Hipoglikemia reaktywna. Czym grozi spadek poziomu cukru?

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

Samo pojęcie hipoglikemii jest obecnie najczęściej definiowane jako obniżenie stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl. W literaturze podawane są również niższe progi – od 70 do nawet 40 mg/dl. O hipoglikemii możemy również mówić, gdy występują objawy niedocukrzenia ustępujące po przyjęciu węglowodanów. Hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa) to obniżenie stężenia glukozy we krwi, któremu towarzyszą objawy hipoglikemii po spożyciu posiłku. Występuje ona u osób, które nie chorują na cukrzycę.  

Rodzaje hipoglikemii reaktywnej 

• Hipoglikemia poposiłkowa występująca po zabiegach w obrębie przewodu pokarmowego (np. resekcji żołądka) i z zaburzoną perystaltyką. Szybkie opróżnianie żołądka, a następnie szybkie wchłanianie glukozy oraz wydzielenie hormonów jelitowych skutkuje nadmiernym wydzielaniem insuliny (objawy hipoglikemii pojawiają się zazwyczaj w ciągu 30-120 minut po spożytym posiłku); 
• Hipoglikemia we wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (stany przedcukrzycowe), związana z nieprawidłowym wydzielaniem insuliny. Spadek glikemii następuje po 3-5 godzinach po posiłku; 
• Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna – najczęstszy rodzaj hipoglikemii poposiłkowej, który nie ma określonej przyczyny. Mechanizm tego zaburzenia jest złożony i obejmuje nadmierne wydzielanie insuliny po posiłku, nadmierną wrażliwość tkanek na insulinę czy zaburzenia wydzielania innych hormonów regulujących stężenie glukozy. 

Czynniki ryzyka rozwoju hipoglikemii reaktywnej 

• Płeć żeńska, 
• wiek (20-40 lat), 
• prawidłowa masa ciała lub niewielka nadwaga, 
• znacząca redukcja masy ciała w przeszłości,   
• życie w chronicznym stresie, przepracowanie, nadmierna emocjonalność, stany lękowe, zaburzenia osobowości,  
• nieregularne spożywanie posiłków (długie przerwy między posiłkami), pomijanie śniadań i duże objętościowo posiłki wieczorne, duży udział łatwo przyswajalnych cukrów w posiłkach. 

Hipoglikemia reaktywna – objawy 

Tolerancja hipoglikemii różni się w przypadku każdej osoby, a poszczególne objawy mogą być różnie wyrażone i czasem zmieniają się w czasie. Ze względu na mechanizm powstawania, objawy hipoglikemii reaktywnej dzielą się na neurowegetatywne i neuroglikopeniczne. 

Objawy neurowegetatywne 

Wynikają z pobudzenia układu adrenergicznego (wiąże się to m.in. z uwolnieniem adrenaliny) na skutek reakcji stresowej. Mają za zadanie „zaalarmować” o zagrożeniu.  

Zaliczamy do nich: 

• niepokój i drażliwość, 
• bladość skóry, 
• pocenie się, 
• rozszerzenie źrenic, 
• przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia tętniczego.

Objawy neuroglikopeniczne  

Są efektem niedostatecznego zaopatrzenia komórek mózgu w paliwo jakim jest glukoza.  

Stan taki objawia się: 

• zaburzeniami myślenia,  
• niewyraźną mową, 
• upośledzeniem koordynacji ruchów, 
• dezorientacją i splątaniem, 
• niepamięcią, 
• drgawkami, 
• ostatecznie utratą przytomności i śpiączką. 

Objawy niedocukrzenia w hipoglikemii reaktywnej (dominują te z pierwszej grupy) pojawiają się głównie po posiłkach bogatych w węglowodany (szczególnie w cukry proste). Nie występują podczas wysiłku fizycznego, na czczo ani w nocy. 

Czy można wyleczyć hipoglikemię reaktywną? 

W wielu przypadkach przyczyna hipoglikemii reaktywnej jest nieznana lub niemożliwa do usunięcia. Kluczowe jest zapobieganie incydentom niedocukrzenia oraz łagodzenie ich objawów. Najważniejsza jest zmiana nawyków żywieniowych, przede wszystkim częstotliwość, objętość i skład posiłków. Niekiedy pomimo modyfikacji stylu życia objawy mogą dalej się utrzymywać. W takiej sytuacji lekarz może rozważyć przepisanie leków stosowanych w leczeniu cukrzycy, np. akarbozy, która zmniejsza wchłanianie węglowodanów w jelicie. Przyjmuje się ją z głównym posiłkiem. Innym lekiem, który może okazać się korzystny w hipoglikemii reaktywnej jest metformina. Lek ten zmniejsza insulinooporność, wpływa na nadmierne wydzielanie insuliny oraz obniża wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. 

Hipoglikemia reaktywna – dieta

Oprzyj swoją dietę na produktach o niskim indeksie glikemicznym (IG ≤ 55). Są to głównie produkty zbożowe pełnoziarniste, ciemne makarony, gruboziarniste kasze lub brązowy ryż. Ponadto Twoje posiłki powinny być bogate w pełnowartościowe białko (chude mięso i nabiał, ryby, jaja, rośliny strączkowe) oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (oleje roślinne, orzechy, awokado). Włącz do diety świeże warzywa, które są cennym źródłem błonnika spowalniającego wchłanianie cukru. Regularnie jedz mniejsze porcje, by zniwelować duże wahania poziomu glukozy. 

W przypadku hipoglikemii reaktywnej unikaj: 

• produktów zawierających sacharozę takich jak cukier, miód, dżemy, słodycze, ciasta, słodzone desery; 
• owoców (zwłaszcza bananów, winogron, gruszek), także owoców suszonych, kandyzowanych lub z puszki; 
• produktów z mąki oczyszczonej, jasnego pieczywa, drobnych kasz, oczyszczonego ryżu; 
• produktów skrobiowych długo gotowanych, a także mocno przetworzonych warzyw i owoców (surowe mają niższy indeks glikemiczny, a jednocześnie więcej witamin); 
• produktów zawierających tłuszcze pochodzenia zwierzęcego na korzyść tłuszczów roślinnych; 
• alkoholu, zwłaszcza na czczo. 

Jak potwierdzić hipoglikemię reaktywną? Co warto zbadać? 

O hipoglikemii reaktywnej (idiopatycznej) świadczą: 

• wystąpienie objawów charakterystycznych dla hipoglikemii,  
• potwierdzenie obniżonego stężenia glukozy we krwi, 
• ustąpienie objawów po spożyciu węglowodanów. 

Brak jest obiektywnych testów laboratoryjnych potwierdzających rozpoznanie tej przypadłości.  

Obecnie główne znaczenie mają: 

• przedłużony doustny test tolerancji glukozy (krzywa cukrowa) – najczęściej wykonywane badanie; jednocześnie powinno oznaczać się również stężenie insuliny; 
• test obciążenia mieszanym posiłkiem testowym (jego skład to 60% węglowodanów, 30% białka i 10% tłuszczów) – bardziej fizjologiczna alternatywa dla testu z glukozą, ale raczej trudno dostępna; 
• pomiar stężenia glukozy w momencie występowania objawów niedocukrzenia w warunkach domowych za pomocą glukometru – jest to najbardziej praktyczne rozwiązanie, ale badania glukometrem są mniej precyzyjne niż badania w laboratorium; są przeznaczone raczej do monitorowania cukrzycy niż do diagnostyki zaburzeń. 

Przeczytaj również:
Hipoglikemia. Jak rozpoznać objawy?