Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Dieta w RZS 

Odpowiedni dobór diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów ma na celu utrzymanie organizmu w dobrym stanie, wspomaganie procesów regeneracyjnych, zmniejszenie negatywnych skutków farmakoterapii oraz zapobieganie niedoborom pokarmowym. Niezwykle istotna jest eliminacja produktów potencjalnie niekorzystnych, mogących wywoływać stany zapalne oraz włączenie produktów o charakterze funkcjonalnym, które mogą działać przeciwzapalnie w tej przypadłości oraz wspomagać leczenie farmakologiczne. 

Regularność posiłków 

Zaleca się regularne spożywanie posiłków, średnio co 4 godziny. Ostatni posiłek należy zjeść nie później niż 3 godziny przed snem, aby nie obciążać przewodu pokarmowego w nocy. Zbyt późna kolacja może skutkować osłabieniem trawienia i wchłaniania.  

Odpowiednie zbilansowanie diety 

Dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, zaczynając od makroskładników, m.in. węglowodanów, białek, tłuszczów, a kończąc na witaminach i składnikach mineralnych. Żywność musi być jak najmniej przetworzona. Należy unikać monotonności posiłków i spożywanych produktów, zatem dieta w RZS powinna być jak najbardziej urozmaicona. 

Węglowodany w diecie 

Wśród węglowodanów, stanowiących główne źródło energii, zalecany jest wybór tych bogatych w błonnik pokarmowy, czyli z pełnego ziarna. Zaleca się spożywanie pieczywa dobrej jakości, najlepiej żytniego na zakwasie. Należy natomiast unikać pieczywa pszennego, wysokoprzetworzonego i wyrobów cukierniczych. W składzie pieczywa nie powinien znajdować się słód jęczmienny oraz karmel.  

Istnieją pewne przesłanki co do eliminacji glutenu. U osób z RZS po spożyciu glutenu dostrzeżono nadmierną reakcję immunologiczną poprzez zwiększoną produkcję immunoglobulin. Ponadto niektórzy chorzy zauważają związek między spożyciem glutenu a zaostrzeniem objawów. Nie jest to jednak obszar w pełni zbadany i zależy od indywidualnej tolerancji chorego.  

Wśród węglowodanów zalecanych u chorych z RZS można znaleźć następujące produkty: 

• różnego rodzaju kasze (jęczmienna, jaglana, gryczana),  
• amarantus,  
• komosę ryżową,  
• ryż (zwłaszcza brązowy lub biały basmati),  
• makarony (lepiej wybierać żytnie),  
• płatki owsiane,  
• płatki żytnie,  
• płatki jaglane.  

Warzywa i owoce 

Zalecane jest włączenie do jadłospisu dużej ilości warzyw – powinny się one znaleźć w każdym posiłku. W diecie nie może zabraknąć również owoców (dwie porcje dziennie). Warzywa i owoce są bowiem nie tylko źródłem witamin i składników mineralnych, lecz także związków bioaktywnych, takich jak np. antyoksydanty, które usuwają wolne rodniki, będące jedną z przyczyn stanów zapalnych. Niektóre źródła donoszą o ograniczeniu lub eliminacji warzyw psiankowatych (m.in. ziemniaków, pomidorów, papryki, bakłażanu), które mogą wiązać się z nasileniem sztywności w stawach.  

Tłuszcze w diecie 

Tłuszcze są także ważnym źródłem energii w diecie. Istotny jest właściwy dobór tłuszczów. Zaleca się spożywanie: 

• oliwy z oliwek,  
• oleju lnianego,  
• olejów bogatych w kwas gamma-linolenowy, takich jak olej z wiesiołka, olej z ogórecznika czy olej z pestek czarnej porzeczki.  

Powyższe oleje pozytywnie oddziałują na organizm i są źródłem kwasów tłuszczowych o charakterze przeciwzapalnym. Istnieje wiele publikacji naukowych potwierdzających pozytywny wpływ kwasu gamma-linolenowego na przebieg chorób zapalnych, zwłaszcza reumatoidalnego zapalenia stawów.  

Przeciwwskazane są natomiast tłuszcze zawierające nadmiar kwasów omega-6, które spożywane w dużych ilościach działają prozapalnie. Ich źródłem są olej słonecznikowy, olej sojowy, olej kukurydziany i olej z pestek winogron.  

Poza właściwym doborem olejów w diecie należy uwzględnić tłuste ryby morskie, np. łososia, makrelę, szprotki czy halibuta. Są one źródłem kwasów omega-3. Istotne jest również spożycie orzechów, zwłaszcza włoskich oraz migdałów, które są źródłem prozdrowotnych kwasów tłuszczowych.  

Białko w diecie 

Białko to kolejny makroskładnik istotny w diecie chorego na RZS. Bardzo ważna jest podaż pełnowartościowego białka, czyli takiego, które znajduje się w produktach zwierzęcych. Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs, np.:  

• kurczaka,  
• indyka,  
• cielęciny,  
• chudej wołowiny,  
• schabu wieprzowego,  
• szynki wieprzowej.  

Bardzo ważnym elementem są wspomniane wcześniej ryby, będące źródłem pełnowartościowego białka. Do diety warto włączyć również jajka i produkty mleczne, zwłaszcza fermentowane.  

Osoby z nietolerancją laktozy powinny wybierać produkty pozbawione tego dwucukru.  

Odpowiednie nawodnienie 

Bardzo ważnym aspektem diety w RZS jest regularna podaż płynów w ilości 1,5-2 litry dziennie. Najlepiej wybrać średniozmineralizowaną wodę niegazowaną lub gazowaną, w zależności od indywidualnych preferencji. Warto także sięgnąć po zieloną herbatę, która jest bogatym źródłem antyoksydantów. Przeciwwskazane są natomiast wysokoprzetworzone napoje, bogate w cukier, konserwanty i barwniki.  

Przyprawy 

Do potraw warto dodawać różne przyprawy, zwłaszcza te o charakterze przeciwzapalnym, takie jak: 

• kurkuma,  
• imbir,  
• goździki.  

Do innych zalecanych przypraw należą:  

• bazylia,  
• majeranek,  
• mięta,  
• szałwia,  
• tymianek.  

Ostre przyprawy należy stosować według indywidualnej tolerancji.  

W diecie osoby z RZS powinny się także znaleźć cebula i czosnek, będące źródłem związków siarki. 

Rezygnacja z żywności wysokoprzetworzonej 

Zaleca się eliminację żywności wysokoprzetworzonej typu fast food, słonych przekąsek czy słodyczy, będących źródłem niekorzystnych dla zdrowia tłuszczów i cukru, a także konserwantów i barwników. Takie produkty mogą być źródłem substancji rakotwórczych, np. akrylamidu, obecnego m.in. w smażonych frytkach czy chipsach. Do produktów wysokoprzetworzonych należą również kolorowe, słodzone napoje, których należy się wystrzegać. Dieta wysokoprzetworzona sprzyja nadwadze i otyłości.  

Podsumowując, żywienie ma bardzo istotny wpływ na wspomaganie leczenia farmakologicznego chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Odpowiednia dieta może przyczynić się do zmniejszenia stanów zapalnych, a co za tym idzie – redukcji dolegliwości bólowych. Dieta wysokoprzetworzona nie będzie sprzyjała chorym na RZS, ponieważ może nasilać stany zapalne i przeszkadzać w zachowaniu prawidłowej masy ciała, dlatego należy wystrzegać się takich produktów. 

Źródła: 

1. Jarosz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, 2010. 
2. Ciborowska H. , Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, 2007. 
3. Vadell AKE, Bärebring L, Hulander E, Gjertsson I, Lindqvist HM, Winkvist A., Anti inflammatory Diet In Rheumatoid Arthritis (ADIRA)-a randomized, controlled crossover trial indicating effects on disease activity. Am J Clin Nutr. 2020 Jun 1;111(6):1203-1213. 
4. Gertig H., Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu, PZWL, 2007. 
5. Białek M., Rutkowska J., Znaczenie kwasu gamma linolenowego w profilaktyce i terapii, Postępy Higieny, 2015. 
6. Johansson K, Askling J, Alfredsson L, Di Giuseppe D.,  Mediterranean diet and risk of rheumatoid arthritis: a population-based case-control study. Arthritis Res Ther. 2018 Aug 9;20(1):175. 
7. Fan Yang-Yi, Chapkin R. S., Importance of Dietary ɣ- Linolenic Acid in Human Health and Nutrition, TheJournal of Nutrition, 1998. 
8. Leventhal LJ., Boyce EG., Zurier RB., Treatment of rheumatoid arthritis with gammalionelic acid, Ann Intern Med., 1993.