Domowe testy diagnostyczne – jakie badania wykonasz w domu?

Znaczenie badań diagnostycznych 

Badania diagnostyczne wykonuje się w następujących celach: 

• rozpoznanie jednostki chorobowej, 
• monitorowanie stanu pacjenta, 
• profilaktyka i wczesne wykrywanie nieprawidłowości, 
• prognozowanie ryzyka wystąpienia chorób. 

Technika point-of-care 

Technika POCT (ang. point of care testing) polega na przeprowadzaniu szybkich testów diagnostycznych bezpośrednio w miejscu przebywania pacjenta – w szpitalach, domach opieki, gabinetach lekarskich czy nawet w domach. Dlatego też często określa się je jako „przyłóżkowe” testy laboratoryjne. Początki takiej diagnostyki sięgają lat 90. XX wieku, kiedy rozpowszechniono paski do oznaczania poziomu glukozy z myślą o samodzielnej domowej kontroli diabetyków. Takie rozwiązanie zrewolucjonizowało leczenie cukrzycy, ponieważ bez częstych pomiarów glikemii bardzo ciężko ustabilizować poziom cukru we krwi. Obecnie glukometry stały się podstawowym wyposażeniem w milionach domów osób chorujących na cukrzycę. Dzięki domowej samokontroli możliwe jest opóźnienie rozwoju groźnych narządowych powikłań tej choroby.  

Domowe testy diagnostyczne 

Wraz z rozwojem nowych technik diagnostycznych na rynku pojawia się coraz więcej testów o wysokiej jakości i wiarygodności. W aptece dostępne są bez recepty testy do użytku domowego, które pozwalają na kontrolę różnorodnych parametrów. Do przeprowadzenia oznaczenia wykorzystuje się pobrany samodzielnie materiał biologiczny. Najczęściej jest to kropla krwi, mocz, ślina, kał czy wydzielina z pochwy. 

Zaletami szybkich testów diagnostycznych są: 

• prostota przeprowadzenia badania, 
• natychmiastowy wynik, 
• możliwość wykonania testu w dowolnym miejscu i czasie, 
• mała ilość pobieranej próbki materiału biologicznego, 
• niski koszt, 
• ułatwienie podejmowania szybkich decyzji o sposobie leczenia (dotyczy to zwłaszcza pracy ratowników medycznych i oddziałów ratunkowych). 

Pamiętajmy, że do otrzymanych wyników nie można podchodzić bezkrytycznie. Sposób pobrania próbki, warunki przeprowadzenia pomiaru czy interpretacja wyniku – na każdym etapie może dojść do uchybień. Dlatego też, gdy rezultat badania pozostaje dla nas niejasny lub gdy pozytywny wynik sugeruje jakiekolwiek nieprawidłowości, zawsze powinno się potwierdzić diagnozę standardowym badaniem laboratoryjnym połączonym z wizytą u lekarza. 

Przydatne pojęcia diagnostyczne 

Przed przystąpieniem do wykonania testu należy zapoznać się z instrukcją i postępować dokładnie według wytycznych. Czytając charakterystykę produktów, można natknąć się na specyficzną terminologię medyczną, która może być niezrozumiała dla przeciętnego użytkownika. Najczęściej do opisania właściwości testów używa się następujących pojęć: 

• Czułość analityczna – to minimalna ilość badanej substancji, którą można wykryć przy pomocy danego testu. Im niższa liczba, tym wyższa czułość testu. 
• Czułość diagnostyczna – to miara zdolności danego testu do rozpoznania danej choroby lub stanu. W grupie osób chorych stanowi iloraz przypadków poprawnie zdiagnozowanych do liczby wszystkich przypadków. Podawana jest w procentach – im wyższa wartość, tym większa czułość diagnostyczna. 
• Swoistość diagnostyczna – opisuje zdolność testu do poprawnego wykluczenia choroby. W grupie osób zdrowych stanowi iloraz przypadków poprawnie zdiagnozowanych jako wyniki ujemne do liczby wszystkich przypadków. 

Co można zbadać? 

Do najbardziej popularnych badań diagnostycznych do użytku domowego należą testy: 

Testy ciążowe

Są dostępne w postaci płytek, kasetek, pasków czy testów strumieniowych. Materiał do badania stanowi mocz, w którym wykrywana jest obecność hormonu hCG, produkowanego przez łożysko niedługo po zapłodnieniu. Największe stężenie hCG występuje w moczu porannym, dlatego wykonanie badania wcześnie rano zwiększa skuteczność diagnostyki. Testy ciążowe charakteryzuje wysoka czułość diagnostyczna (99,5%) i analityczna (10-25 mlU/ml).  

Chcesz dowiedzieć się więcej na temat testów ciążowych? Przeczytaj artykuł: Test ciążowy – jak poprawnie wykonać, jaki wybrać, jak odczytać wynik?

Testy owulacyjne

Wykrywają w moczu obecność hormonu lutenizującego (LH), którego stężenie wzrasta od 24 do 36 godzin przed owulacją. W ten sposób pomagają wskazać najbardziej płodne dni cyklu menstruacyjnego. Zazwyczaj wykrywane są tylko dwa dni z największym prawdopodobieństwem zajścia w ciążę, dlatego wykonanie testu należy wcześniej zaplanować na mniej więcej połowę cyklu menstruacyjnego (wówczas jest największe prawdopodobieństwo wystąpienia owulacji). W przypadku nieregularnych miesiączek konieczne może być kilkukrotne wykonanie testu. Czułość analityczna testów owulacyjnych wynosi zazwyczaj 40 mIU/Ml, a czułość diagnostyczna 99,9%.  

Więcej na temat testów owulacyjnych dowiesz się z artykułu: Jak i kiedy zrobić test owulacyjny?

Testy wykrywające wody płodowe

Z takiego testu mogą skorzystać kobiety w zaawansowanej ciąży, które obawiają się przedwczesnego pęknięcia błony owodniowej lub po terminie planowanego porodu, w celu wykrycia sączących się wód płodowych. Testy przeznaczone są szczególnie dla pań będących po zabiegu punkcji owodniowej lub z grupy ryzyka przedwczesnego pęknięcia błony. Badanie polega na umieszczeniu wkładki diagnostycznej (przypominającej zwykłą wkładkę higieniczną) na bieliźnie. Wbudowany pasek testowy zmienia barwę pod wpływem płynu, którego pH jest wyższe niż 6,5. Podpaskę testową należy nosić nie dłużej niż 12 godzin, a następnie dokonać oceny wizualnej paska pomiarowego. Jeżeli pasek testowy zmienił kolor z żółtego na niebieski lub zielony, a kolor ten utrzymuje się po 10-minutowym suszeniu, najprawdopodobniej mamy do czynienia z wyciekiem płynu owodniowego. Tego typu testy charakteryzują się czułością diagnostyczną na poziomie 98,1% oraz swoistością 88,7%. 

Testy ujawniające infekcje intymne 

Na podstawie zmian wartości pH wskazują na prawdopodobieństwo zaistnienia infekcji bakteryjnej lub rzęsistkowej. Wskazaniem do wykonania testu są niepokojące objawy, np. świąd, zwiększona ilość wydzieliny z pochwy,  jej nieprawidłowa woń lub barwa. Nieodpowiednim czasem do wykonania testu jest menstruacja oraz krótszy niż 12 godzin odstęp czasu od irygacji pochwy lub stosunku płciowego. Badanie polega na kilkugodzinnym noszeniu na wnętrzu bielizny wkładki testowej. Następnie dokonuje się oceny wizualnej paska testowego wyjętego z wnętrza wkładki. Zmiana koloru z żółtego na niebieski lub zielony świadczy o dużym prawdopodobieństwie infekcji bakteryjnej lub rzęsistkowej. Czułość diagnostyczna takich testów wynosi około 90,4%, a swoistość diagnostyczna 84,2%. Na rynku dostępne są także testy w postaci aplikatorów, które wystarczy wsunąć do pochwy na kilkanaście sekund. Ich zaletą jest niemal natychmiastowo otrzymany wynik i wyższa czułość (99%). 

Warto nadmienić, że podwyższone pH pochwy może wynikać także z innych przyczyn (np. nadżerka macicy, menopauza, stosowanie irygacji pochwy z użyciem mydła, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, antybiotykoterapia).  

Testy menopauzalne

Wykrywają podwyższone stężenie hormonu folikulotropowego (FSH) w moczu. Zazwyczaj kobiety wkraczają w okres menopauzy około 50 roku życia. Wykonanie takiego testu zaleca się kobietom, które mimo regularnego miesiączkowania, odczuwają niepokojące dolegliwości kojarzone z menopauzą, takie jak: rozdrażnienie, uderzenia gorąca, zlewne poty i zaburzenia snu. Wówczas badanie należy przeprowadzić w pierwszym tygodniu cyklu i powtórzyć po tygodniu. Kiedy natomiast występującym objawom towarzyszy nieregularny okres, test można wykonać w dowolnym dniu i również powtórzyć po tygodniu. Proces diagnostyczny polega na naniesieniu kilku kropel moczu na okienko płytki testowej. Po upływie 3 minut należy sprawdzić obecność linii kontrolnej i testowej. Pojawienie się wyraźnej linii testowej oznacza pozytywny wynik testu. W przypadku braku linii kontrolnej test uznaje się za nieważny. Testy menopauzalne zwykle cechują się czułością diagnostyczną o wartości 99,9% i zdolne są wykryć stężenie hormonu FSH na poziomie 25 mlU/ml. 

Testy na krew utajoną w kale

 Wskazaniem do przeprowadzenia testu są przewlekłe bóle żołądka, biegunki, nagły spadek masy ciała, uczucie ciężkości po posiłkach oraz rodzinne predyspozycje do zachorowania na raka jelita grubego.  Dzięki takim badaniom przesiewowym możliwe jest wykrycie nowotworu we wczesnym stadium (przebiegającym zwykle bezobjawowo), zwiększając tym samym szanse na wyleczenie. Nieodpowiednim czasem do wykonania testu jest menstruacja, aktywne, krwawiące hemoroidy oraz stwierdzona niedrożność jelit. Na rynku dostępne są m.in. testy kasetkowe, na które nanosi się próbkę kału oraz bibułki testowe, które umieszcza się w sedesie. Wynik najczęściej stanowią barwne prążki pojawiające się w polu testowym po upływie kilku minut. Dokładność takiego badania producenci szacują na ponad 99%.  

Testy na nosicielstwo Helicobacter pylori

Bakteria ta powoduje przewlekłe stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego, przyczyniając się do rozwoju wrzodów żołądka i dwunastnicy. Zaliczana jest także do karcynogenów I klasy. Apteczne testy diagnostyczne polegają na wykryciu we krwi przeciwciał IgG skierowanych przeciwko Helicobacter pylori. Przed wykonaniem oznaczenia należy sprawdzić integralność opakowania. W przypadku gdy opakowanie jest uszkodzone, istnieje ryzyko, że wilgoć doprowadziła do zniszczenia odczynników. W pierwszej kolejności należy zdezynfekować opuszkę palca, a następnie, używając załączonego nakłuwacza lub igły automatycznej, pobrać kilka kropel krwi pipetą do zaznaczonej objętości. Próbkę krwi przenosi się na okienko płytki testowej, a następnie w to samo miejsce dodaje się specjalny roztwór testowy. Rezultat testu w postaci pojawiającej się linii w okienku wynikowym odczytuje się po upływie kilku minut.  

Testy na prostatę 

Testy wykrywają specyficzny antygen sterczowy PSA, produkowany przez nabłonkowe komórki kanalików stercza. U zdrowych mężczyzn stężenie PSA w surowicy jest znikome. Wzrost ilości tego antygenu może być spowodowany zapaleniem gruczołu krokowego, łagodnym rozrostem prostaty, a także rakiem prostaty. W ramach profilaktyki coroczne przeprowadzanie takiego badania jest zalecane mężczyznom po 50. roku życia. Test polega na pobraniu próbki krwi z opuszki palca i przeniesieniu jej na okienko płytki wraz z roztworem buforowym. Wynik w postaci pojawiającego się prążka odczytuje się po 10 minutach. 

Testy na obecność narkotyków 

Umożliwiają wykrycie m.in. opiatów, amfetaminy, kokainy, tetrahydrokannabinoli, działając na zasadzie immunochromatografii. Materiałem badawczym, w zależności od wybranego testu, może być mocz lub ślina. W pierwszym przypadku test polega na pobraniu próbki świeżego moczu do czystego, suchego pojemnika. Następnie zanurzamy w moczu pasek testowy do zaznaczonej wysokości maksymalnej. Po upływie 10-15 sekund pasek należy wyciągnąć i pozostawić na równej powierzchni. Wynik w postaci barwnych prążków odczytuje się już po kilku minutach. Zaletą testów wykorzystujących do badania ślinę jest możliwość szybkiego, łatwego i dyskretnego pobrania próbki. Próbka śliny przeznaczona do badania może być również przechowywana w lodówce nawet do 72 godzin. Przed wykonaniem badania należy upewnić się, że w ustach nie znajdują się resztki nieprzeżutego jedzenia lub gumy do żucia. Próbnik zakończony gąbką należy umieścić w ustach na około 3 minuty, pocierając wnętrze ust oraz górną powierzchnię języka. Próbnik przenosi się na płytkę testową, a po 10 minutach wynik pojawia się w postaci barwnej linii. 

Testy analizujące mocz

Testy w postaci pasków, na których znajdują się oddzielne pola reakcyjne nasączone odpowiednimi odczynnikami. Każde pole analizuje jeden parametr (np. glukoza, bilirubina, białko, ciężar właściwy, krew, pH, leukocyty, urobilinogen, ciała ketonowe, azotyny). Przed pobraniem moczu do analizy okolice cewki moczowej należy przemyć czystą wodą. Do badania najodpowiedniejszy jest tzw. środkowy strumień moczu (pierwszą porcję należy odrzucić, ponieważ może być zanieczyszczona mikroflorą osiedlającą ujście cewki moczowej). Pasek testowy należy zanurzyć w próbce moczu, tak aby każdy obszar testowy został zwilżony. Pasek odkłada się na płaską powierzchnię, a po upływie określonego przez producenta czasu należy odczytać wyniki, porównując powstałe w okienkach testowych barwy do załączonego wzornika. Aby zapobiec ewentualnym błędom w oznaczeniu, przed wykonaniem testu należy unikać w diecie buraków, nadmiaru białka, leków zmieniających kolor moczu (salazosulfapirydyny, ryboflawiny), a także powstrzymać się przed wzmożonym wysiłkiem fizycznym. Nieodpowiednim czasem na przeprowadzenie analizy u kobiet jest miesiączka. 

Testy wykrywające przeciwciała IgM anty-Borelia

Wykonanie testu ma szczególne znaczenie po ukąszeniu przez kleszcza, który mógł być nosicielem bakterii Borrelia burgdorferi, powodującej boreliozę. Od momentu ukąszenia do wykonania testu powinny upłynąć minimum 2 tygodnie. Badanie można również wykonać profilaktycznie po zakończeniu sezonu letniego, ponieważ patogen może być przenoszony także przez komary. Najbardziej charakterystyczny objaw boreliozy – rumień wędrujący – uwidacznia się tylko u 40-60% zakażonych osób. Wykrycie we krwi przeciwciał IgM przeciwko Borrelii umożliwia postawienie diagnozy we wczesnym etapie choroby, kiedy leczenie jest najbardziej efektywne. Badanie polega na pobraniu próbki krwi z opuszki palca i przeniesieniu jej na pasek testowy. Po dodaniu odpowiedniej ilości roztworu testowego na wynik oczekuje się około 10 minut.  

Testy badające poziom hormonu TSH

Testy wykrywają we krwi podwyższony poziom hormonu tyreotropowego, świadczący o niedoczynności tarczycy. Skierowany jest do osób, które skarżą się na przewlekłe osłabienie, senność, zmniejszoną tolerancję zimna, zaparcia, osłabienie siły mięśniowej, przybieranie na wadze, obniżenie nastroju czy problemy z włosami i suchością skóry. Materiałem do badania jest próbka krwi pobrana z palca, którą umieszcza się na płytce testowej wraz z diluentem. Po 10 minutach otrzymujemy wynik w postaci barwnych linii w okienku wynikowym.  

Testy badające jakość nasienia

Testy te tworzone są głównie z myślą o parach starających się o dziecko. Kiedy występują problemy z zajściem w ciążę (bezskuteczne próby trwające rok) jednym z podejmowanych działań jest sprawdzenie płodności partnerów. W przypadku mężczyzn ważnym parametrem jest stężenie plemników zdolnych do poruszania się (tzw. ruchliwość plemników) oraz ogólna ilość plemników na mililitr. W zależności od wybranego testu pomiar może mieć charakter jakościowy lub uproszczony – ilościowy (oceniany przy pomocy skali barw). 

Dzięki ciągłemu rozwojowi technik diagnostycznych badania wykonywane kiedyś wyłącznie w laboratoriach stają się coraz bardziej dostępne. Ich zaletą jest stosunkowo niski koszt i szybkość otrzymania wyników. Należy jednak pamiętać o dokładnym przestrzeganiu instrukcji, a wszelkie niejasności w interpretacji wyników warto skonsultować z lekarzem.