Fototerapia noworodka – na czym polega?

Żółtaczka noworodkowa – czy jest niebezpieczna?

Nasilona hiperbilirubinemia, czyli nasilona żółtaczka, może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak żółtaczka jąder podkorowych zwana encefalopatią bilirubinową.
W konsekwencji uszkodzenie jąder podstawnych i móżdżku może doprowadzić do:

• niepełnosprawności intelektualnej, 
• padaczki, 
• porażenia mózgowego.

Postępowanie w przypadku żółtaczki w okresie noworodkowym różni się w zależności od wieku ciążowego i stanu ogólnego dziecka. Do wykorzystywanych metod leczenia objawowego zalicza się:

• fototerapię, 
• transfuzję wymienną, 
• podanie immunoglobulin.

Fototerapia noworodka – wskazania

Wskazaniem do fototerapii jest zwiększone stężenie bilirubiny niesprzężonej we krwi. Rozpoczęcie fototerapii uzależnione jest od:

• wieku dziecka,
• wieku ciążowego,
• urodzeniowej masy ciała,
• występowania choroby hemolitycznej,
• stężenia albumin w osoczu,
• czynników upośledzających barierę krew-mózg, do których należą:
  posocznica i zamartwica okołoporodowa.

Poniższa rycina przedstawia wskazania do rozpoczęcia fototerapii u noworodków, u których nie występuje choroba hemolityczna. Wykres obrazuje zależność stężenia bilirubiny od wieku ciążowego oraz doby życia dziecka.

Źródło: opracowano na podstawie Beeby P., National Medicine Protocol Book.
Royal Prince Alfred Hospital, 2003.

Natomiast u noworodków, u których stwierdzono chorobę hemolityczną z powodu niezgodności w obrębie układu Rh między krwią matki i dziecka, w wyniku której doszło do immunizacji, czyli uruchomienia mechanizmów odpornościowych w odpowiedzi na kontakt z antygenem, należy rozpocząć fototerapię bezpośrednio po urodzeniu. 

Fototerapia noworodka – przeciwwskazania

Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania fototerapii u noworodków, jednak istnieje kilka sytuacji, w których należy rozważyć konieczność przeprowadzania tej procedury medycznej. Należą do nich:

• hiperbilirubinemia z przewagą bilirubiny sprzężonej (związanej) – fototerapia może doprowadzić do wystąpienia „zespołu brązowego dziecka”. W wątrobie bilirubina niesprzężona łączy się z białkami, tworząc bilirubinę sprzężoną, a następnie wydalana jest do żółci i usuwana z organizmu. Choroby dróg żółciowych lub zapalenie wątroby może doprowadzić do zwiększonego wydalania produktów fotodegradacji z żółcią  i w konsekwencji wywołać wystąpienie zespołu brązowego dziecka.
• występowanie porfirii – są to wrodzone lub nabyte schorzenia odpowiadające za nieprawidłowe działanie enzymów w szlaku syntezy hemu. Produktem jego rozkładu jest bilirubina, której zaburzenia reakcji analizy i wydalania z organizmu są najczęściej przyczyną żółtaczki u noworodka.

Mechanizm działania fototerapii noworodków

Fototerapia powoduje przemianę bilirubiny do bezbarwnych, nieszkodliwych produktów, które są rozpuszczalne w wodzie i dzięki temu łatwiej wydalane z organizmu. Bilirubina absorbuje światło o odpowiedniej długości. Najskuteczniejsze jest światło o długości 425-475 nm o niebieskiej barwie. Skutecznie przeprowadzona fototerapia umożliwia obniżenie poziomu bilirubiny całkowitej o 1-2 mg/dl (mg%) w ciągu 4-6 h. Przerywanie fototerapii na czas karmienia krótszy niż 60 min nie zmniejsza skuteczności leczenia. 

Od czego zależy efektywność fototerapii?

Efektywność fototerapii zależy od:

• długości fal światła,
• natężenia promieniowania,
• wielkości powierzchni poddanej naświetlaniu.

Pielęgnacja noworodka podczas fototerapii

• Przed rozpoczęciem fototerapii należy wykąpać noworodka, aby na jego skórze nie znajdowały się kremy, maści czy balsamy, które mogą zaburzać proces naświetlania. W trakcie leczenia należy zrezygnować z ich używania.
• Należy rozebrać noworodka, aby odsłonić jak największą powierzchnię skóry, jednocześnie pamiętając o osłonięciu narządów płciowych pieluszką w szczególności u noworodków płci męskiej.
• Zabezpieczyć oczy dziecka oraz regularnie podczas trwania procedury należy sprawdzać czy okulary do fototerapii w odpowiedni sposób zabezpieczają oczy dziecka. Okulary należy zdejmować co 4 h, aby przemyć oczy noworodka roztworem soli fizjologicznej.
• Zaleca się zmianę pozycji dziecka co 2-3 h.
• Regularnie należy monitorować temperaturę i nawodnienie dziecka oraz ilość i konsystencję stolców.
• Należy zadbać o to, aby ze skórą dziecka nie stykały się bezpośrednio plastikowe elementy, które podczas fototerapii mogą się nagrzewać i być przyczyną oparzeń skóry.

Fototerapia – powikłania

Zabiegowi może towarzyszyć wystąpienie działań niepożądanych, do których należą:

• przegrzanie lub oziębienie dziecka,
• oparzenia skóry spowodowane nagrzewającymi się elementami stykającymi się ze skórą noworodka podczas naświetlania,
• odwodnienie noworodka,
• wystąpienie zespołu brązowego dziecka,
• uszkodzenie siatkówki oka,
• zapalenie lub podrażnienie spojówek,
• przyspieszenie pasażu jelitowego objawiające się luźnymi stolcami lub biegunką,
• zmiana rytmów biologicznych.

Pomimo występowania wymienionych skutków ubocznych, fototerapia jest obecnie powszechnie uznaną i szeroko stosowaną metodą leczenia żółtaczek noworodka, przebiegających z podwyższeniem poziomu bilirubiny niezwiązanej.

Źródła:

• Salamończyk M., Łozińska-Czerniak A., Dmoch-Gajzierska E., Neonatologia. Praktyczne umiejętności w opiece nad noworodkiem, PZWL, Warszawa 2014, 116-120,
• Szczapa J., Podstawy neonatologii, PZWL, Warszawa 2008, 227-250,
• Bałanda A., Opieka nad noworodkiem. Biblioteka Położnej, PZWL, Warszawa 2009, 56-60,
• Pilewska-Kozak A., Opieka nad wcześniakiem. Biblioteka Położnej, PZWL, Warszawa 2009, 153-156.