Niedosłuch – czym jest, rodzaje, przyczyny

Czym jest niedosłuch?

Za niedosłuch uważa się ograniczenie funkcji słuchowej, która znacznie utrudnia odbieranie dźwięków płynących z otoczenia, w tym mowy. W literaturze wyróżnia się kilka stopni niedosłuchu, zależnych od stopnia uszkodzenia narządu słuchu:

• 0-20 dB – lekkie upośledzenie słuchu (przy natężeniu 20 dB nie słychać już szeptu),
• 20-40 dB – umiarkowane upośledzenie słuchu (mowa niewyraźna lub słabo artykułowana jest już niesłyszalna),
• 40-60 dB – znaczne upośledzenie słuchu (średnio głośna mowa nie jest już słyszalna),
• 60-80 dB – głębokie upośledzenie słuchu (głośna mowa nie jest słyszalna),
• uszkodzenie słuchu powyżej 80 dB powoduje brak słyszalności krzyku.

Za odbieranie słuchu odpowiada wiele elementów, które składają się na aparat przewodzeniowy i odbiorczy. 

W skład aparatu przewodzeniowego wchodzą:

• ucho zewnętrzne (małżowina uszna wraz z przewodem słuchowym);
• ucho środkowe (błona bębenkowa, jama bębenkowa, kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), trąbka słuchowa (inaczej nazywana również trąbką Eustachiusza), a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego);
• ucho wewnętrzne (ślimak i kanały półkoliste).

Natomiast w skład aparatu odbiorczego wchodzą:

• nerw słuchowy,
• narząd Cortiego,
• drogi słuchowe.

W zależności od miejsca uszkodzenia narządu słuchu powstały niedosłuch można zakwalifikować jako:

• niedosłuch przewodzeniowy,
• niedosłuch odbiorczy,
• niedosłuch przewodzeniowo-odbiorczy (mieszany).

Niedosłuch przewodzeniowy

Niedosłuch przewodzeniowy cechuje się niższą wrażliwością na dźwięki, a co za tym idzie – na odbieranie dźwięków mowy. Skutkuje to niemożnością różnicowania i rozpoznawania:

• sylab nieakcentowanych,
• przyimków (nad, pod, za, od, po itd.),
• spójników,
• końcówek fleksyjnych. 

W przypadku tego rodzaju niedosłuchu przewodnictwo kostne jest zachowane, dzięki czemu tempo mówienia, dynamika i wysokość głosu zazwyczaj nie odbiegają od normy. Niedosłuch przewodzeniowy charakteryzuje się uszkodzeniem elementu (bądź elementów) aparatu przewodzeniowego.

Wpływ niedosłuchu przewodzeniowego na mowę:

• agramatyzmy,
• elizje (opuszczanie sylab lub samogłosek),
• niewyraźna mowa,
• zaburzenia fleksyjne,
• zaburzenia składniowe.

W przypadku tego rodzaju niedosłuchu:

• ubytek słuchu nie przekracza 60 dB,
• lepsza jest słyszalność szeptu niż mowy potocznej, co wiąże się z lepszą słyszalnością wysokich tonów (w składzie widma akustycznego szeptu jest więcej wysokich tonów niż niskich),
• można stosować aparaty słuchowe w celu poprawienia odbierania i rozumienia mowy,
• w przypadku jednostronnego niedosłuchu przewodzeniowego odbierana mowa może być całkowicie zrozumiała (bez stosowania aparatu słuchowego),
• osoby te dobrze słyszą swego rozmówcę przez telefon, dzięki zachowanemu przewodnictwu kostnemu.

Niedosłuch odbiorczy

Niedosłuch odbiorczy może być skutkiem uszkodzenia różnych struktur. Stąd, ze względu na lokalizację uszkodzenia, niedosłuch odbiorczy dzieli się na:

• ślimakowy,
• pozaślimakowy,
• centralny.

W przypadku, gdy nie można określić lokalizacji uszkodzenia, niedosłuch określa się jako niedosłuch nerwowo-zmysłowy.

Cechy charakterystyczne dla tego niedosłuchu:

• znacznie obniżony próg słyszenia,
• brak rozumienia mowy (osoba niedosłysząca patrzy zazwyczaj na usta rozmówcy i próbuje z nich czytać; pacjent słyszy, ale nie rozumie),
• im wyższy dźwięk, tym słabsze jego rozumienie,
• słabe odbieranie głosek: f, k, t, l, oraz głosek dentalizowanych: s, z, c, dz itd.,
• uszkodzenie słuchu najczęściej jest obustronne,
• zastosowanie aparatów słuchowych nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty.

Mowa osób z tym niedosłuchem cechuje się:

• ubogim słownictwem,
• elizjami,
• małą wyrazistością (mowa bełkotliwa).

Niedosłuch centralny wynika z uszkodzenia pnia mózgu i ośrodków korowych, co prowadzi do głębokiego upośledzenia słuchu. Dźwięki mowy i otoczenia nie docierają do ośrodków w korze mózgowej.

Niedosłuch przewodzeniowo-odbiorczy (mieszany)

Ten rodzaj niedosłuchu występuje najczęściej. Początkowo uszkodzenie słuchu ma charakter tylko przewodzeniowy, ale z biegiem czasu utrwala się i nabiera charakteru mieszanego. Cechy charakterystyczne niedosłuchu mieszanego:

• ubytek słuchu nie przekracza 60 dB,
• przewodnictwo kostne jest zachowane, ale tylko w przypadku niskich tonów,
• niskie dźwięki są dobrze słyszane.

Głuchota a niedosłuch – jaka jest różnica?

W zależności od stopnia uszkodzenia słuchu osoba diagnozująca stwierdza niedosłuch lub głuchotę. Wbrew pozorom są to dwa zupełnie różne terminy. Niedosłuch dotyczy uszkodzenia zmysłu słuchu, co powoduje znaczne ograniczenie odbierania dźwięków o różnej wysokości. Za granicę niedosłuchu uznaje się uszkodzenie na poziomie 60-70 dB (jest to dolna granica pola odbierania mowy). Uszkodzenie powyżej tej wartości uznawane jest za głuchotę, czyli niesłyszenie charakteryzujące się brakiem odczuwania dźwięków, co powoduje całkowity brak rozumienia mowy.

Przyczyny uszkodzeń słuchu

W literaturze można się spotkać z następującym podziałem przyczyn uszkodzenia słuchu:

• wady rozwojowe,
• wady dziedziczne,
• głuchota wrodzona – niedorozwój narządu słuchu pojawia się już w życiu płodowym dziecka i może mieć różne przyczyny, m.in. choroby matki (różyczka, opryszczka, grypa, świnka, ospa), przyjmowane leki i używki, toksyny, zatrucia, choroby metaboliczne, zaburzenia pracy tarczycy oraz szkodliwe warunki pracy,
• głuchota nabyta – uwarunkowana różnymi czynnikami, m.in. urazy okołoporodowe, niedotlenienie, choroba hemolityczna noworodków, zapalenie opon mózgowych, zapalenia ucha, choroby nieżytowe i choroby przewlekłe.

W Polsce wszystkie noworodki objęte są przesiewowymi badaniami słuchu. Od kilku lat każde nowonarodzone dziecko jest poddawane obowiązkowym badaniom słuchu, co pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości i jak najszybsze wprowadzenie działań terapeutycznych.

Niedosłuch – diagnoza

Jeśli zauważyłeś, że twój słuch uległ pogorszeniu lub uważasz, że twoja pociecha bądź osoba bliska słyszy gorzej, warto udać się na bezpłatne badanie słuchu. Ponadto swoje obawy możesz skonsultować z:

• otolaryngologiem,
• laryngologiem,
• audiologiem. 

Specjaliści w razie potrzeby skierują pacjenta na dodatkowe badania m.in. na audiometrię tonalną, która ma na celu określenie rozległości zaburzeń słuchu, a także miejsca ewentualnego uszkodzenia narządu.

Niedosłuch – leczenie

W zależności od stopnia niedosłuchu lub głuchoty, a także miejsca uszkodzenia, lekarze zalecają:

• przeprowadzenie operacji,
• wszczepienie implantu ślimakowego,
• zastosowanie nowoczesnych aparatów słuchowych. 

Jeżeli niedosłuch jest spowodowany wadami ucha środkowego (błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych) niezbędna jest operacja rekonstrukcyjna tych elementów. W takich przypadkach lekarz pobiera materiał z wybranego miejsca pacjenta lub stosuje materiał sztucznego pochodzenia. Jeśli taki zabieg nie przyniesie pożądanych efektów, lekarze rozważają ponowną operację i wszczepienie implantu ślimakowego. 

W sytuacji, gdy niedosłuch jest spowodowany wysiękiem płynu, musi być on jak najszybciej usunięty. Stałe gromadzenie się płynu może coraz bardziej pogarszać słuch, dlatego też należy jak najszybciej oczyścić ucho.

Wady słuchu spowodowane uszkodzeniem ucha wewnętrznego korygowane są poprzez wszczepienie implantu ślimakowego. Jest to elektroniczna proteza słuchu, składająca się z dwóch części:

• zewnętrznej (procesor dźwięku, umieszczony na głowie pacjenta),
• wewnętrznej (elektrod umieszczanych w ślimaku). 

Przypadki utraty słuchu spowodowane długotrwałym przebywaniem w hałasie koryguje się przy pomocy aparatów słuchowych.

Osoby zdrowe, nawet jeżeli nie skarżą się na problemy ze słuchem, powinny raz na kilka lat poddać się podstawowym badaniom słuchu. Warto się badać, gdyż w myśl znanego powiedzenia: lepiej zapobiegać niż leczyć.

Źródła:

• Gałkowski T., Jastrzębowska G., Kukuła M., Łukaszewicz A., Mowa dzieci niedosłyszących i głuchych, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Tom 2, Opole 2003,
• Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Oficyna wydawnicza Impuls, Kraków 2005.