Alergia skórna – przyczyny, objawy i leczenie. Jak złagodzić uczulenie na skórze?

Alergia skórna – czym jest? 

Alergia skórna to zespół objawów w postaci wysypki, zaczerwienienia, obrzęku, pęcherzy i innych zmian skórnych, pojawiających się w następstwie kontaktu z alergenem. Za powstawanie schorzenia odpowiedzialna jest nadwrażliwość układu immunologicznego. Przejawia się ona tendencją do nadreaktywnej odpowiedzi na bodźce zewnętrzne, które w normalnych warunkach nie wywołują żadnej reakcji u zdrowych ludzi. Schorzenia skórne powstające na tle alergicznym można podzielić na: 

• Atopowe zapalenie skóry (AZS) – to przewlekła choroba skóry o podłożu zapalnym. Cechuje się okresami remisji przeplatanymi epizodami zaostrzeń. Na rozwój schorzenia ma wpływ wiele czynników, z których największą rolę przypisuje się uwarunkowaniom genetycznym. W większości przypadków pierwsze objawy AZS pojawiają się już w pierwszym roku życia, ale mogą też wystąpić w wieku późniejszym. Skóra osób chorych na AZS ma upośledzone mechanizmy obronne i tendencję do przesuszania się, przez co pod wpływem działania różnorodnych alergenów i czynników drażniących bardzo łatwo daje odczyny zapalne. Także w okresach remisji, gdy nie dostrzega się żadnych wizualnych objawów schorzenia, w głębszych warstwach skóry toczy się nieustannie proces zapalny predysponujący do nagłego wystąpienia reakcji alergicznej. Schorzenie dotyczy osób z wrodzoną skłonnością do atopii, dlatego też często współistnieje z alergią pokarmową, wziewną, alergicznym nieżytem nosa lub astmą.  
• Alergiczny wyprysk kontaktowy (allergic contact dermatitis, ACD) – inaczej alergiczne, kontaktowe zapalenie skóry. Objawy schorzenia występują u osób uczulonych na alergeny kontaktowe w wyniku kontaktu ich skóry z tzw. haptenami. Hapteny to drobnocząsteczkowe substancje, które dzięki małym rozmiarom przenikają przez barierę naskórkową. Po wniknięciu do organizmu tworzą kompleksy immunologiczne poprzez wiązanie się z białkami ustrojowymi. To one są odpowiedzialne za wywołanie reakcji alergicznej, ponieważ układ immunologiczny alergika uznaje je za potencjalne zagrożenie. Uruchomiona zostaje kaskada reakcji zapalnej, czego efektem są chorobowe zmiany skórne. U zdrowych osób, mimo obecności takich struktur w ustroju, wytwarzana jest tolerancja immunologiczna, dzięki czemu nie dochodzi do rozwoju reakcji alergicznej. Najczęściej drogą kontaktową uczulają metale, kosmetyki, lanolina, detergenty pianotwórcze (SLS, SLES), balsam peruwiański, neomycyna, olejki eteryczne, propolis, składniki gum, żywice epoksydowe, lateks. 
• Pokrzywka alergiczna – to postać alergii skórnej, która może być wywołana zarówno przez alergeny kontaktowe, wziewne, pokarmowe, dodatki do żywności, jak i niektóre leki czy jad owadów. Przybiera formę wysypki skórnej przypominającej poparzenie przez pokrzywę, stąd jej nazwa. Pokrzywka może zniknąć równie szybko jak się pojawiła, lecz może też być jednym z głównych oznak groźnego wstrząsu anafilaktycznego. To tak zwana pokrzywka ostra, która trwa od kilku godzin do maksymalnie kilku dni. Pokrzywkę, która utrzymuje się powyżej 6 tygodni, nazywamy przewlekłą. Niestety w jej przypadku znacznie trudniej ustalić przyczynę. 
• Wyprysk fotoalergiczny – to reakcja alergiczna będąca rodzajem alergii kontaktowej wyzwalanej przez oddziaływanie promieni słonecznych. W ten sposób najczęściej uczulają leki przeciwzapalne (np. ketoprofen, etofenamat) i organiczne filtry słoneczne, 
• Proteinowy wyprysk kontaktowy – (ang. protein contact dermatitis, PCD) powstaje na skutek kontaktu skóry z białkami roślinnymi lub zwierzęcymi o wysokiej masie cząsteczkowej (powyżej 10000 Da). Aby tak duże cząsteczki przeniknęły przez skórę, warunkiem do wystąpienia reakcji jest uszkodzenie bariery naskórkowej. 

Zmiany skórne to częsty przejaw reakcji alergicznej organizmu, ale mogą pojawić się także w przebiegu różnych innych schorzeń. Oprócz podłoża alergicznego powodem wystąpienia objawów skórnych może być np. podrażnienie substancjami chemicznymi, działanie czynników fizycznych, uszkodzenie mechaniczne lub długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV. 

Jak wygląda uczulenie na skórze? Na co zwrócić uwagę? 

Zmiany pojawiające się na skórze mogą przybrać różną postać i lokalizację. Aby ustalić, czy są spowodowane reakcją alergiczną, warto zwrócić uwagę na kilka aspektów: 

• Świąd – silny świąd jest objawem charakterystycznym dla reakcji alergicznych. 
• Wygląd wysypki – najczęściej obserwowana pokrzywka alergiczna daje zmiany skórne w postaci bezbolesnych bąbli, które mogą przybrać kolor od czerwonego aż po białawy. Bąble mogą mieć różne rozmiary i kształty. Aby potwierdzić alergiczny charakter dolegliwości, można delikatnie ucisnąć palcem zmieniony chorobowo obszar – podczas ucisku bąble bledną.  
• Lokalizacja zmian – kontaktowy wyprysk alergiczny ogranicza się zwykle do miejsc, w których doszło do kontaktu potencjalnego alergenu ze skórą. Niekiedy obejmuje także okolice węzłów chłonnych. Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się typową lokalizacją zmian chorobowych, które u starszych dzieci i dorosłych występują w zgięciach łokciowych i kolanowych, na powierzchni dłoni, na nadgarstkach i karku. U niemowląt pierwsze objawy AZS można zauważyć głównie na twarzy, szyi i owłosionej skórze głowy. Pokrzywka alergiczna może występować praktycznie na całym ciele. 
• Czas pojawienia się zmian – pokrzywka alergiczna pojawia się nagle i zwykle równie szybko ustępuje. Kontaktowe zapalenie skóry rozwija się dopiero po 24-72 godzinach od zetknięcia z czynnikiem uczulającym. 

Przyczyny alergii skórnych – jakie są? 

Objawy w postaci alergii skórnej może wywołać wiele czynników. Do najczęstszych alergenów zaliczamy: 

• alergeny wziewne, np. pyłki roślin wiatropylnych, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego, zarodniki pleśni, 
• alergeny pokarmowe – białka mleka krowiego, jajo kurze, orzechy, owoce morza, gluten, soja, truskawka, seler, itd., 
• niektóre leki, np. penicylina, neomycyna, aspiryna, 
• dodatki do żywności, np. glutaminian sodu, barwniki spożywcze, 
• jad owadów, np. pszczoły, osy, 
• składniki kosmetyków – zwłaszcza barwniki, kompozycje zapachowe, konserwanty, 
• metale – nikiel, chrom, pallad, kobalt, 
• detergenty – SLS, SLES, 
• propolis, 
• balsam peruwiański, 
• lanolina, 
• gumy i żywice epoksydowe, 
• olejki eteryczne, 
• lateks. 

Czasem ciężko ustalić konkretną przyczynę zjawiska, ale doświadczony lekarz po zbadaniu zmian skórnych i zebraniu wywiadu jest w stanie określić alergiczne podłoże schorzenia i zlecić odpowiednie leczenie objawowe. 

Jakie są objawy alergii skórnej? 

W przebiegu alergii skórnej obserwuje się: 

• zaczerwienienie skóry, 
• uporczywy świąd, 
• czasem pieczenie skóry, 
• obrzęk naczynioruchowy, 
• pęcherze, które pękając, tworzą nadżerki, a następnie strupy, 
• szorstkość i rogowacenie skóry. 

Jak złagodzić objawy alergii skórnej? 

Osoby cierpiące na alergię skórną powinny przede wszystkim podejmować działania profilaktyczne, które obejmują: 

• unikanie kontaktu z uczulającymi alergenami wziewnymi, a w przypadku alergii pokarmowej wyeliminowanie problematycznych składników z diety, 
• nawilżanie skóry emolientami, 
• stosowanie naturalnych kosmetyków, bez substancji zapachowych, pieniących i barwiących, 
• pranie ubrań w delikatnych środkach piorących przeznaczonych dla alergików, 
• noszenie luźnych, bawełnianych ubrań z jak najmniejszą liczbą metalowych elementów, które mogłyby stykać się ze skórą, 
• w razie kontaktu z alergenem pomóc może przemycie skóry pod bieżącą, chłodną wodą, 
• utrzymywanie mieszkania w czystości (regularne odkurzanie, pranie pościeli, itd.). 

Alergia skórna – leczenie. Jak przebiega? 

Najwłaściwszym postępowaniem, które powinno poprzedzać leczenie objawowe alergii skórnej, jest szczegółowa diagnostyka. Poznanie problematycznych alergenów umożliwi ich późniejsze unikanie, dając nadzieję na wyeliminowanie przykrych dolegliwości. Poza badaniem przedmiotowym i wywiadem lekarz może skierować na badania: 

• testy płatkowe naskórkowe wykrywające alergeny kontaktowe, pokarmowe i wziewne, 
• próby prowokacyjne, 
• oznaczanie swoistych przeciwciał IgE oraz ogólnej puli IgE. 

W niektórych przypadkach możliwe jest poddanie się immunoterapii swoistej nazywanej powszechnie odczulaniem. Jest to bardzo czasochłonne leczenie trwające kilka lat, ale daje nadzieję na nabycie tolerancji immunologicznej na uczulający czynnik, co zapobiega wystąpieniu objawów alergii. 

Leczenie objawowe polega na stosowaniu leków miejscowych w postaci maści, płynów i kremów oraz przeciwalergicznych leków doustnych. W leczeniu miejscowym najważniejszą rolę odgrywają kortykosteroidy. W ostrej fazie schorzenia stosuje się początkowo silniejsze leki, a w dalszej kolejności słabsze. Użycie konkretnej postaci leku zależne jest od rodzaju zmian. Na zmiany sączące stosuje się lekkie kremy, mleczka i aerozole. W leczeniu rogowaciejących, przesuszonych obszarów skóry zaleca się tłuste maści. Na owłosioną skórę głowy przeznaczone są leki w formie płynów. W terapii schorzeń alergicznych zaleca się wybór jak najniższej działającej dawki kortykosteroidów przez jak najkrótszy okres czasu. Długotrwałe leczenie tą grupą leków może prowadzić do uszkodzenia bariery naskórkowej, przebarwień, ścieńczenia skóry i rozstępów. Alternatywą dla sterydów jest nowsza grupa leków – inhibitory kalcyneuryny. To leki o działaniu immunosupresyjnym, do których należą takrolimus i pimekrolimus. Ponieważ nie wykazują one poważnych działań niepożądanych przy długotrwałym stosowaniu, mogą być nakładane na obszary szczególnie wrażliwe (twarz, okolice intymne), znalazły także zastosowanie w przewlekłym leczeniu atopowego zapalenia skóry. Czasem w przebiegu alergii skórnej dochodzi do wtórnego nadkażenia bakteryjnego lub grzybiczego, co powoduje konieczność wdrożenia antybiotykoterapii. 

Gdy nasilenie objawów jest duże lub samo zastosowanie preparatów działających miejscowo nie przynosi rezultatu, do leczenia wprowadza się leki doustne. Wśród nich największe znaczenie mają leki przeciwhistaminowe II generacji  (cetyryzyna, loratadyna, azelastyna, bilastyna, rupatadyna, lewocetyryzyna, desloratadyna i feksofenadyna). Blokują one receptory dla histaminy, dzięki czemu hamowana jest alergiczna reakcja zapalna. W wyprysku przewlekłym opornym na leczenie miejscowe i przeciwhistaminowe można zastosować doustne leki immunosupresyjne (azatiopryna) i cyklosporynę A. Doustne glikokortykosteroidy (np. prednizon) podaje się tylko w ciężkich i rozległych stanach zapalnych skóry. 

Co stosować na alergię skórną? 

Jeśli borykamy się z problemem alergii skórnej, leczenie objawowe doskonale uzupełnią: 

• emolienty – działają silnie nawilżająco poprzez zatrzymywanie wody w naskórku. Ponadto odbudowują barierę naskórkową, redukują świąd, działają regenerująco i przeciwzapalnie. Dzięki swoim właściwościom łagodzą przebieg alergii skórnych, a niekiedy nawet pomagają zapobiegać wystąpieniu zaostrzeń. Warto sprawdzać skład konkretnych preparatów, ponieważ niektóre mogą zawierać substancje potencjalnie alergizujące, zwłaszcza konserwanty (np. parabeny) i substancje zapachowe (np. limonen). W niskich dawkach nie są one szkodliwe dla zdrowych osób, ale w przypadku schorzeń skórnych przebiegających ze stanem zapalnym mogą okazać się problematyczne. Emolienty występują w postaci płynów i żeli do mycia, kremów, oliwek i szamponów. 
• środki antyseptyczne – ze względu na ryzyko nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych w czasie zaostrzenia objawów skórnych można stosować delikatne środki odkażające, np. na bazie nanosrebra lub chlorowodorku oktenidyny. 
• okłady z chłodnej wody lub soli fizjologicznej – bywają pomocne w pierwszej, ostrej fazie wyprysku. Ulgę przyniesie przykładanie kompresów kilka razy dziennie na czas około 30 minut. 
• maść dziegciowa – dziegieć sosnowy wykazuje działanie przeciwświądowe, przeciwzapalne i odkażające, dzięki czemu dobrze sprawdza się w pielęgnacji skóry objętej procesem zapalnym. 
• maść rumiankowa – ma działanie przeciwzapalne i może być stosowana pomocniczo w łagodzeniu stanu zapalnego skóry. Istnieje jednak ryzyko wystąpienia alergii kontaktowej na składnik czynny maści. Nie zaleca się stosowania jej u niemowląt i najmłodszych dzieci. 

Wapno od dawna było stosowane pomocniczo w stanach alergicznych. Ostatnie badania naukowe poddają w wątpliwość skuteczność takiego leczenia, porównując jego efekty do działania placebo. Preparaty z wapniem nie są szkodliwe pod warunkiem, że od ich zastosowania do przyjęcia właściwego leku przeciwalergicznego zachowamy odpowiedni odstęp czasu. W przeciwnym wypadku może zaburzać wchłanianie substancji leczniczej. 

W leczeniu alergii skórnej największe znaczenie ma szeroko pojęta profilaktyka. Unikanie kontaktu z czynnikiem uczulającym nie zawsze jest możliwe. Wówczas konieczne jest leczenie farmakologiczne oraz stosowanie domowych sposobów łagodzących dolegliwości.