Na czym polega dyzartria?

Czym jest dyzartria?

Dyzartria (gr. dys + artroun) zaliczana jest do zaburzeń mowy, które pojawiają się w przebiegu chorób neurologicznych. Może być ona również skutkiem wypadków, które spowodowały uszkodzenia układu nerwowego pacjenta. Najprościej rzecz ujmując, dyzartria jest zaburzeniem wykonywania mowy. Z definicji wynika, że dyzartria jest niezdolnością do wyraźnego mówienia. Jest zaburzeniem opuszkowo-fonacyjno-artykulacyjnym i ma ścisły związek z uszkodzeniem ośrodków i dróg, które unerwiają narządy artykulacyjne, tym samym uniemożliwiając im tworzenie wyraźnej mowy.

Zmiany w mowie spowodowane dyzartrią

Chorobowe zmiany w mowie są wynikiem uszkodzenia konkretnych elementów ruchowych mózgu, czyli ośrodków korowych (które odpowiadają za ruchy żuchwy, języka, krtani i gardła) i podkorowych (tak zwane „ośrodki wykonawcze mowy”, czyli układ oddechowy, artykulacyjny i fonacyjny). Warto wspomnieć, że prawidłowo praca narządów artykulacyjnych, tj. języka, warg, żuchwy itd., polega na ścisłej współpracy z płucami, tchawicą, oskrzelami, a także jamą nosową. Zaburzone współdziałanie jednego lub kilku narządów powoduje nieprawidłowe wytwarzanie mowy, która staje się cicha, niepłynna (z przerwami), monotonna, nierzadko o nosowym zabarwieniu, a przede wszystkim niewyraźna dla otoczenia. Zmianie ulega także akcentowanie. Pacjent z dyzartrią nie potrafi odpowiednio dysponować pobranym powietrzem, co skutkuje bardzo krótkim czasem fonacji, musi często nabierać powietrza, które wystarcza mu na zaledwie jedno lub dwa słowa (przy prawidłowej pojemności płuc). 

Rodzaje dyzartrii 

Klasyfikacja dyzartrii obejmuje miejsce uszkodzenia układu nerwowego: 

• dyzartria korowa – uszkodzenie obejmuje pola kory mózgowej odpowiedzialnej za wykonywanie ruchów gardła, krtani, języka; 
• dyzartria piramidowa – uszkodzenie ma miejsce w drogach układu piramidowego, odpowiedzialnego za ruchy przez nas kontrolowane. Skutkiem uszkodzenia jest m.in. mowa powolna, niepłynna, niewyraźna; 
• dyzartria pozapiramidowa – uszkodzenie ma miejsce w układzie pozapiramidowym odpowiedzialnym za ruchy mimowolne, powoduje powolną i niewyraźną mowę, mamrotanie (charakterystyczne w chorobie Parkinsona); 
• dyzartria opuszkowa – uszkodzenie zlokalizowane jest w drogach nerwowych opuszki, które unerwiają narządy artykulacyjne; uszkodzenie powoduje m.in. problemy z połykaniem (dysfagię), a także zaburzenia żucia; 
• dyzartria móżdżkowa – uszkodzenie zlokalizowane jest w móżdżku, co powoduje zaburzoną koordynację ruchów narządów artykulacyjnych, mowa skandowana; 
• dyzartria mieszana – obejmuje uszkodzenia różnych układów i struktur, powodując objawy mieszane, wymienione powyżej. 

W literaturze występują także inne klasyfikacje. 

Przeczytaj również:
Dysfagia (problem z połykaniem) – na czym polega?

Diagnoza dyzartrii 

Prowadząc diagnozą dyzartrii logopeda oraz inni specjaliści przeprowadzają szereg prób i badań, do których należą: 

• wywiad (z rodziną pacjenta i samym pacjentem); 
• badanie neurologiczne, sprawdzające ruchomość narządów artykulacyjnych, połykanie, mimikę twarzy, a także stan emocjonalny pacjenta; 
• badanie laryngologiczne, oceniające pracę krtani (ew. dodatkowe badania laryngologiczne); 
• badania foniatryczne; 
• analizę mowy spontanicznej; 
• OSD – Ocena Stanu Dyzartrii; 
• badanie logopedyczne FDA (Frenchay Dysarthria Assesment); 
• ocena wykonawczego aparatu mowy; 
• zrozumiałość wypowiedzi i tempo mowy. 

Dyzartria a choroby neurologiczne 

Dyzartria jest częstym elementem w przebiegu chorób układu nerwowego. Każda choroba neurologiczna znacznie różni się od siebie zarówno przebiegiem, jak i objawami. Może ona towarzyszyć takim chorobom jak: 

• SLA – (stwardnienie zanikowe boczne/choroba neuronu ruchowego) – choroba polegająca na zmianach zwyrodnieniowych w drogach piramidowych odpowiadających za ruchy zależne od woli. W przebiegu choroby następuje stałe, stopniowe pogorszenie sprawności ruchowej pacjenta, prowadząc do całkowitego sparaliżowania, zaniku mięśni i ciężkiej niepełnosprawności. W przypadku SLA subtelne zmiany w mowie pojawiają się często na samym początku choroby, która może być genetyczna. 
• choroba Parkinsona – choroba układu pozapiramidowego odpowiadającego za ruchy niezależne od naszej woli, 
• choroba Huntingtona (pląsawica Huntingtona) – głównym objawem jest wykonywanie niekontrolowanych ruchów. Ma ona podłoże genetyczne. 
• SM (stwardnienie rozsiane) – przewlekła choroba demielinizacyjna układu nerwowego, prowadząca do wielu uszkodzeń nerwowych. 

Terapia dyzartrii 

Celem terapii dyzartrii jest doprowadzenie mowy pacjenta do takiego stanu, aby była lepiej zrozumiała dla otoczenia, wyraźniejsza, a sam pacjent mógł się bez trudu komunikować z bliskimi osobami. Terapia polega na ogólnym usprawnianiu narządów mowy, a także czynności fizjologicznych związanych z mową, tj. żucia czy połykania. Terapia logopedyczna dyzartrii jest długa i monotonna, ale warto się jej podjąć. 

Dyzartria, będąca jednym z objawów chorób układu nerwowego, może być także wynikiem uszkodzeń mózgu spowodowanych np. wypadkami komunikacyjnymi, udarami, wylewami czy chorobami nowotworowymi. Terapia logopedyczna w takich przypadkach daje nadzieję na lepsze jutro. W przypadku chorób neurologicznych terapia wspomaga dłuższe, w miarę normalne funkcjonowanie pacjenta. 

Przeczytaj również:
Mowa chorego po udarze

Źródła: 

• I. Gatkowska, Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012, 
• G. Jastrzębowska, O. Pelc-Pękala, Diagnoza i terapia dyzartrii, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, tom 2, Opole 2003.