Prawa pacjenta – czym są?
Definicja pacjenta jest bardzo szeroka i obejmuje wszystkie osoby – zdrowe i chore – zwracające się o udzielenie świadczeń zdrowotnych. Prawa pacjenta to zbiór uprawnień, które im przysługują. Ich głównym celem jest domaganie się przynależnych warunków realizowania usług medycznych, a także ochrony autonomii pacjenta i jego prawa do samostanowienia.
Prawa pacjenta dzieli się na:
- społeczne – wynikają z przynależności do społeczeństwa, np. prawo dostępu do świadczeń,
- indywidualne – wywodzą się bezpośrednio z praw i wolności człowieka, np. prawo do poszanowania prywatności, decydowania o sobie.
Gdzie są zapisane prawa pacjenta?
Prawa pacjenta zostały zapisane w szeregu aktów prawnych o różnym stopniu hierarchiczności i szczegółowości. Są one gwarantowane m.in. przez:
- Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe, np.
- Europejską Kartę Praw Pacjenta,
- Deklarację Praw Pacjenta w Europie z 1994 r.,
- Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.,
- Ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 6 listopada 2008 r.,
- akty wykonawcze, np.:
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej,
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.
Znajomość praw przez pacjentów i personel medyczny ma bezpośredni wpływ na jakość usług medycznych. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 6 listopada 2008 roku zbiera i ujednolica wszystkie prawa przysługujące pacjentom.
Ustawa o prawach pacjenta – o czym mówi?
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta określa:
- prawa pacjenta,
- zasady udostępniania dokumentacji medycznej,
- obowiązki w zakresie praw pacjentów podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych,
- kompetencje, zasady powoływania Rzecznika Praw Pacjentów,
- sposoby postępowania przy naruszeniu zbiorowych praw pacjentów,
- w przypadku zdarzeń medycznych tryb i zasady przyznawania odszkodowań oraz zadośćuczynienia.
Z punktu widzenia pacjenta jest ważnym aktem prawnym, który nie tylko informuje go o przysługujących mu prawach, ale także wskazuje możliwości zgłaszania ich nieprzestrzegania oraz dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia.
Prawa pacjenta
Każdej osobie – zdrowej i chorej – korzystającej ze świadczeń zdrowotnych przysługują następujące prawa:
- prawo do świadczeń zdrowotnych: odnosi się do jakości i dostępności usług z zakresu opieki zdrowotnej,
- prawo pacjenta do informacji: umożliwia świadome uczestniczenie pacjenta w procesie leczenia; informacje na temat planowanego zabiegu są podstawą do wyrażenia lub niewyrażenia zgody na interwencję medyczną,
- prawo do zachowania tajemnicy informacji z nim związanych: polega na obowiązku zachowania poufności przez personel medyczny,
- prawo do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych: ma bezpośredni związek z prawem do informacji i polega na obowiązku uzyskania zgody przed rozpoczęciem procedur medycznych,
- prawo do poszanowania intymności i godności: polega m.in. na podmiotowym traktowaniu pacjenta i odnoszenia się do niego z szacunkiem; poszanowanie intymności odnosi się do prywatności pacjenta i tzw. poczucia wstydu,
- prawo do dokumentacji medycznej: polega na obowiązku jej prowadzenia oraz udostępniania pacjentowi; dokumentacja medyczna jest podstawowym dowodem w dochodzeniu roszczeń z tytułu naruszenia praw pacjenta,
- prawo do sprzeciwu wobec opinii lub orzeczenia lekarza: sprzeciw kieruje się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w ciągu 30 dni od wydania opinii lub orzeczenia,
- prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego: zwykle jest realizowane przez możliwość odwiedzin pacjenta, kontaktu telefonicznego, zachowania tajemnicy informacji dotyczących życia prywatnego pacjenta,
- prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej: obejmuje swobodę sumienia i jest realizowane przez umożliwienie kontaktu z duchownym wyznawanej religii, uczestnictwa w obrzędach.
Dbaniem o to, by wskazane prawa przysługujące pacjentom były przestrzegane przez przychodnie, szpitale, lekarzy i pozostałe placówki lecznicze zajmuje się Rzecznik Praw Pacjenta.
Rzecznik Praw Pacjenta
W przypadku gdy pacjent uważa, że przysługujące mu prawa związane ze świadczeniem usług medycznych zostały naruszone, może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania wyjaśniającego do Biura Rzecznika Praw Pacjenta.
Wypełniony i podpisany wniosek należy wysłać na adres biura. Po jego otrzymaniu Rzecznik ocenia, czy doszło do naruszenia praw pacjenta. Jeśli tak, wszczyna dalsze postępowanie poprzez:
- samodzielne prowadzenie postępowania wyjaśniającego,
- zlecenie całości lub części postępowania wyjaśniającego do właściwych organów nadzoru, np. prokuratury.
Postępowanie Rzecznika Praw Pacjenta kończy się ustaleniem, czy prawa pacjenta zostały naruszone, o czym informowane są strony, których wniosek dotyczył.
Rzecznik Praw Pacjenta stale odnotowuje łamanie praw, zwłaszcza w zakresie dostępności do świadczeń zdrowotnych oraz wyrażania zgody na ich udzielanie. Świadczy to o konieczność funkcjonowania instytucji, która zajmuje się ich ochroną, ale również konieczności budowania świadomości przysługujących praw wśród pacjentów i personelu medycznego.
Źródła:
- Filarski T., Sroka T., Zrozumieć prawa pacjenta, Warszawa, 2013.
- Jacek A., Ożóg K., „Przestrzeganie praw pacjenta przez personel medyczny” [w:] Hygeia Public Health, 2012, 47(3): 264-271
- Maciąg A., Sakowska I., „Rola i prawa pacjenta w obszarze jakości usług zdrowotnych” [w:] Studia i Materiały Wydział Zarządzania UW, 1/2006.
- Na kłopoty: Rzecznik Praw Pacjenta, pacjent.gov.pl, [dostęp: 17-03-2021].
