Zatrucie alkoholem etylowym

Co dzieje się w organizmie po spożyciu alkoholu? 

Alkohol bardzo łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego – w 20% następuje to w żołądku, a w pozostałych 80% w jelicie. Osiąga on maksymalne stężenie we krwi około 0,5-3 h po spożyciu. Najszybciej wchłaniane są alkohole o stężeniu 15-30%, natomiast słabsze lub mocniejsze trunki wchłaniają się wolniej. Szybkość absorpcji zależy również od stopnia wypełnienia przewodu pokarmowego – alkohol spożywany na czczo wchłania się znacznie szybciej. 

Etanol w 90-98% jest metabolizowany w wątrobie, a pozostała część wydalana jest w postaci niezmienionej z wydychanym powietrzem oraz moczem. Metabolizowana część alkoholu ulega utlenieniu do aldehydu octowego, który jest następnie przekształcany do kwasu octowego. To właśnie tę ostatnią reakcję hamuje związek o nazwie disulfiram, powodując wystąpienie negatywnych objawów związanych z nagromadzeniem aldehydu octowego. Objawy te przypominają tzw. kaca, jednak mają znacznie większe nasilenie.  

Skutki zatrucia alkoholem 

Alkohol etylowy z łatwością penetruje do wszystkich tkanek i narządów, w tym do mózgu, gdzie wywołuje wiele negatywnych skutków. 

Skutki metaboliczne zatrucia alkoholem są następujące: 

• hipoglikemia, czyli obniżone stężenie glukozy we krwi – częściej dotyczy dzieci i osób  niedożywionych; 
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej – obniżone stężenia potasu, wapnia, magnezu i fosforu; 
• kwasica metaboliczna. 

Etanol działa także depresyjnie (hamująco) na ośrodkowy układ nerwowy, upośledzając wiele jego funkcji. Początkowo pojawia się pobudzenie, następnie zamroczenie. Obecne są też zaburzenia mowy oraz koordynacji ruchowej. W krańcowych stadiach zatrucia może dojść nawet do śpiączki. 

Alkohol wykazuje również działanie hepatotoksyczne, czyli niszczące komórki wątroby. Oprócz bezpośredniego toksycznego wpływu na hepatocyty (komórki wątroby), alkohol może być też istotną przyczyną otyłości i stłuszczenia wątroby, jest on bowiem źródłem znacznych ilości energii.  

Jeden gram alkoholu etylowego jest równoważny 7,1 kcal, co przy spożyciu 200 g stanowi nieomal 1500 kcal. 

Alkohol etylowy został uznany za kokancerynogen, co oznacza, że sam w sobie nie powoduje nowotworzenia, ale wzmaga kancerogenne efekty innych substancji takich jak dym tytoniowy.  

Postaci zatrucia alkoholem  

Zatrucie alkoholem może przebiegać w sposób ostry bądź przewlekły. 

Zatrucie ostre 

Przy zatruciu ostrym dominują objawy depresji ośrodkowego układu nerwowego. Zatracana jest samokontrola, może pojawić się utrata świadomości. W kolejnym stadium może dojść do porażenia ośrodka oddechowego, co prowadzi do zmniejszenia częstości i głębokości oddechu, a nawet zatrzymania oddechu i zgonu.  

Dawka śmiertelna alkoholu dla osoby dorosłej to 5-8 g/kg masy ciała, a dla dziecka 3 g/kg.  

Kolejnym zagrożeniem przy ostrym zatruciu alkoholem etylowym jest wychłodzenie organizmu – porażane są bowiem ośrodki naczynioruchowe, co skutkuje rozszerzeniem naczyń i utratą ogromnych ilości ciepła.  

Porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga natychmiastowego leczenia.  

W przebiegu ostrego zatrucia może także dojść do niewydolności nerek i krążenia. 

Zatrucie przewlekłe 

Chroniczne stosowanie alkoholu w nadmiernych ilościach wiąże się z wieloma działaniami niepożądanymi. Oto niektóre ze stanów klinicznych, które może wywołać nadmierne spożywanie alkoholu: 

• marskość wątroby, 
• kardiomiopatia, czyli postępująca choroba serca, wywołująca zaburzenie jego czynności, 
• ostre zapalenie trzustki, 
• rozpad mięśni szkieletowych, 
• napad dny moczanowej u osób predysponowanych. 

Przewlekłe stosowanie alkoholu prowadzi także do głębokich niedoborów, głównie witaminy B1 i cynku, co może prowadzić do wystąpienia encefalopatii Wernickego, która charakteryzuje się następującymi objawami: 

• zaburzenia widzenia, 
• zaburzenia koordynacji ruchowej, 
• zaburzenia pamięci kompensowane konfabulacjami, czyli nieprawdziwymi wspomnieniami, które mają na celu uzupełnienie luk w pamięci. 

Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego chronicznym nadużywaniem alkoholu może być wyrażone przez występowanie psychoz. Jedną z takich psychoz jest zespół Korsakowa, charakteryzujący się głównie zaburzeniami pamięci i nasiloną apatią. Innym wyrazem depresyjnego działania etanolu na ośrodkowy układ nerwowy jest zwiększone ryzyko wystąpienia depresji – u osób uzależnionych występuje ona dwu- a nawet trzykrotnie częściej. 

Jak leczy się zatrucie alkoholem etylowym? 

Na ten moment nie istnieją substancje przyspieszające metabolizm alkoholu etylowego ani swoista odtrutka. Stan typowego upojenia alkoholem nie wymaga leczenia. Natomiast w wyjątkowo ciężkich przypadkach zatrucia metodę z wyboru stanowi hemodializa, czyli zabieg umożliwiający usunięcie produktów przemiany materii, wody, leków oraz toksyn z ustroju za pomocą błony półprzepuszczalnej.  

Przeczytaj również:
Na czym polega detoksykacja?

Stosuje się też leczenie objawowe – kontrolę gospodarki wodno-elektrolitowej, kwasowo-zasadowej oraz regulację ciepła. Pacjenta należy ułożyć w pozycji bezpiecznej w celu zabezpieczenia przed zachłyśnięciem wymiotami. Konieczne jest bieżące korygowanie zaburzeń oddychania, elektrolitowych i glikemii. Należy kontrolować, czy nie doszło do odwodnienia i hipowolemii, czyli stanu zmniejszenia objętości krwi.  

Nadużywanie alkoholu etylowego, czyli narastający problem 

Alkohol etylowy jest substancją silnie uzależniającą, bardzo szybko prowadzącą do zależności psychicznej i fizycznej. Osoby spożywające etanol w nadmiernej ilości wykazują tolerancję na tę substancję oraz przy zaprzestaniu stosowania prezentują zespół odstawienny, charakteryzujący się między innymi: 

• bezsennością,  
• drżeniem języka, powiek i rąk,  
• nadmierną potliwością, 
• występowaniem nudności lub wymiotów. 

Badania wykazały, że ryzyko uzależnienia może dotyczyć każdego. Stan upojenia alkoholem wywołuje poprawę samopoczucia, uwarunkowaną zwiększeniem ilości uwalnianych neuroprzekaźników – serotoniny i dopaminy. Po powrocie do stanu trzeźwości stężenia tych substancji maleją do wartości niższych niż wyjściowe, co może skutkować chęcią przywrócenia przyjemnego odczucia wywołanego intoksykacją. Jest to jeden z modeli tłumaczących powstawanie uzależnienia, jednak by rozwinął się problem alkoholowy, konieczne jest współistnienie czynników biologicznych, psychicznych i społecznych. 

Podstawą leczenia alkoholizmu jest psychoterapia. Farmakoterapia może jedynie wspomagać pozostanie w trzeźwości, nie lecząc przyczyny uzależnienia. W Polsce dostępnych jest wiele poradni leczenia uzależnień, w których nie jest konieczne przedłożenie skierowania. Wiele placówek oferuje pomoc osobom nieubezpieczonym. Terapia uzależnienia od alkoholu jest trudnym, długim procesem, jednak korzyści z niej płynące są ogromne. Przy powodzeniu chory uczy się radzić z trudnymi sytuacjami w sposób inny niż sięganie po alkohol, a jego jakość życia ulega znacznej poprawie. 

Źródła: 

1. Kompendium farmakologii i toksykologii Mutschlera pod red. W. Buczko, 
2. Interna Szczeklika, wyd. 2019 r., 
3. Podstawy toksykologii pod red. prof. dr. hab. J. K. Piotrowskiego, 
4. Toksykologia współczesna pod red. prof. dr. hab. Witolda Seńczuka,
5. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/81263,uzaleznienie-od-alkoholu.