Kształtowanie się języka dziecka – część 5

Język i mowa dzieci 6-letnich

U dzieci rozpoczynających swoją przygodę ze szkołą nie zawsze zakończył się okres rozwoju mowy, mimo że ich język jest na wysokim poziomie, tj. mowa jest wyraźna, zrozumiała dla otoczenia, bez wyraźnych błędów językowych (zazwyczaj obecne są jeszcze błędy ortoepiczne polegające na nieprawidłowym brzmieniu końcówek fleksyjnych wyrazu).

Dość częstym zjawiskiem jest słaba kontrola dźwiękowa budowanych słów, co ma ścisły związek z nie do końca rozwiniętym słuchem fonematycznym (odróżnianie od siebie głosek/dźwięków), a to z kolei może stać się początkiem późniejszych trudności w czytaniu i pisaniu. Warto zaznaczyć, że im bardziej stymulujące będzie środowisko, w którym dziecko przebywa, tym więcej bodźców będzie pobudzać rozwój i opanowanie mowy!

Ciekawym zjawiskiem jest fakt, że do ukończenia 6. roku życia dziecko opanowuje dziennie średnio około 10 słów i tworzy neologizmy (nowe słowa). Po 6. urodzinach ilość neologizmów zaczyna nieco maleć. Dzieje się tak, ponieważ w tym wieku dziecko ma już opanowane słownictwo i system gramatyczny, którym potrafi się posługiwać i komunikować z otoczeniem. Ponadto w wieku 6-7 lat potrafi sprawnie i swobodnie posługiwać się mową potoczną, przekazywać swoje myśli oraz informować o swoich emocjach i uczuciach.

Z badań wynika, że dzieci w wieku późnoprzedszkolnym tuż przed rozpoczęciem nauki w szkole opanowują zdolność wypowiadania się coraz dłuższymi zdaniami, które są poprawne pod względem gramatycznym. Dodatkowo potrafią też tworzyć opowiadania z widoczną kompozycją, która przedstawia porządek zdarzeń, postacie, akcję itp. Dzieci rozpoczynające naukę w szkole zaczynają proces zdobywania umiejętności w zakresie zachowania się podczas dialogu, tj. czekania na swoją kolej, słuchania, rozumienia czy nieprzerywania.

Zasady języka i znaczenie jego opanowania

Dziecko uczące się mowy jednocześnie zaczyna naukę zasad, jakimi rządzi się język. Mniej lub bardziej świadomie wie, że istnieją jakieś zasady języka, które są przez nie wyłapywane w procesie rozwoju mowy. Nauka tych zasad przychodzi samoistnie poprzez słuchanie wypowiedzi innych. Maluch uczy się nie tylko zasad mówienia, ale też tego, że używając języka, może przekazać swoje uczucia, myśli czy punkt widzenia.

Kompetencje językowe

Kompetencja językowa dziecka składa się z czterech zakresów, które są ściśle ze sobą związane i przenikające się nawzajem:

• kompetencja gramatyczna – umożliwia wyrażanie się w sposób adekwatny do oczekiwanego przez otoczenie;
• kompetencja społeczno-lingwistyczna – umożliwia rozmowę w sposób odpowiedni do statusu i poziomu rozumienia rozmówcy;
• kompetencja dyskursu – pojawia się poprzez zdolność do łączenia wypowiedzi w taki sposób, że zauważalny jest postęp językowy dziecka;
• kompetencja strategiczna – umiejętność używania metafor, porównań itp.;
• kompetencja analityczna – jest to wewnętrzny język, dzięki któremu myślenie jest efektywne.

Nauka czytania i pisania

Nauka czytania jest bardzo podobna do nauki języka. Z kolei podstawą pisania jest opanowanie umiejętności czytania. Gdy dziecko odkryje, że sylaba niesie ze sobą znaczenie językowe, zaczyna ją naśladować, co daje podstawę do tworzenia całych wyrazów, a to jest podwaliną pisma. Tempo nauki czytania zależy od umiejętności rozróżniania przez dziecko liter, a także świadomości, że napisane słowa są złożone z pojedynczych dźwięków.

Język i mowa 7-latków

Między 7. a 8. rokiem życia w składni mowy dziecka zaczyna pojawiać się typizacja i indywidualizacja konstrukcji składniowych. Czym one są? Za typizację uważa się tworzenie dużej liczby takich samych lub mocno do siebie zbliżonych wypowiedzi, natomiast indywidualizacja to tworzenie odrębnych i niezwiązanych ze sobą oryginalnych wypowiedzi.

Wraz z rozwojem i stałym nabywaniem kompetencji językowych wzbogaca się również zakres słownictwa dziecka. Słownik czynny mieści się w przedziale 3000-5000 słów, natomiast bierny wynosi około 6000. Po rozpoczęciu nauki szkolnej zakres słownika zarówno czynnego, jak i biernego znacznie wzrasta, co umożliwia jeszcze lepszą komunikację z otoczeniem, m.in. kolegami i koleżankami w szkole. Stan i poziom mowy dziecka wiele zależy od kultury językowej, jaką dziecko wynosi z domu i środowiska, w którym żyje. Innymi determinantami rozwoju języka dziecka jest:

• klimat,
• krajobraz,
• stan oświaty,
• warunki mieszkaniowe,
• środki masowego przekazu (radio, telewizja, Internet, prasa).

Rozwój mowy i kształtowanie się języka dziecka jest procesem żmudnym i długotrwałym. Dziecko, które już uczęszcza do szkoły, nadal nie ma w pełni opanowanego języka, jednak nie ma trudności w komunikowaniu się. Warto zapoznać się z okresami rozwoju mowy, aby móc lepiej zrozumieć własne dziecko i szybko wychwycić ewentualne nieprawidłowości rozwojowe.

Przeczytaj również:
Kształtowanie się języka dziecka – część 1
Kształtowanie się języka dziecka – część 2
Kształtowanie się języka dziecka – część 3
Kształtowanie się języka dziecka – część 4