Giełkot – co tak naprawdę się za nim kryje?

Czym jest giełkot?

Według definicji giełkotem określa się centralne zaburzenie mowy, powstające jako efekt zaburzonych procesów myślowych programujących mowę, co można również zaobserwować w problemach z czytaniem, pisaniem czy nieprawidłowym poczuciem rytmu. Brzmi strasznie, prawda? Najprościej rzecz ujmując, giełkot charakteryzuje się:

• szybkim tempem mówienia, podczas którego może dochodzić do “zjadania” sylab lub całych słów,
• mową określaną jako “bez ładu i składu”,
• powtarzaniem głosek, sylab, wyrazów,
• niskim poziomem rozumienia,
• nieprawidłową budową zdań,
• ubogą składnią,
• zaburzeniami koncentracji,
• niską lub zaburzoną koordynacją ruchową,
• trudnościami w czytaniu i pisaniu,
• nieświadomością problemu.

Wszystkie te objawy łączą się i nakładają na siebie, powodując wiele trudności szkolnych. Dziecko z giełkotem może być odbierane jako słabiej uzdolnione lub o niższej inteligencji, co jest wynikiem powyższych problemów. Tymczasem, dzieci zmagające się z tym schorzeniem bardzo często wyróżniają się wysokim poziomem inteligencji, którego nie mogą ujawnić ze względu na niską sprawność językową. Niestety, rozpoznanie giełkotu  nie należy do łatwych zadań, ponieważ często bywa on mylony z jąkaniem.

Przyczyny giełkotu

Przyczyny giełkotu nie są do końca jasne. Najczęściej jednak uważa się, że giełkot ma charakter dziedziczny. Na jego powstanie składa się także wiele innych czynników. Jeśli u Twojej pociechy zdiagnozowano giełkot, warto się zastanowić, czy ktoś z rodziny nie miał podobnych problemów. Do przyczyn giełkotu, innych niż dziedziczenie, zalicza się nieokreśloną lateralizację, czyli dominującą stronę ciała, lewą lub prawą. Lateralizacja określa się pomiędzy 2. a 7. rokiem życia dziecka. Inną przyczyną mowy bezładnej mogą być zaburzenia w orientacji czasoprzestrzennej lub zaburzenia dyspraksji, którą określa się zaburzone odruchy, co wpływa w dużej mierze na mowę i jej rozwój.

Jakie są różnice między giełkotem a jąkaniem?

Poniższa tabela, opracowana przez Z. Tarkowskiego, w wersji uproszczonej, pozwoli na lepsze zrozumienie różnic między giełkotem a jąkaniem.

Diagnoza giełkotu

Zdiagnozowanie giełkotu nie jest proste i często wymaga więcej niż jednego spotkania z logopedą, a także dodatkowych konsultacji specjalistycznych (neurologa, psychologa) oraz opinii nauczycieli i wychowawcy. Diagnozujący giełkot logopeda z pewnością oceni płynność mowy, a także problemy motoryczne i artykulacyjne, z którymi boryka się dziecko. Ponadto wykluczy jąkanie oraz określi inne problemy, które towarzyszą dziecku, np. zaburzenia koncentracji.

Terapia giełkotu

Terapia giełkotu skupia się głównie na płynności mówienia oraz zachowaniu koncentracji. Początkowo koryguje się zbyt szybkie tempo mowy (tachylalię). Nierzadko pomaga w tym echokorektor mowy, dający efekt opóźnionego sprzężenia zwrotnego, tak zwanego DAF – delayed auditory feedback, który jest wykorzystywany w terapii jąkania. Polega on na uzyskaniu efektu rozciągnięcia wypowiedzi, co powoduje zwolnienie tempa mowy. Kiedy dziecko/pacjent usłyszy swoją wypowiedź w zwolnionym tempie, automatycznie zaczyna wolniej i płynniej mówić. Innym sposobem stosowanym w terapii giełkotu jest terapia analogii prędkościomierza. Zadaniem dziecka jest utrzymanie wolnego tempa mówienia, które po przekroczeniu “karane” jest mandatem za przekroczenie prędkości. Nierzadko nagrywa się wypowiedź pacjenta, a w trakcie odsłuchiwania zaznacza, gdzie powinny znaleźć się pauzy w wypowiedzi. Po zapanowaniu nad tempem mowy terapia oczywiście nadal podtrzymuje kontrolę szybkości wypowiedzi, ale też schodzi na inne tory – nieprawidłową wypowiedź. Ćwiczenia te polegają na stosowaniu krótkich zdań, a także na przesadnie wyraźnej, wręcz teatralnej artykulacji. Po opanowaniu krótkich wypowiedzi zaczynają być one rozbudowywane. To samo dotyczy niepoprawnego akcentowania.

Czy giełkot może występować w parze z jąkaniem?

Tak, zdarza się, że jąkanie i giełkot występują razem. Najczęściej jednak zdiagnozowane zostaje jąkanie, ponieważ maskuje ono objawy giełkotu. W trakcie terapii jąkania powoli zaczyna pojawiać się giełkot i tak naprawdę dopiero wtedy można uznać, że występują one razem. Wcześniej jest to w zasadzie niemożliwe do stwierdzenia. Po opanowaniu jąkania na wierzch wypływa nieopanowana jeszcze mowa bezładna. W takich przypadkach dobre efekty przynoszą wszelkie ćwiczenia skupiające się na płynności mowy.

Czy terapia logopedyczna giełkotu jest skuteczna?

Rokowania w przypadku giełkotu są różne. W dużej mierze zależą od motywacji dziecka/pacjenta i jego chęci do ćwiczeń. Dlatego niezbędne jest w takich przypadkach rodzinne wsparcie i dopingowanie dziecka do ćwiczeń, a także przedstawienie mu korzyści, które przyniosą mu żmudne i monotonne ćwiczenia. Ważne, by uzbroić się w cierpliwość i zrozumieć problemy, z którymi boryka się dziecko.

Przy zdiagnozowanym giełkocie konieczna jest intensywna terapia. Pamiętaj, że czas trwania terapii może być różny i zależy od wielu czynników, w tym także od Ciebie, jako rodzica. Wspieraj, rozmawiaj, ćwicz z dzieckiem regularnie, a oboje zobaczycie efekty ciężkiej pracy. Powodzenia!

Źródła:

• Logopedia-pytania i odpowiedzi, podręcznik akademicki, t.2 – Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2003,
• Chęciek M., Aktualny stan badań nad jąkaniem, „Logopedia”, 1993, nr 20,
• Grzybowska A., Tarkowski Z. O płynności mówienia, „Przegląd Psychologiczny”, 1987, nr 4.