Czym są leki recepturowe?

Co to jest lek recepturowy, gdzie i przez kogo jest wytwarzany? 

Lek recepturowy, nazywany inaczej „lekiem robionym”, jest produktem leczniczym sporządzanym w aptece w specjalnie wydzielonym pomieszczeniu – recepturze. Jest przygotowywany przez personel apteki (magistrów farmacji, techników farmaceutycznych) na podstawie recepty wystawionej przez lekarza. Leki recepturowe sporządza się z surowców farmaceutycznych oraz gotowych leków.  

Magister farmacji ma uprawnienia do sporządzania wszystkich leków w recepturze, natomiast technik farmaceutyczny nie przygotowuje leków zawierających substancje bardzo silnie działające i substancje odurzające.

Dla kogo wykonuje się leki recepturowe? 

W sytuacji, gdy dawka substancji czynnej (leczniczej) obecna w gotowych lekach dostępnych na rynku nie odpowiada indywidualnym potrzebom pacjenta lub lekarz ma zamiar zastosować produkt leczniczy o składzie niedostępnym na rynku, wypisuje receptę na lek recepturowy do sporządzenia w aptece. 

W jaki sposób wypisywane są recepty na leki recepturowe? 

Takie recepty zawierają niezbędne informacje dotyczące sporządzenia leku. 

Lekarz na recepcie umieszcza: 

• skład leku (wykaz surowców); 
• ilość poszczególnych surowców potrzebnych do wykonania leku (najczęściej wyrażoną w gramach, ale czasem również w kroplach lub jednostkach międzynarodowych); 
• postać leku, jaką należy przygotować (proszki, czopki, globulki, roztwory, mikstury, maści, pasty, krople, zawiesiny); 
• ilość leku do wykonania. 

Jakie są rodzaje leków recepturowych? 

Leki recepturowe dzielimy na: 

• leki w postaci płynnej – roztwory, krople, mieszanki, zawiesiny, emulsje; 
• leki w postaci półstałej – maści;  
• leki w postaci stałej – proszki, czopki, globulki, pręciki.  

Dodatkowo w zależności od warunków sporządzania leków wyróżniamy: 

• leki jałowe, 
• leki niejałowe. 

Wykonanie leków jałowych odbywa się w warunkach aseptycznych – w tzw. lożach aseptycznych. Składniki wchodzące w skład jałowego leku recepturowego poddawane są procesom wyjaławiania. W aptekach najczęściej używa się do tego celu suchego, gorącego powietrza lub sączków wyjaławiających. 

Jaka jest trwałość leków recepturowych? 

Termin przydatności do użycia tego typu leków jest różny w zależności od rodzaju składników wykorzystanych do jego przygotowania, przeznaczenia i sposobu przechowywania. 

Okres, w którym możemy bezpiecznie stosować lek recepturowy przy jednoczesnym zapewnieniu oczekiwanego efektu terapeutycznego, jest znaczenie krótszy niż w przypadku gotowych leków, ponieważ przy sporządzaniu leku w recepturze bardzo rzadko stosuje się środki konserwujące. 

Niektóre leki recepturowe należy zużyć w ciągu 24 godzin po otwarciu. Są również takie leki, które można stosować nawet do kilku miesięcy (pod warunkiem ich właściwego przechowywania). 

Szczegółowych informacji o terminie ważności leku recepturowego, który został dla nas przygotowany, udzieli nam farmaceuta wydający lek w aptece. 

Jak wygląda lek recepturowy? 

Leki wykonane w aptece wydawane są na podstawie tzw. numerka lub druczku kasowego, który pacjent otrzymuje w chwili dostarczenia recepty do apteki. Wszystkie leki recepturowe są odpowiednio zapakowane, aby zapewnić im trwałość i aby ich dozowanie było łatwe. 

Poszczególne preparaty pakowane są zazwyczaj w następujący sposób: 

• roztwory czy zawiesiny w szklanych butelkach z ciemnego szkła z nakrętką,  
• maści w pudełkach umożliwiających dozowanie bez potrzeby otwierania całego opakowania,  
• proszki w papierowych torebkach,  
• czopki czy globulki w specjalnych foremkach,  
• krople są zaopatrzone w nakrętkę z zakraplaczem,  
• krople do oka, których termin przydatności do użycia wynosi tylko 24 godziny, są pakowane w pojedyncze pojemniki, tzw. minimsy). 

Każdy lek wykonany w aptece zawsze posiada etykietę wypisaną przez osobę sporządzającą lek, na której znajdują się: 

• dane apteki wykonującej lek (zwykle w postaci pieczątki), 
• imię i nazwisko pacjenta, dla którego został przygotowany lek, 
• skład, 
• data wykonania leku, 
• sposób stosowania leku wraz z dawkowaniem, 
• dane lekarza, który wypisał receptę. 

Etykiety leków przeznaczonych do stosowania wewnętrznego (roztwory, proszki, krople) zawsze są w białym kolorze. W przypadku leków do stosowania zewnętrznego (krople, maści, czopki czy roztwory do okładów) stosuje się etykiety w pomarańczowym kolorze. 

Jeśli lek należy przechowywać w szczególnych warunkach, w jego skład wchodzą substancje bardzo silnie działające lub przed użyciem należy go wymieszać, na opakowaniu zamieszczane są stosowne informacje np. „zmieszać przed użyciem”, „przechowywać w lodówce”. 

Ważne, aby dokładnie zapoznać się z etykietą leku recepturowego i jeśli są tam umieszczone informacje dotyczące warunków jego przechowywania, należy bezwzględnie się do nich stosować. Zapewnimy w ten sposób właściwą jakość leku.

Przeczytaj również:
Czym są proszki recepturowe?