Mukowiscydoza – przyczyny, objawy, leczenie

Mukowiscydoza – przyczyny

Mukowiscydoza to choroba wrodzona, u podłoża której leży mutacja w genie odpowiedzialnym za syntezę białka CFTR. Białko to w warunkach prawidłowych pełni funkcję kanału chlorkowego, oraz regulatora innych kanałów jonowych. W mukowiscydozie jednak, na skutek mutacji nie powstaje prawidłowe funkcjonalne białko. Zaburzony zostaje proces transportu jonów przez błony komórkowe oraz cytoplazmatyczne w komórkach gruczołów zewnątrzwydzielniczych. W praktyce opisane wyżej nieprawidłowości prowadzą do powstawania i wydzielania przez gruczoły nieprawidłowego, gęstego i lepkiego śluzu, który zalega w układach:

• oddechowym,
• pokarmowym
• rozrodczym.

To właśnie obecność zalegającego śluzu powoduje powstawanie objawów chorobowych i patologicznych zmian w organizmie pacjenta dotkniętego mukowiscydozą.

Mukowiscydoza – objawy ze strony układu oddechowego

Układ oddechowy jest najczęściej i najdotkliwiej uszkadzanym układem w przebiegu mukowiscydozy. To właśnie niewydolność oddechowa, będąca ostateczną konsekwencją wieloletniego procesu chorobowego, stanowi przyczynę większości zgonów w wyniku mukowiscydozy. Wspomniany już wyżej gęsty, lepki śluz zalegający w drogach oddechowych, powoduje ograniczenie ich drożności. Zatkanie drobnych dróg oddechowych prowadzi do niedodmy, czyli niewypełnienia powietrzem obszarów tkanki płucnej położonych dystalnie lub ich rozdęcia w wyniku niemożliwości wydostania się powietrza, które wcześniej do nich dotarło. Dodatkowo nieprawidłowe składniki śluzu zwiększają przyleganie bakterii do nabłonka wyściełającego drogi oddechowe.

Wszystkie wymienione czynniki prowadzą do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego dróg oddechowych, kolonizacji bakteriami, takimi jak np. gronkowiec złocisty oraz nawracających zaostrzeń powodowanych nadkażeniami inwazyjnymi szczepami bakterii, np. pałeczką ropy błękitnej. W późnych okresach choroby rozwija się niewydolność oddechowa oraz prawokomorowa niewydolność serca. Niekiedy zaburzenia w układzie oddechowym dotyczą również zatok przynosowych, w których zapaleniu towarzyszy powstawanie polipów i upośledzenie drożności nosa. Opisane wyżej patologie, powodują powstawanie następujących objawów:

• uporczywy napadowy kaszel występujący już u niemowląt, u których nie towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny,
• przewlekły kaszel z odkrztuszaniem śluzowej lub ropnej wydzieliny u dzieci starszych i dorosłych, występujący w największym nasileniu rano, po przebudzeniu,
• ograniczenie tolerancji wysiłku,
• szybkie męczenie się, zadyszka,
• zmiany w budowie klatki piersiowej- zwiększenie jej przednio- tylnego wymiaru, tzw. „beczkowata” klatka piersiowa,
• duszność,
• palce „pałeczkowate”
• przewlekły ropny katar,
• upośledzenie drożności nosa.

Mukowiscydoza – objawy ze strony innych układów

W przypadku zajęcia układu pokarmowego mogą wystąpić również takie objawy, jak:

• Niedrożność smółkowa u noworodków – występuje tylko u 10% dzieci chorych na mukowiscydozę. W ich przypadku smółka jest na tyle zagęszczona i lepka, że doprowadza do zatkania przewodu pokarmowego i jego niedrożności. Konieczne jest podjęcie leczenia operacyjnego, w celu przywrócenia drożności przewodu pokarmowego.
• Zaburzenia drożności przewodów trzustkowych – patologia ta doprowadza do rozwoju zewnątrzywdzielniczej niewydolności trzustki, czyli niedoboru enzymów trzustkowych, głównie lipazy niezbędnej do trawienia tłuszczów w przewodzie pokarmowym. W wyniku zaburzeń trawienia dochodzi do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zaburzeń wchłaniania, niedożywienia kalorycznego i białkowego oraz zaburzeń wzrostu i rozwoju u dzieci. Objawem zaburzeń trawienia tłuszczów jest częste oddawanie obfitych, tłuszczowych stolców o drażniącym zapachu.
• Zaburzenia drożności dróg żółciowych – mogą doprowadzić do rozwoju marskości wątroby.

W obrębie układu rozrodczego mukowiscydoza powoduje:

• U płci męskiej gęsty śluz zalegający w najądrzach i nasieniowodach powoduje ich niedrożność i zarastanie jeszcze w czasie życia wewnątrzmacicznego. Konsekwencją jest niepłodność obecna u niemal wszystkich mężczyzn chorych na mukowiscydozę.
• U płci żeńskiej komórki jajowe powstają i są uwalniane prawidłowo, jednak utrudnienie w procesie zapłodnienia stanowi gęsty śluz obecny w szyjce macicy, stanowiący trudną do przebycia barierę.

Bardzo ciekawą, stosowaną również w diagnostyce patologią obecną w mukowiscydozie jest zaburzenie zwrotnego wchłaniania elektrolitów w gruczołach potowych. W konsekwencji pot zawiera zwiększone ilości sodu, chloru i potasu, przez co jest bardziej słony niż prawidłowy pot. Stan ten ma również swoje zdrowotne konsekwencje. W czasie upałów lub gorączki, pocąc się, chory traci duże ilości elektrolitów i może łatwo się odwodnić.

Mukowiscydoza – jak ją rozpoznać?

Diagnostykę mukowiscydozy podejmuje się u pacjentów, u których zaobserwowano objawy sugerujące chorobę lub u tych, u których rodzeństwa stwierdzono mukowiscydozę. Badaniami stosowanymi w diagnostyce są:

• pomiar stężenia chlorków w pocie – co najmniej dwukrotny, w dwóch różnych dniach,
• badania genetyczne – identyfikują jedynie część najczęściej występujących mutacji, więc ich ujemny wynik nie jest podstawą do wykluczenia choroby,
• pomiar przeznabłonkowej różnicy potencjałów w błonie śluzowej nosa, w Polsce niestety nie wykonywany.

Mukowiscydoza – leczenie

Leczenie mukowiscydozy, ze względu na różnorodność objawów musi być wielokierunkowe i prowadzone przez doświadczonych profesjonalistów. Stosuje się:

• przewlekłą fizjoterapię – ćwiczenia oddechowe, drenaż ułożeniowy, oklepywanie, terapię wibracyjną,
• bogatobiałkową, bogatotłuszczową, wysokokaloryczną dietę,
• suplementację enzymów trzustkowych,
• suplementację witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
• szczepienia ochronne,
• leki rozszerzające oskrzela, mukolityczne, przeciwzapalne, w zaostrzeniach antybiotyki,
• w ciężkich postaciach zajęcia płuc tlenoterapię,
• w wybranych przypadkach konkretnych mutacji- leki modyfikujące funkcję białka CFTR.

Obecnie stosowane leczenie znacznie poprawiło rokowanie w mukowiscydozie. Szacowany czas życia pacjentów u których obecnie wdroży się wczesną terapię to około 40 lat.

Źródła:

• „Mukowiscydoza” w „Choroby oskrzeli i płuc” J. Żebrak, A. Pogorzelski, J. Pawlik, E. Kopytko, w „Pediatria- podręcznik dla studentów” pod red. prof. dr. hab. n. med. Krystyna Kubicka i prof. dr. hab. n. med. Wanda Kawalec, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa,
• Mazurek, F. Mejza „Mukowiscydoza” w Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków.