Na czym polega współuzależnienie?

Czym jest współuzależnienie? 

Termin ten przez wiele lat funkcjonował w literaturze jako określenie pewnych wzorców zachowań i postaw charakterystycznych dla osób żyjących w bliskiej relacji z osobą uzależnioną od alkoholu. Jednak dotyczy on także innych rodzajów uzależnienia, np. od substancji psychoaktywnych, hazardu czy seksu. 

Część źródeł podaje, że o współuzależnieniu możemy mówić wyłącznie w kontekście relacji romantycznej osoby uzależnionej i jej/jego partnera. Inne zaś wskazują, że problem ten może dotyczyć także dzieci czy rodziców uzależnionego. W szczególności, gdy mieszkają oni razem.  

Przyczyny współuzależnienia

Na rozwój współuzależnienia największy wpływ ma obecność silnej więzi emocjonalnej (relacja miłosna, rodzicielska) pomiędzy osobą uzależnioną a jej partnerem.  

Dodatkowo czynnikami sprzyjającymi rozwojowi współuzależnienia są: 

• posiadanie wspólnego majątku, dzieci i innych zobowiązań; 
• brak rozwiniętej sieci wsparcia społecznego (bliskich przyjaciół, pomocy ze strony rodziny); 
• trudna sytuacja finansowa (brak pracy, zależność finansowa); 
• przemoc fizyczna i psychiczna – zastraszony partner osoby uzależnionej może obawiać się odejścia i uważać, że nie poradzi sobie sam (efekt niskiej samooceny i nagminnego złego traktowania); 
• nieprawidłowe wzorce relacji i traumatyczne wydarzenia z dzieciństwa (np. wychowanie się w rodzinie z problemem uzależnienia); 
• lęk przed zmianami, silna potrzeba sprawowania kontroli nad innymi i nad własnym życiem. 

Współuzależnienie – objawy 

Mechanizm współuzależnienia sprawia, że możemy pozornie dostosować się do specyficznych i trudnych warunków, poradzić sobie ze stresem i emocjami. Osoba współuzależniona postrzega swoje reakcje jako dobre i potrzebne, konieczne dla „uratowania” partnera i rodziny. W rzeczywistości jednak zachowania te są destrukcyjne zarówno dla psychiki osoby współuzależnionej, jak i całej rodziny, w tym osoby uzależnionej (utrudniają zerwanie z nałogiem). 

Reakcje i zachowania charakterystyczne dla współuzależnienia: 

• Kontrolowanie – osoba współuzależniona monitoruje każdy ruch uzależnionego, próbując udaremnić okazję do spożywania alkoholu, zażywania narkotyków itp. Takie zachowanie jest wyjątkowo obciążające psychicznie dla współuzależnionego, zajmuje mnóstwo czasu i energii (uniemożliwiając zaspokojenie własnych potrzeb). Tak ścisła kontrola wcale nie sprawia, że uzależniony rezygnuje z nałogu (prowadzi do wymyślania coraz to nowych sposobów na ukrywanie uzależnienia). 
• Poczucie odpowiedzialności – osoby współuzależnione czują się odpowiedzialne za uzależnienie partnera i jego/jej zachowanie. Żyją w ciągłym stresie i napięciu, mają niskie poczucie własnej wartości, nie dzielą się z innymi swoimi problemami. Trudno jest im podjąć decyzję o odejściu. 
• Racjonalizowanie zachowania uzależnionego – współuzależnieni partnerzy bronią i usprawiedliwiają zachowania osoby uzależnionej. Często robią to nie tylko z poczucia lojalności, ale także ze wstydu czy strachu przed negatywnymi konsekwencjami. Przykładem takiego zachowania może być usprawiedliwianie nieobecności męża na uroczystości rodzinnej, bo „jest chory” itp. 
• Przejmowanie obowiązków osoby uzależnionej – osoby współuzależnione żyją w przeświadczeniu, że mogą liczyć tylko na siebie. Zdarza się tak, że są oni dodatkowo również jedynymi żywicielami rodziny.  
• Tuszowanie śladów – np. sprzątanie bałaganu, odwożenie nietrzeźwego partnera do domu, spłacanie długów. Zachowania te mają na celu nie tylko zatroszczenie się o dobro uzależnionego, ale przede wszystkim ukrycie problemu uzależnienia przed dalszą rodziną czy osobami postronnymi. 
• Współuzależnienie emocjonalne – emocje, myśli i działania osoby współuzależnionej są uwarunkowane zachowaniem uzależnionego partnera. Osoba współuzależniona rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb na rzecz podtrzymania relacji. Osoba uzależniona także czuje się emocjonalnie związana z osobą współuzależnioną, której potrzebuje nie tylko dla gwarancji „komfortowego” życia, ale również jako ujścia dla własnych, często negatywnych emocji (wyładowywanie się na partnerze, zwierzanie się). 

Współuzależnienie – jak sobie pomóc? 

Pomocna może okazać się przede wszystkim psychoterapia. Może ona przebiegać równolegle do terapii osoby uzależnionej. Najlepiej, aby oprócz terapii indywidualnej cała rodzina poddała się terapii rodzinnej, w którą zaangażowani powinni być wszyscy jej członkowie. Świetne efekty może przynieść również uczestnictwo w spotkaniach grup wsparcia osób współuzależnionych.  

Bezpłatną pomoc otrzymasz w placówkach terapii uzależnień. Listę znajdziesz w internecie.

Nie bój się szukać pomocy. Zadbaj o swoje prawa, ich wyrażanie i obronę. Pamiętaj, że zasługujesz na szacunek i miłość.

Przeczytaj również:
Czym są uzależnienia behawioralne?