Dysrefleksja autonomiczna po uszkodzeniu rdzenia kręgowego

Co to jest dysrefleksja autonomiczna? 

Dysrefleksja autonomiczna (AD) to szereg objawów wegetatywnych występujących przy uszkodzeniach rdzenia z poziomu szóstego kręgu piersiowego (Th6) i wyżej, które pojawiają się przez nieskoordynowaną odpowiedź autonomicznego układu nerwowego. 

Dysrefleksja autonomiczna może prowadzić do zagrażającego życiu epizodu nadciśnienia. 

Epizody dysrefleksji autonomicznej u podatnych pacjentów mogą wystąpić nawet do 40 razy dziennie.

Dolegliwość ta rozwija się u 20-70% pacjentów z urazem rdzenia kręgowego na poziomie Th6 i powyżej. U osób z paraliżem czterokończynowym odsetek ten może sięga nawet 98%. Pierwszy epizod dysrefleksji występuje zwykle w ciągu 6 miesięcy. 

Dysrefleksja autonomiczna – patofizjologia 

Układ autonomiczny człowieka można podzielić na: 

• współczulny – można go scharakteryzować jako „uciekaj lub walcz”, ponieważ odpowiada m.in. za wzrost ciśnienia, przyśpieszenie akcji serca, rozszerzenie oskrzeli i źrenic; 
• przywspółczulny – jest przeciwstawny do układu współczulnego; można go opisać jako „odpoczywaj i traw”. Odpowiada m.in. za zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia, zwężenie źrenic i pobudzenie pracy układu pokarmowego.  

Oba układy wzajemnie się regulują. 

Epizod dysrefleksji autonomicznej występuje, gdy bodziec drażniący poniżej miejsca uszkodzenia produkuje impuls nerwowy, który aktywuje układ współczulny – powoduje to zwężenie naczyń i wzrost ciśnienia. Niestety z powodu uszkodzenia rdzenia kręgowego impuls ten zatrzymuje się w miejscu uszkodzenia i nie „płynie” dalej. Efektem jest zwężenie naczyń tylko w części ciała poniżej uszkodzenia. Wzrost ciśnienia krwi uaktywnia układ przywspółczulny nad poziomem uszkodzenia, którego celem jest stabilizacja objawów. Jednak ponownie impuls nie może „popłynąć” poniżej urazu rdzenia, czego skutkiem jest zwolnienie akcji serca i rozszerzenie naczyń krwionośnych, ale tylko nad poziomem uszkodzenia. 

Takie zaburzenie w regulacji obu układów prowadzi do niebezpiecznego dla życia nadciśnienia. 

Dysrefleksja autonomiczna – przyczyny  

Czynnikami, które najczęściej generują impuls aktywujący układ współczulny, są impulsy z pęcherza moczowego (jego rozszerzenie, zakażenie, kamica moczowa) lub odbytnicy (zaparcia, hemoroidy). Innymi przyczynami mogą być:  

• zmiany skórne,  
• stymulacja seksualna,  
• ciąża,  
• złamania,  
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, 
• ciasna bielizna. 

Dysrefleksja autonomiczna – objawy 

Głównym objawem, który zwykle jest zauważany jako pierwszy, jest ból głowy. Ponadto pojawiają się uczucie lęku i niepokoju, kołatanie serca, ból w klatce piersiowej i silne niekontrolowane nadciśnienie tętnicze. 

Dodatkowe objawy: 

• nad poziomem uszkodzenia rdzenia – zaczerwienienie skóry i śluzówek, potliwość, zapalenie spojówek i zaburzenia widzenia; 
• pod poziomem uszkodzenia – bladość i suchość skóry oraz zimne palce kończyn.  

Mogą również wystąpić arytmie prowadzące do uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego. 

Dysrefleksja autonomiczna – leczenie  

Najważniejsze jest wczesne rozpoznanie, ponieważ zbyt późna interwencja może spowodować ciężkie nadciśnienie tętnicze i powikłania, takie jak drgawki, krwotoki śródczaszkowe i siatkówkowe, zaburzenia pracy mięśnia sercowego, śpiączkę, a nawet zgon. 

Pierwszym etapem jest zidentyfikowanie i usunięcie przyczyny dysrefleksji – bodźca stymulującego układ współczulny. Biorąc pod uwagę, że w 85% przyczyną jest rozdęty pęcherz lub niedrożność jelit, są to elementy, które sprawdza się w pierwszej kolejności. Należy wprowadzić cewnik lub sprawdzić jego drożność oraz wykluczyć zakażenie układu moczowego i zaparcie w badaniu przezodbytniczym.  

Powinno się również podać leki zmniejszające ciśnienie krwi – nifedypinę i azotany. 

Dysrefleksja autonomiczna u ciężarnej 

U kobiet w ciąży epizod dysrefleksji autonomicznej należy przede wszystkim odróżnić od stanu przedrzucawkowego – w obu zaburzeniach występuje bardzo wysokie ciśnienie tętnicze. 

Epizod dysrefleksji u kobiety w ciąży może być wywołany badaniem przez pochwę i skurczami macicy. U kobiet po urazie rdzenia kręgowego pierwszym objawem rozpoczynającego się porodu może być jedynie dyskomfort w jamie brzusznej, zwiększona spastyczność i dysrefleksja autonomiczna. Powikłaniem AD u kobiety ciężarnej może być ostra niewydolność maciczno-łożyskowa. We wczesnym etapie porodu zaleca się zastosowanie znieczulenia regionalnego. Po porodzie nadal konieczne jest staranne monitorowanie ciśnienia tętniczego, gdyż skurcze macicy występujące w trzecim okresie porodu i w połogu mogą wyzwolić dysrefleksję autonomiczną. Należy także przeciwdziałać rozdęciu pęcherza i zaparciom. 

Dysrefleksja autonomiczna może stanowić stan zagrożenia życia. Wynika z zaburzenia regulacji układu współczulnego i przywspółczulnego. Objawy dysrefleksji występują m.in. przy przepełnieniu pęcherza lub próbie mikcji, anajczęstszym symptomem jest ból głowy. Objawy dysrefleksji są potencjalnie niebezpieczne dla życia, wymagają szybkiego zdiagnozowania i włączenia odpowiedniego postępowania. 

Przeczytaj również:
Jak wzmocnić układ nerwowy dietą?