Jakie glikokortykosteroidy stosujemy na skórę?

Czym są glikokortykosteroidy? 

Glikokortykosteroidy (GKS) to grupa leków o szerokim zastosowaniu. Pochodne steroidowe występują w lecznictwie zarówno w postaci tabletek, leków wziewnych, jak i iniekcji czy też preparatów do stosowania na skórę. Wykorzystuje się je w leczeniu wielu jednostek chorobowych, takich jak:  

• wstrząs anafilaktyczny, 
• astma oskrzelowa, 
• choroby autoimmunologiczne, 
• choroby rozrostowe, 
• choroby nowotworowe. 

Glikokortykosteroidy mogą być także stosowane miejscowo na stany zapalne. Leki te wykazują właściwości: 

• przeciwzapalne, 
• przeciwwysiękowe, 
• przeciwalergiczne, 
• przeciwświądowe.

W jaki sposób działają glikokortykosteroidy? 

Omawiane leki wywołują zmiany czynnościowe w wielu narządach. Łączą się w komórkach ze swoistym receptorem cytoplazmatycznym, co powoduje pobudzenie lub hamowanie transkrypcji specyficznych genów komórki. Glikokortykosteroidy mają wpływ na czynniki transkrypcyjne w komórce, które odpowiadają za rozwój stanu zapalnego. Regulują ekspresję wielu genów, powodując zahamowanie syntezy cytokin prozapalnych. Wpływają na aktywność enzymów komórkowych, hamują migrację makrofagów, a także proliferację limfocytów T oraz B. Zapobiegają degranulacji eozynofilów. Opisane efekty są odpowiedzialne za przeciwzapalne i immunosupresyjne działanie tej grupy leków. 

Działanie miejscowe glikokortykosteroidów jest zależne od ich budowy, stężenia i sposobu aplikacji.  

W jakich schorzeniach skóry stosuje się glikokortykosteroidy? 

Glikokortykosteroidy stosuje się miejscowo w wielu schorzeniach dermatologicznych, takich jak: 

• atopowe lub łojotokowe zapalenie skóry, 
• liszaj płaski, 
• toczeń rumieniowaty, 
• świąd skóry, 
• łuszczyca, 
• wypryski kontaktowe, 
• rumień wielopostaciowy. 

Działanie tej grupy leków jest objawowe. Po przerwaniu stosowania GKS objawy mogą nawracać. 

Jakie glikokortykosteroidy są wykorzystywane w dermatologii? 

Wiele z substancji do stosowania miejscowego na skórę to glikokortykosteroidy. Zdecydowana większość tych leków to preparaty dostępne na receptę. Bez recepty można nabyć maści zawierające hydrokortyzon. Preparaty dermatologiczne mogą zawierać dodatkowo antybiotyki i inne substancje. Glikokortykosteroidy dzielimy ze względu na siłę działania: 

• słabe: hydrokortyzon, deksametazon, metyloprednizolon, acetonid fluocynolonu (0.0025%); 
• średnio (umiarkowane) silne: benzoesan betametazonu, flumetazon, acetonid triamcinolonu (0,04%); 
• silne: pirośluzan mometazonu, fluocinolon, flutykazon, walerianian, benzoesan i dipropionian betametazolu w wyższych stężeniach; 
• bardzo silne: klobetazol, furoinian mometazonu. 

Glikokortykosteroidy stosowane miejscowo – działania niepożądane 

Stosowanie GKS na skórę jest obarczone wieloma niebezpiecznymi działaniami niepożądanymi.  

W związku z tym podczas ich stosowania należy zawsze przestrzegać zaleceń lekarza i postępować zgodnie z instrukcjami zawartymi w ulotce preparatu.  

Pomimo słabszego działania hydrokortyzonu oraz jego dostępności bez recepty nie powinniśmy nadużywać maści i kremów zawierających tę substancję. Długotrwałe i niewłaściwe stosowanie glikokortykosteroidów może wywołać: 

• zaniki naskórka, 
• zaniki tkanek podskórnych, 
• nadmierne owłosienie, 
• rozstępy skórne, 
• plamicę posteroidową, objawiającą się przebarwieniami skóry, 
• trądzik posteroidowy, 
• zapalenie okołoustne, 
• opóźnienie gojenia się ran, 
• owrzodzenia, 
• nadkażenia bakteryjne i grzybicze, 
• nadmierną suchość skóry. 

Miejscowe stosowanie tych leków na dużą powierzchnię ciała może wywoływać także ogólnoustrojowe skutki uboczne, takie jak zaburzenia hormonalne powstałe na skutek supresji osi przysadka-nadnercza.  

Ryzyko związane z wystąpieniem działań niepożądanych jest większe w przypadku stosowania silnych pochodnych.  

Wpływ na wystąpienie działań niepożądanych mają także:  

• powierzchnia aplikacji, 
• częstotliwość stosowania, 
• stężenie leku, 
• wiek, 
• waga pacjenta. 

Aby uniknąć działań niepożądanych, glikokortykosteroidy powinno się stosować najkrócej, jak to możliwe.  

Kiedy nie powinniśmy stosować glikokortykosteroidów? 

Stosowanie tej grupy leków jest przeciwwskazane u pacjentów: 

• cierpiących na trądzik różowaty, 
• z chorobami nowotworowymi, 
• z chorobami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi skóry, 
• z zanikiem naskórka, 
• ze stanami przedrakowymi skóry, 
• uczulonych na którąkolwiek substancję z grupy glikokortykosteroidów. 

Nie zaleca się także stosowania maści i innych leków dermatologicznych z GKS u kobiet w ciąży. Pochodne o silnym działaniu mogą wykazywać działanie teratogenne. Nie ma danych dotyczących tego, w jakim stopniu leki z tej grupy przenikają do mleka matki. W związku z tym nie zaleca się ich stosowania u kobiet karmiących piersią.