Ostra biegunka – przyczyny i sposoby leczenia

Ostra biegunka infekcyjna

W znacznej większości, bo aż w 90% przypadków, za rozwój ostrej biegunki odpowiedzialne są drobnoustroje chorobotwórcze – bakterie, wirusy lub pasożyty oraz ich toksyny. Drogą zakażenia jest droga pokarmowa – spożycie skażonej żywności lub wody, a także dostarczenie do własnego układu pokarmowego patogenów za pośrednictwem brudnych rąk.

Czynniki ryzyka zakażenia to:

• kontakt z zakażonym lub nosicielem,
• spożycie surowych jaj i ich przetworów,
• spożycie surowego lub niedopieczonego mięsa, owoców morza,
• spożycie surowego mleka i jego przetworów,
• wypicie skażonej wody,

• podróż do krajów rozwijających się i obszarów endemicznych występowania cholery,
• antybiotykoterapia – biegunka poantybiotykowa,
• bezkwaśność żołądka – zwiększenie podatności na zakażenia przewodu pokarmowego.

Ostra biegunka infekcyjna przebiega głównie pod postacią ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego. W jego przebiegu występują (nie w każdym przypadku wszystkie objawy są obecne):

• biegunka – wodnista lub niekiedy krwista,
• wymioty,
• ból brzucha,
• osłabienie,
• objawy odwodnienia – od wzmożonego pragnienia, zmniejszenia objętości oddawanego moczu i suchości w ustach, po zaburzenia świadomości w najcięższych przypadkach,
• gorączka.

Ostra biegunka infekcyjna w większości przypadków ma łagodny i samoograniczający przebieg – oznacza to, że leczenie ogranicza się do postępowania objawowego. Po ocenie stopnia odwodnienia najważniejsze jest uzupełnienie niedoboru płynów. Służą do tego mieszanki elektrolitowe, zawierające sód, potas i chlorki. W biegunce przebiegającej bez gorączki i obecności krwi w stolcu stosuje się ponadto leki przeciwbiegunkowe, zmniejszające ilość oddawanych stolców. Za korzystne w wielu przypadkach uznaje się również stosowanie preparatów zawierających bakterie probiotyczne – mają one wpływać na złagodzenie objawów i skrócenie czasu trwania biegunki. Istotne jest również zastosowanie kilkudniowej diety – jej podstawę powinna stanowić gotowana skrobia, czyli makarony, ziemniaki lub ryż. Można ją wzbogacić o gotowane mięso i warzywa, krakersy, suchary czy jogurty. Jedynie w nielicznych przypadkach przeprowadza się pogłębioną diagnostykę bakteriologiczną i rozważa podanie antybiotyku. Również niewielu pacjentów w przebiegu biegunki musi zostać poddanych hospitalizacji, a jej najczęstszą przyczyną jest ciężkie odwodnienie i konieczność dożylnego podawania płynów.

Biegunka poantybiotykowa

Jest to szczególny typ biegunki, powstający w związku z przebyciem leczenia lekiem przeciwdrobnoustrojowym. Przyczyną biegunki w większości przypadków jest zaburzenie równowagi naturalnej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego i wynikające z niego upośledzenie trawienia niektórych składników pokarmowych. Ten typ biegunki ma zwykle łagodny przebieg i ustępuje po zakończeniu antybiotykoterapii lub krótko po nim. Drugim mechanizmem powstawania biegunki poantybiotykowej jest wzrost w przewodzie pokarmowym populacji bakterii szczepu opornego na stosowany antybiotyk. Najbardziej znanym przykładem takiego mechanizmu jest selekcja bakterii Clostridium Difficile, wytwarzających toksynę uszkadzającą nabłonek jelitowy i mogących doprowadzić do ciężkiego zapalenia jelita grubego.

Aby zapobiec biegunce poantybiotykowej, stosuje się preparaty probiotyczne, zawierające szczepy bakterii Lactobacillus rhamnosus lub Saccharomyces boulardii. Ich przyjmowanie zalecane jest zarówno w czasie trwania terapii lekiem przeciwdrobnoustrojowym, jak i przez około 4 tygodnie po jej zakończeniu.

Inne przyczyny ostrej biegunki

Ostra biegunka może być również konsekwencją stosowania niektórych leków. Część z nich wywołuje luźne stolce w początkowym okresie stosowania, ale po kilku dniach rytm wypróżnień wraca do normy. W przypadku przedłużania się biegunki konieczna może okazać się zmiana leku na inny.

Biegunka może także wystąpić po spożyciu pokarmu, który wywołuje u danej osoby nietolerancję. Najlepszym sposobem jej uniknięcia jest w tym przypadku wykrycie składnika lub produktu wywołującego nieprzyjemne objawy i wyeliminowanie go z diety.

Rzadką przyczyną ostrej biegunki są zatrucia substancjami toksycznymi, takimi jak środki chwastobójcze czy owadobójcze, ale także zawartymi w niejadalnych grzybach i roślinach. Toksyną często spotykaną i dobrowolnie przyjmowaną, a mogącą stanowić przyczynę biegunki jest również alkohol etylowy.

Biegunka może być także objawem ostrych zapalnych chorób jelit niewynikających z zakażenia, a na przykład z procesu autoimmunologicznego czy niedokrwienia.

Źródła:

1. Mrukowicz, P. Daniel, „Biegunka”, Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna,
2. Mach, J. Mrukowicz, „Biegunka związana z antybiotykoterapią”, Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna,
3. Mach, J. Mrukowicz, „Ostra biegunka infekcyjna”, Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna.