Terapia poznawczo-behawioralna – czym jest i kiedy się ją stosuje?

Terapia poznawczo-behawioralna została opracowana w latach sześćdziesiątych XX wieku przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka. Twierdził on, że za zachowanie i reakcję emocjonalną człowieka nie odpowiada konkretna sytuacja, a jej interpretacja. Beck był zdania, że „myśli przychodzące ludziom do głowy, nazywane automatycznymi, można monitorować i modyfikować (komponent poznawczy), a zmianę tego, co czujemy w danej sytuacji i jak się zachowujemy (komponent behawioralny), można uzyskać poprzez modyfikację owych myśli”.  

Założenia terapii CBT 

Terapia poznawczo-behawioralna ma jasno określoną strukturę i czas trwania. Ze względu na stosunkowo szybkie osiąganie efektów terapeutycznych zaliczana jest do terapii krótkoterminowych. Sesje terapeutyczne prowadzone w ramach tej metody mogą odbywać się indywidualnie, grupowo lub w parze. Istotnym założeniem terapii CBT jest zależność myśli, emocji i zachowania. Elementy te oddziałują na siebie, mogąc tworzyć niewłaściwe i nieużyteczne wzorce reakcji.  

Celem terapii CBT jest poznanie i pozbycie się szkodliwych przekonań oraz zastąpienie ich funkcjonalnymi wzorcami myślenia.  

Terapeuci CBT uważają, że nasze zachowanie nie zależy od konkretnych wydarzeń, a od sposobu w jaki je interpretujemy. W związku z tym dokonując zmiany interpretacji sytuacji możemy wpływać na emocje i zachowanie, a dzięki modyfikacji zachowania możemy oddziaływać na myśli i przekonania. Podczas sesji terapeuta koncentruje się głównie na aktualnych problemach pacjenta i nie poszukuje ich przyczyn w przeszłości. Nie oznacza to, że umniejsza rolę jego wcześniejszych doświadczeń – wykorzystuje je bowiem do zrozumienia ich wpływu na aktualne przekonania i zbudowania bardziej użytecznej teraźniejszości i przyszłości.  

Relacja terapeutyczna 

Relacja terapeutyczna jest bardzo ważnym elementem terapii CBT. Na początku procesu terapeutycznego terapeuta ustala z pacjentem cel terapii oraz tworzy jej plan. Terapeuta nie pełni funkcji mentora swojego pacjenta – nie poddaje ocenie jego wypowiedzi i postępowania oraz nie udziela rad. Podejście CBT zakłada, że to pacjent jest ekspertem od samego siebie i swoich problemów. Terapeuta stanowi zaś jego „bezpieczną bazę”. Ukierunkowuje i uporządkowuje to, o czym pacjent mówi podczas sesji. Pomaga mu zidentyfikować i zmodyfikować utrwalone wzorce myślenia oraz wspiera w wypracowaniu własnych metod radzenia sobie ze zgłoszonymi trudności.  

Terapia CBT – dla kogo? 

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych metod postępowania terapeutycznego. Znajduje zastosowanie w leczeniu wielu różnych zaburzeń: 

• zaburzenia depresyjne, 
• zaburzenia dwubiegunowe, 
• zaburzenia lękowe, 
• zaburzenia lękowe uogólnione, 
• fobie, 
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, 
• zespół stresu pourazowego (PTSD), 
• zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia), 
• zaburzenia osobowości, 
• dysfunkcje seksualne, 
• uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. 

Techniki stosowane w terapii CBT 

Terapeuci CBT w pracy z pacjentem stosują różne techniki, których celem jest zmiana wzorców myślenia i zachowania. Należą do nich:  

• Dialog sokratejski – podstawowa i charakterystyczna metoda pracy używana w terapii CBT. Polega na umiejętnym zadawaniu pytań przez terapeutę, w sposób umożliwiający pacjentowi samodzielne wyciąganie wniosków, odkrywanie źródła swoich przekonań, rozpoznawanie zniekształceń poznawczych we własnym myśleniu oraz poszukiwanie rozwiązania problemu. 
• Ekspozycja – stosowana głównie w przypadku zaburzeń lękowych. Polega na zaplanowanym i celowym kontakcie z sytuacją, bodźcem lub obiektem wywołującym lęk w celu oswojenia napięcia i wypracowania bardziej adaptacyjnych sposobów reagowania.  
• Zapis myśli – polega na systematycznym spisywaniu własnych myśli w celu samodzielnego rozpoznawania błędów logicznych i zniekształceń poznawczych.  
• Skalowanie – polega na ocenie siły swoich problemów oraz intensywności przeżywanych emocji.  
• Zadania domowe – pomagają utrwalać i rozwijać nowe umiejętności.  

Zniekształcenia poznawcze  

Zniekształcenia poznawcze to błędne rozumowanie, prowadzące do wyciągania wniosków niezgodnych z rzeczywistością. Rozpoznawanie i modyfikowanie zniekształceń poznawczych stanowi ważny element terapii poznawczo-behawioralnej.   Wyróżniamy następujące błędy w myśleniu:  

• Myślenie dychotomiczne (w kategoriach czarno-białych) – postrzeganie danej sytuacji w kategoriach dwóch skrajności, a nie kontinuum; 
• Katastrofizacja – przewidywanie negatywnej przyszłości bez brania pod uwagę innych, bardziej prawdopodobnych możliwości; 
• Lekceważenie lub pomijanie pozytywnych informacji – ignorowanie rozsądnych przesłanek, pozytywnych doświadczeń, uczynków lub cech; 
• Czytanie w myślach – przekonanie o znajomości myśli innych ludzi oraz wyciąganie pochopnych wniosków na temat motywów ich postępowania; 
• Nadmierne uogólnianie – wyciąganie ogólnych negatywnych wniosków na podstawie pojedynczego nieprzyjemnego doświadczenia lub wyrywkowej informacji;  
• Personalizacja – przekonanie o byciu powodem negatywnych zachowań innych osób.  
• Nadużywanie imperatywów „muszę”, „powinienem” lub kwantyfikatorów wielkich „zawsze”, „wszyscy”, „nikt”, „nigdy”. 

Tempo życia i duża ilość problemów, z którymi zmagamy się na co dzień, coraz częściej przyczyniają się do powstawania różnego rodzaju zaburzeń. Jeśli zauważysz u siebie lub kogoś bliskiego symptomy mogące świadczyć o pogarszającym się stanie zdrowia psychicznego, nie zwlekaj i skontaktuj się z psychiatrą, psychologiem lub psychoterapeutą.  

Przeczytaj również:
Interwencja kryzysowa – czym jest i komu może pomóc?