Selen – dlaczego jest ważnym składnikiem diety?

Selen – właściwości 

Selen (łac. selenium, Se) jest półmetalem o właściwościach nieco zbliżonych do siarki. To jeden z pierwiastków śladowych. W temperaturze pokojowej bezpostaciowy selen to proszek o ceglastoczerwonym kolorze. Pali się niebieskim płomieniem, wydzielając przy tym charakterystyczny nieprzyjemny zapach. 

Pierwiastek ten w organizmie ludzkim jest niezbędnym składnikiem tzw. selenoprotein – grupy 25 białek, z których część pełni rolę enzymatyczną. Najważniejsze to: 

• peroksydaza glutationu (GPX) – jej główną funkcją jest neutralizacja nadtlenku wodoru i organicznych wodronadtlenków na poziomie komórkowym; 
• reduktaza tioredoksyny (TrxR) – odpowiada za równowagę redox w komórce, a także odgrywa istotną rolę w syntezie DNA i apoptozie (programowanej śmierci komórki); 
• dejodynaza jodotyroniny (IDD) – odgrywa rolę w metabolizmie hormonów tarczycy, jej działanie jest ściśle powiązane z obecnością jodu; 
• selenoproteina P (SeIP) – bierze udział m.in. w międzytkankowym transporcie selenu. 

Wszystkie te białka odgrywają istotną rolę przeciwutleniaczy, dlatego selen jest uznany za pierwiastek niezbędny w naturalnych procesach antyoksydacyjnych w organizmie. Jego obecność jest wymagana dla szerokopojętego działania przeciwstarzeniowego oraz prawidłowej regeneracji komórek. 

Selen jest niezbędny również w: 

• syntezie hormonów tarczycy, 
• profilaktyce nowotworów (metyloselenol), 
• tworzeniu przeciwciał, 
• aktywności limfocytów T, 
• aktywności komórek NK (Natural Killers), 
• prawidłowej spermatogenezie (dojrzewanie i ruchliwość plemników), 
• prawidłowym przebiegu implantacji zarodka, utrzymaniu odpowiedniej kondycji łożyska,  
• prawidłowej budowie włosów i paznokci, 
• prawidłowym funkcjonowaniu mięśni (wytrzymałość i regeneracja). 

Selen – zapotrzebowanie 

Dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na ten mikroskładnik jest na poziomie około 60-70 µg, a u dzieci powyżej 1 roku życia zaczyna się od 20 µg. Selen musi być dostarczany wraz z pożywieniem. Jego wchłanianie następuje głównie w jelicie cienkim, a bioprzyswajalność zależy od formy chemicznej – najkorzystniejsze są związki organiczne. 

Nie ma istotnych różnic pomiędzy zapotrzebowaniem na selen u kobiet ciężarnych i nieciężarnych. Jedynie w przypadku kobiet karmiących wartość ta wzrasta nieznacznie, o kilkanaście µg na dobę. 

Selen – niedobór 

Niedobór selenu w organizmie wynika z braku podaży w diecie i może objawiać się m.in.: 

• zmniejszeniem przewodnictwa nerwowo-mięśniowego,  
• osłabieniem,  
• anemią,  
• problemami z płodnością,  
• kruchością i łamliwością włosów i paznokci. 

Źródła selenu 

Możliwość uzupełnienia selenu wraz z pożywieniem, jest zależna od jego ogólnej podaży w środowisku (np. w glebie czy w wodzie), przy czym Polska uchodzi za kraj ubogi w ten pierwiastek.  

Najważniejszym źródłem selenu są: 

• orzechy brazylijskie, 
• orzechy nerkowca, 
• owoce morza: ośmiornice, ostrygi, kalmary, małże, 
• sardynki, 
• tuńczyk, 
• białe pieczarki, 
• wołowina. 

Selen w dostępnych suplementach diety może występować w postaci: 

• soli nieorganicznych (selenków, selenianów), 
• soli organicznej (sole, aminokwasy).  

Jedną z popularniejszych form jest selenometionina i selenocysteina. Bogatym źródłem tego pierwiastka są – również wykorzystywane w suplementach diety – tzw. drożdże selenowe. Są to drożdże z gatunku Saccharomyces cerevisiae, hodowane na podłożu bogatym w selen. Organizmy te włączają ten pierwiastek w swoje szlaki enzymatyczne. Takie wysuszone drożdże mają postać brązowego proszku o charakterystycznym zapachu. 

Kto powinien suplementować selen? 

Suplementację selenem warto rozważyć w przypadku: 

• chorób tarczycy, 
• cukrzycy, szczególnie typu 1, 
• powikłań wynikających z hiperglikemii, 
• nieprawidłowej pracy układu odpornościowego, 
• chorób autoimmunologicznych, 
• leczenia bezpłodności, 
• niektórych chorób sercowo-naczyniowych, 
• chorób z upośledzeniem wchłaniania składników pokarmowych w jelicie (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), 
• osób dializowanych. 

Preparaty z selenem często zawierają też witaminę E, która wspiera działanie antyoksydacyjne i przeciwstarzeniowe. 

Selen – nadmiar 

Tak jak każdy składnik mineralny, tak i selen można przedawkować. Objawy nie są charakterystyczne i należą do nich: 

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• zaburzenia neurologiczne, 
• łamliwość i kruchość włosów i paznokci, 
• przebarwienia zębów i paznokci, 
• metaliczny posmak w ustach, 
• „czosnkowy” zapach oddechu i wydzielanego potu. 

Jak widać, selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu, a jego niedobór może być przyczyną niektórych chorób przewlekłych. Należy jednak pamiętać, aby rozważnie suplementować ten składnik, ponieważ jego przedawkowanie może prowadzić do nieswoistych, a więc trudnych do zdiagnozowania objawów. 

Źródła: 

• Kiełczykowska M, Kocot J, Paździor M, Musik I. Selenium – a fascinating antioxidant of protective properties. Adv Clin Exp Med. 2018 Feb;27(2):245-255. 
• Mehdi Y, Hornick JL, Istasse L, Dufrasne I. Selenium in the environment, metabolism and involvement in body functions. Molecules. 2013 Mar 13;18(3):3292-311. 
• Steinbrenner H, Al-Quraishy S,  Dkhil MA, Wunderlich F, Sies H. Dietary selenium in adjuvant therapy of viral and bacterial infections. Adv Nutr 2015 Jan 15;6(1):73-82. 
• Wang N, Tan H, Sha Li, Yu Xu, Wei Guo, Yibin Feng. Supplementation of Micronutrient Selenium in Metabolic Diseases: Its Role as an Antioxidant. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:7478523. 
• Prabhu KS, Xin Gen Lei. Selenium. Adv Nutr. 2016 Mar 15;7(2):415-7. 
• https://mgr.farm/opinie/selen/.