Zakażenie bakterią Vibrio vulnificus – czy kąpiel w Bałtyku jest bezpieczna?

Przecinkowce – potencjalnie chorobotwórcze bakterie

Vibrionaceae to rodzina bakterii znanych jako przecinkowce. Nazwa ta związana jest z kształtem komórki, która może przybrać formę zaokrąglonej lub prostej pałeczki, najczęściej wyposażonej w pojedynczą, biegunowo ułożoną rzęskę. Struktura ta umożliwia ruch przecinkowców, które żyją głównie w wodach morskich. 

Wśród przecinkowców wyróżniamy blisko 80 gatunków, z których kilkanaście stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. 

Najbardziej niebezpiecznymi gatunkami z rodzaju Vibrio są:

• V. cholerae – stanowi czynnik etiologiczny cholery,
• V. parahaemolyticus – powoduje przede wszystkim ostre zapalenie przewodu pokarmowego,
• V. vulnificus – jej obecność w organizmie może skutkować zapaleniem tkanek miękkich, posocznicą, a nawet śmiercią. 

Bakteria Vibrio vulnificus po raz pierwszy została wyizolowana w Stanach Zjednoczonych w 1964 roku w Centrach Kontroli i Prewencji Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention, CDC), których główna siedziba znajduje się w Atlancie, w stanie Georgia. Natomiast w 1976 roku potwierdzono, że Vibrio vulnificus jest potencjalnym patogenem człowieka.  

Przecinkowce – występowanie

Bakterie z gatunku Vibrio sp. są odnotowywane w morzach i na terenach przybrzeżnych, przy ujściach rzek oraz w słonych stawach. Powszechnie znajdują się u wybrzeży:

• Ameryki Południowej,
• Ameryki Północnej, 
• Azji, 
• Australii,
• zachodniej i południowej Europy.

Do niedawna przecinkowce były identyfikowane tylko w ciepłych morzach, jednak zmiany klimatyczne spowodowały pojawienie się tych bakterii także w akwenach dotychczas uważanych za chłodne. Doskonałym przykładem jest tu Bałtyk, który z każdym rokiem staje się cieplejszy i mniej zasolony, co sprzyja rozwojowi mikroorganizmów takich jak Vibrio vulnificus. Bakteria ta żyje w temperaturze od 15 do 27°C, przy zasoleniu wody na poziomie 5-20 ‰ (maksymalnie 33-36 ‰). 

Vibrio vulnificus – jak dochodzi do zakażenia?

Vibrio vulnificus to powszechnie występująca, gram-ujemna bakteria wodna, mogąca wywołać zakażenia oportunistyczne u człowieka. Oznacza to, że przecinkowiec nie stanowi większego zagrożenia dla osób zdrowych, ale w grupach ryzyka, u osób z obniżoną odpornością jest czynnikiem chorobotwórczym, który należy uznać za niebezpieczny dla zdrowia i życia pacjentów. 

Do czynników zwiększających ryzyko zakażenia Vibrio vulnificus należą:

• osłabienie układu immunologicznego,
• niedożywienie i ogólne osłabienie organizmu, 
• podeszły wiek,
• zarażenie wirusem HIV oraz choroba AIDS, 
• nowotwory złośliwe, 
• choroby serca i układu krążenia,
• schorzenia wątroby,
• alkoholizm, 
• narkomania,
• palenie tytoniu, 
• przewlekłe choroby płuc.

Przecinkowcem możemy zarazić się poprzez:

1. jedzenie surowych lub niedogotowanych ryb i owoców morza, np. ostryg, 
2. wypicie skażonej wody, włączając w to wodę morską, 
3. występujące na ciele rany i zadrapania, przez które bakterie dostają się do krwiobiegu człowieka.

Patogeneza zarażenia Vibrio vulnificus jest złożona i wieloczynnikowa. Może być ona związana między innymi z:

• występowaniem lipopolisacharydu otoczkowego (LPS) znajdującego się w zewnętrznej błonie komórkowej bakterii,
• ekspresją specyficznych białek odpowiedzialnych za adhezję patogenu do komórek gospodarza,
• możliwością produkcji toksyn bakteryjnych,
• ponadto rozwojowi bakterii Vibrio vulnificus  w organizmie człowieka sprzyja wysoki poziom żelaza w surowicy, co jest często odnotowywane u osób cierpiących na schorzenia wątroby. 

Niepokojące dane mówią, że w Stanach Zjednoczonych aż 95% przypadków zgonów po zjedzeniu owoców morza związanych jest z zakażeniem Vibrio vulnificus. Warto także zaznaczyć, że według najnowszych informacji, większość infekcji przecinkowcem dotyczy mężczyzn (około 85% wykrytych przypadków).

Zakażenie Vibrio vulnificus – objawy

Bakteria Vibrio vulnificus, po przedostaniu się do organizmu, może wywołać szereg poważnych konsekwencji. Należą do nich:

• dolegliwości ze strony układu pokarmowego, m.in. biegunka, ból brzucha, nudności czy wymioty,
• gorączka,
• leukocytoza (zwiększona liczba białych krwinek w morfologii krwi obwodowej),
• zapalenie tkanek miękkich,
• zakażenie przypominającego zgorzel gazową, zwaną też gangreną, 
• zmiany skórne, np. w postaci pęcherzy, 
• istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia martwiczego zapalenia powięzi (ang. necrotizing fasciitis, NF) będącego ostrym zakażeniem podskórnej tkanki łącznej przebiegającym wzdłuż powięzi okrywających grupy mięśni tułowia i kończyn,
• najpoważniejszą formą infekcji jest sepsa (posocznica), która w wielu przypadkach kończy się zgonem pacjenta.

Vibrio vulnificus – epidemiologia

Bakteria Vibrio vulnificus jest bardzo niebezpieczna dla osób z obniżoną odpornością i znajdujących się w grupie ryzyka. Niestety śmiertelność wśród pacjentów wynosi aż 50%. 

Większość zarażeń występuje w:

• Stanach Zjednoczonych,
• Singapurze,
• Tajlandii,
• Japonii,
• Hongkongu,
• na Tajwanie, 
• w południowo-wschodnich nadmorskich miastach Chin,
• w zachodniej i południowej części Europy. 

W ostatnim czasie odnotowano kilka przypadków zarażenia przecinkowcem u osób znajdujących się na terenie Niemiec. W Polsce dotychczas nie potwierdzono infekcji Vibrio vulnificus, jednak nie należy bagatelizować potencjalnego zagrożenia, zwłaszcza podczas korzystania z nadbałtyckich plaż. 

Zakażenie przecinkowcem – diagnostyka i leczenie

Rozpoznanie zarażenia bakterią Vibrio vulnificus powinno przebiegać na podstawie szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz odpowiedniej diagnostyki obejmującej między innymi:

• badanie krwi i oznaczenie markerów stanu zapalnego,
• posiewy mikrobiologiczne,
• testy genetyczne z wykorzystaniem techniki PCR,
• wykonanie rezonansu magnetycznego oraz komputerowej angiografii tomograficznej (CTA), co umożliwia ocenę zmian wywołanych przez postępującą chorobę.

Warto wspomnieć, że bakteria Vibrio vulnificus stwarza pewnego rodzaju problemy diagnostyczne, gdyż należy do grupy organizmów mogących występować w stadium VBNC (ang. viable but nonculturable). Oznacza to, że nie jest możliwy wzrost bakterii na podłożach mikrobiologicznych, ale jednocześnie zachowują one aktywność fizjologiczną i metaboliczną oraz zdolność do infekcji. W efekcie posiewy mikrobiologiczne mogą dawać fałszywie ujemne wyniki, co powinno być uwzględnione w diagnostyce zarażenia Vibrio vulnificus.

W przypadku podejrzenia obecności przecinkowca w organizmie konieczny jest jak najszybszy kontakt z lekarzem oraz zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii. 

U pacjentów zarażonych Vibrio vulnificus stosuje się antybiotyki, do których należą:

• tetracykliny, 
• fluorochinolony,
• cefalosporyny III generacji w połączeniu z aminoglikozydami.

W czasie leczenia ważne jest oczyszczanie ran oraz stabilizacja parametrów życiowych pacjenta. Niestety w niektórych przypadkach konieczna jest ratująca życie amputacja kończyny. Stosowane może być także leczenie nerkozastępcze (CRRT), które umożliwia pozbywanie się bakteryjnych toksyn i mediatorów zapalnych z organizmu. 

Czy można ustrzec się przed przecinkowcami?

Ze względu na powszechność występowania trudno jest całkowicie uniknąć kontaktu z przecinkowcami. Istnieje jednak kilka działań prewencyjnych, które zdecydowanie warto zastosować dla naszego bezpieczeństwa. Aby ustrzec się przed konsekwencjami obecności Vibrio vulnificus w organizmie należy:

• zastanowić się, czy należymy do grupy ryzyka wystąpienia zakażeń oportunistycznych, 
• stosować odpowiednią obróbkę termiczną ryb i skorupiaków,
• z rozwagą korzystać z kąpieli w morzu,
• zwrócić uwagę, czy na naszym ciele znajdują się rany, które stanowią potencjalne miejsce wnikania patogenów do naszego organizmu.

Jeśli w trakcie nadmorskiego wypoczynku lub bezpośrednio po nim zauważymy jakiekolwiek niepokojące objawy, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Pamiętajmy, że mimo licznych badań organizmy z gatunku Vibrio vulnificus pozostają wciąż nie do końca poznanymi bakteriami, stanowiącymi potencjalny czynnik chorobotwórczy dla człowieka. W związku z tym aspekt związany z epidemiologią, biologią, wirulencją oraz genomiką przecinkowców powinien stanowić przedmiot intensywnych działań dla naukowców i lekarzy. Konieczne jest także przekazywanie stosownych informacji do wiadomości publicznej, by zwiększyć świadomość społeczną dotyczącą ryzyka zarażenia Vibrio vulnificus i umożliwić wprowadzenie odpowiedniej profilaktyki.