Niedokrwistość – rodzaje, przyczyny, objawy

Rola hemoglobiny w organizmie

Hemoglobina to substancja znajdująca się w krwinkach czerwonych (erytrocytach) złożona z podjednostek białkowych i podjednostki niebiałkowej – hemu, zawierającej dwuwartościowy atom żelaza.

Powyższa budowa umożliwia cząsteczce hemoglobiny wiązanie tlenu i przenoszenie go w organizmie człowieka. Mechanizmy regulujące wiązanie i uwalnianie tlenu z cząsteczki hemoglobiny warunkują jego sprawny transport z płuc do komórek całego organizmu człowieka. Niedobór hemoglobiny powoduje utrudnienie transportu tlenu w organizmie.

Stopnie niedokrwistości

Na podstawie nasilenia niedoboru hemoglobiny rozróżnia się 4 stopnie niedokrwistości:

• łagodną – od 10 do 12 g/dl u kobiet, a do 13,5 g/dl u mężczyzn,
• umiarkowaną – od 8 do 9,9 d/dl,
• ciężką – od 6,5 do 7,9 g/dl,
• zagrażającą życiu – poniżej 6,5 g/dl.

Objawy niedokrwistości

Objawy niedokrwistości wspólne dla wszystkich jej typów wynikają z niedostatecznego dostarczania tlenu do tkanek.

Są to:

• duszność, czyli subiektywne poczucie braku powietrza; początkowo wysiłkowa, a w bardziej zaawansowanych przypadkach niedokrwistości również spoczynkowa,
• zmniejszenie tolerancji wysiłku,
• tachykardia – przyspieszenie akcji serca,
• zaburzenia koncentracji,
• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• bladość skóry i błon śluzowych.

Poszczególne typy niedokrwistości charakteryzują się również objawami wynikającymi z ich przyczyny lub mechanizmu powstawania.

Rodzaje niedokrwistości

Ze względu na przyczynę niedokrwistości rozróżnia się 3 główne grupy, w ramach których występują podgrupy. To do nich przyporządkowuje się poszczególne jednostki chorobowe.

Poniżej opisany jest najważniejszy podział, aby przybliżyć, w jakich mechanizmach powstają niedokrwistości i jak złożona jest to grupa schorzeń.

• Niedokrwistości spowodowane zaburzeniem wytwarzania krwinek czerwonych
  • Jest to szeroka i zróżnicowana grupa obejmująca zaburzenia wytwarzania erytrocytów, wynikające z niedoborów żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12, ale również sytuacje, w których prawidłowe komórki krwiotwórcze są wypierane ze szpiku kostnego przez komórki nowotworowe, np. białaczki lub chłoniaka, uszkadzane przez czynniki chemiczne, fizyczne czy biologiczne lub posiadają defekt genetyczny uniemożliwiający tworzenie w pełni prawidłowej hemoglobiny.

• Niedokrwistości spowodowane nadmiernym rozpadem erytrocytów
  • Są to stany, w których czas przeżycia krwinek czerwonych jest krótszy od prawidłowego, wynoszącego 120 dni. Erytrocyty ulegają rozpadowi wskutek nieprawidłowości budowy ich błony komórkowej, nadmiernej aktywności śledziony, odpowiedzialnej za ich eliminację lub w wyniku uszkadzania przez czynniki, takie jak niektóre zakażenia, czy obecność przeciwciał.

• Niedokrwistości spowodowane utratą krwi
  • Ta grupa niedokrwistości wynika bezpośrednio z nadmiernej utraty krwi, na przykład wskutek krwotoku urazowego, z układu pokarmowego lub dróg rodnych.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – najczęstszy typ niedokrwistości

W wyniku niedoboru żelaza w organizmie następuje zaburzenie syntezy hemu, czyli składnika hemoglobiny. Powstające erytrocyty są małe i zawierają mniej hemoglobiny niż ich zdrowe odpowiedniki, przez co są od nich jaśniejsze. Powoduje to zmniejszenie ich zdolności do przenoszenia tlenu.

Przyczyny niedoboru żelaza

Niedobór żelaza w organizmie może wynikać z:

• nadmiernej utraty żelaza wraz z traconą krwią, np. w wyniku obfitych miesiączek, krwawienia z nowotworu jelita grubego, żołądka lub układu moczowego, krwawienia z wrzodów żołądka lub dwunastnicy, krwawień pourazowych, a niekiedy u wielokrotnych dawców krwi,
• niedostatecznej podaży, niepokrywającej zwiększonego zapotrzebowania, np. w okresie dojrzewania lub ciąży,
• niedostatecznej podaży w wyniku stosowania diet eliminacyjnych, w niedożywieniu,
• zaburzeń wchłaniania z przewodu pokarmowego w przebiegu celiakii, zakażenia bakterią Helicobacter Pylori, po operacjach bariatrycznych, po resekcjach jelita, w diecie ubogobiałkowej lub bogatej w substancje utrudniające wchłanianie żelaza, takie jak fityniany zawarte np. w ziarnach zbóż i roślinach strączkowych, szczawiany zawarte m.in. w szpinaku czy taniny zawarte w czarnej herbacie lub kawie.
• bardzo rzadkim typem jest genetycznie uwarunkowana niedokrwistość z niedoboru żelaza oporna na leczenie żelazem.

Objawy niedoboru żelaza niezwiązane z niedokrwistością

Długotrwały niedobór żelaza może wywoływać niezwiązane z niedokrwistością objawy – występuje patologiczny apetyt na produkty, takie jak np. kreda lub glina, język staje się wygładzony i piekący, w kącikach ust pojawiają się bolesne pęknięcia, a włosy i paznokcie stają się kruche i łamliwe.

Diagnostyka niedokrwistości

W diagnostyce wykonuje się badania morfologii krwi, ocenia parametry gospodarki żelazowej, a następnie poszukuje przyczyny niedoboru żelaza, np. źródła krwawienia.

Leczenie niedokrwistości

Najczęściej stosowanym leczeniem niedokrwistości z niedoboru żelaza jest suplementacja żelaza w formie doustnej. Preparaty najlepiej przyjmować na pusty żołądek, aby substancje dostarczane z pożywieniem nie utrudniały ich wchłaniania. Witaminą zwiększającą wchłanianie żelaza jest witamina C.

Leczenie niedokrwistości nie kończy się wraz z wyrównaniem parametrów morfologii krwi. Należy je kontynuować jeszcze przez ok. 3 miesiące, aby uzupełnić zapasy żelaza w organizmie.

Jeżeli u pacjenta występują zaburzenia wchłaniania lub nietolerancja żelaza w formie doustnej, można podawać je w formie dożylnej lub wyjątkowo domięśniowej. W ciężkich przypadkach niedokrwistości konieczne może okazać się podanie preparatów krwi.