnych i pokarmowych, takich jak połykanie, kąsanie, gryzienie, ssanie.

Nerw XII – podjęzykowy 

Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus), jak sama nazwa wskazuje, ma ścisły związek z pracą języka. Unerwia mięsień bródkowo-językowy, dzięki któremu możemy ruszać językiem m.in. wysuwać go z jamy ustnej. Bierze też udział w procesie ssania.  

Nerwy czaszkowe, chociaż nie zdajemy sobie z tego sprawy, są niezwykle istotne w naszym codziennym życiu. Ich skomplikowane funkcje i powiązania z innymi nerwami stanowią istny gąszcz nerwów w organizmie człowieka. Bez nich nasze życie nie byłoby możliwe, a ich uszkodzenie przyniosłoby diametralne zmiany w codziennym funkcjonowaniu. 

Przeczytaj również:
Objawy i skutki uszkodzenia nerwów czaszkowych

Źródła: 

• S. Masgutowa, A. Regner, Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej, wyd. Continuo, Wrocław 2009. 
• P. A. Young, P.H. Young, D.L. Tolbert, Neuroanatomia kliniczna, Wolters Kluwer, wyd. 3.