Erytropetyna (EPO) – czym jest, przeciwwskazania i skutki uboczne

Czym jest erytropoetyna? 

Erytropetyna (epoetyna, EPO) to glikoproteina o całkowitej masie cząsteczkowej do 40 000 Da. Większa część jej łańcucha to część białkowa. Główne zadanie to pobudzanie dojrzewania i wzrostu erytrocytów w szpiku kostnym. Pod wpływem działania erytropoetyny zwiększa się także stężenie hemoglobiny. Pośrednio hormon ten wpływa również na przyswajanie żelaza przez komórki organizmu. Nie odpowiada ona za powstawanie białych krwinek. 

Pierwsza syntetyczna erytropoetyna została wprowadzona na rynek w Stanach Zjednoczonych w 1983 roku przez firmę Amgen. Jest ona otrzymywana metodą inżynierii genetycznej z ludzkiej erytropoetyny z użyciem technologii rekombinowania DNA i z wykorzystaniem komórek jajnika chomika chińskiego. Dwie główne izoformy tego hormonu to erytropoetyna alfa i beta o nieistotnych różnicach w skuteczności klinicznej.

Erytropoetyna – wskazania 

Preparaty erytropoetyny są podawane podskórnie lub dożylnie pod kontrolą lekarza. Wskazania do stosowania erytropoetyny obejmują leczenie niedokrwistości: 

• z powodu przewlekłej niewydolności nerek (u dzieci i dorosłych), 
• u dorosłych przyjmujących chemioterapię (z wyjątkiem nowotworów pochodzenia szpikowego), 
• w wyniku stosowania niektórych leków przeciwwirusowych i immunosupresyjnych. 

Lek ten jest również stosowany w profilaktyce niedokrwistości u wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem ciąży o masie urodzeniowej od 750 g do 1500 g.  

Erytropoetynę stosuje się także przez planowanymi zabiegami chirurgicznymi związanymi z autotransfuzją krwi. 

Preferowane jest podskórne podawanie leku. Dożylnie stosuje się go zazwyczaj: 

• u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek poddawanych dializie, 
• u noworodków. 

Erytropoetyna – przeciwwskazania 

Najważniejsze przeciwwskazanie do stosowania erytropoetyny to niepoddające się leczeniu nadciśnienie tętnicze. Objaw ten jest również wskazaniem do rozważenia zmiany terapii. 

Przeciwwskazania względne, przy których lekarz indywidualnie ocenia ryzyko w porównaniu do korzyści: 

• pacjenci, u których w przeszłości wystąpiły drgawki, 
• pacjenci z nowotworem, leczeni hormonalnie, radioterapią lub lekami biologicznymi, 
• pacjenci poddawani zabiegom kardiochirurgicznym lub naczyniowym, 
• pacjenci leczeni mielosupresyjnie. 

Erytropoetyna – działania niepożądane 

Do najczęstszych działań niepożądanych podczas stosowania erytropoetyny należą: 

• nadciśnienie tętnicze, 
• ból głowy, 
• incydenty zakrzepowo-zatorowe. 

Rzadkie skutki uboczne to pokrzywka, świąd i wysypka. 

Początkowym, przemijającym efektem ubocznym stosowania EPO może być niedobór żelaza związany z ograniczonymi możliwościami transportu zmagazynowanego żelaza przy przyspieszonej erytropoezie. 

Erytropoetyna a interakcje z innymi lekami 

W interakcje z erytropoetyną wchodzą głównie: 

• preparaty żelaza, 
• cyklosporyna A. 

Wykazano, że erytropetyna zwiększa ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, gdy wartości hemoglobiny osiągną poziom powyżej 11 g/dl lub wzrost hemoglobiny jest szybki – większy niż 1 g/dl w ciągu dwóch tygodni. W związku z tym, mimo że wykazano pozytywny wpływ na psychikę człowieka (motywację, percepcję, szybkość podejmowania decyzji), stosowanie EPO przy prawidłowych wartościach hemoglobiny nie przynosi istotnych klinicznie korzyści, a jedynie zwiększa ryzyko udaru mózgu czy zawału serca. 

Wzrost wartości hemoglobiny i ilości czerwonych krwinek jest zauważalny po ok. 2 do 6 tygodni od pierwszego zastosowania. 

EPO a sport 

Erytropoetyna, jako środek zwiększający ilość erytrocytów, hemoglobiny i tym samym istotnie polepszający wydolność tlenową organizmu, kilkadziesiąt lat temu zaczęła być nielegalnie wykorzystywana w sporcie. Na problem dopingu z zastosowaniem tego środka po raz pierwszy zwrócono uwagę podczas Tour de France w 1998 roku. Obecnie EPO znajduje się na liście substancji zabronionych, a jej nielegalne próby wykorzystania następują głównie w sportach wytrzymałościowych, np. kolarstwie, biegach, narciarstwie.