Łojotokowe zapalenie skóry. Jak wygląda leczenie?

Czym jest łojotokowe zapalenie skóry? 

Łojotokowe zapalenie skóry (w skrócie ŁZS) to często występująca choroba zapalna skóry. Dermatoza ta występuje u około 1-3% populacji, w tym u 3-5% młodych dorosłych oraz aż u 40-80% osób zakażonych wirusem HIV. Mężczyźni chorują nawet 6 razy częściej od kobiet.  

Po raz pierwszy schorzenie zostało opisane już w 1887 r., a mimo to do tej pory nie ustalono przyczyny jego występowania. Najczęściej po raz pierwszy ŁZS rozwija się w okresie dojrzewania, kiedy gruczoły łojowe są nadreaktywne. Drugi szczyt choroby przypada na czas po 50. roku życia, lecz może pojawić się także u niemowląt pod postacią ciemieniuchy. Łojotokowe zapalenie skóry jest przypadłością o charakterze przewlekłym i nawracającym. Objawy najczęściej obejmują owłosioną skórę lub obszary bogate w gruczoły łojowe, takie jak twarz, górna część klatki piersiowej oraz okolice małżowin usznych.

Jakie są przyczyny łojotokowego zapalenia skóry? 

Nie ustalono dokładnego mechanizmu choroby i przyczyn powstawania łojotokowego zapalenia skóry.

Z całą pewnością głównym powodem występowania schorzenia jest nadmierne, nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojowych. Jednocześnie obserwuje się także patologiczny proces odnowy komórek naskórka, co prowadzi do jego szybszego rogowacenia.  Inną przyczyną może być zakażenie drożdżakami z grupy Malassezia furfur (dawniej Pityrosporum ovale). Według wielu specjalistów grzyby te są odpowiedzialne za złuszczanie naskórka, świąd oraz podrażnienia. Drobnoustrój ten naturalnie bytuje na skórze człowieka, jednak u chorych na łojotokowe zapalenie skóry obserwuje się ich znacznie zwiększoną liczebność.  

Najnowszą teorią, która tłumaczy przyczyny powstawania ŁZS, jest wynik badania klinicznego z 2017 r. Wykazało ono wpływ nadmiernej kolonizacji Staphylococcus epidermidis na rozwój tego schorzenia. 

Często obserwuje się występowanie łojotokowego zapalenia skóry u osób, u których stwierdzono inne schorzenia, takie jak trądzik, łuszczyca, zespół Downa, choroba Parkinsona, epilepsja, cukrzyca, wirusowe zapalenie wątroby, zapalenie trzustki, HIV i AIDS, przebyty udar lub zawał serca. Tak więc wpływ na rozwój ŁZS mogą mieć choroby przewlekłe oraz obniżenie odporności. Także osoby przyjmujące interferon lub sole litu częściej chorują na tę dermatozę. Zaobserwowano zwiększoną podatność na łojotokowe zapalenie skóry u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, szczególnie u chorych na depresję. Wpływ mogą mieć także zaburzenia hormonalne, które powodują nadmierną aktywność gruczołów łojowych.  

Część specjalistów twierdzi, że przyczyną powstawania schorzenia jest nieodpowiednie dbanie o higienę, zanieczyszczenie środowiska, niewłaściwe odżywianie lub długotrwały stres. ŁZS nie należy do chorób dziedzicznych, jednak pośrednio mogą mieć na nią wpływ uwarunkowania genetyczne.

Jak wygląda łojotokowe zapalenie skóry? 

Zazwyczaj wczesnym objawem ŁZS jest występowanie łojotoku skóry głowy. Następnie nawarstwiają się tłuste, żółtoszare łuski i strupy oraz pojawia się stan zapalny, a włosy mogą ulec znacznemu przerzedzeniu. Ogniska rumieniowo-złuszczające mogą obejmować brwi, a także nieowłosioną skórę – czoło, fałdy nosowo-wargowe, okolice uszu oraz karku, mostek, fałdy pachowe, pachwiny, okolice pępka i rynnę łojotokową między łopatkami. Zmiany mogą także występować na brzegach powiek. Na skórze pojawiają się ogniska zapalne z widocznymi, drobnopłatowymi złuszczeniami. Odczuwalny może być silny świąd, szczególnie w okolicy owłosionej skóry głowy. Jego nasilenie może zwiększać pot. Łuszczycowe zapalenie skóry nie jest chorobą zagrażającą życiu, a ogólny stan chorego jest dobry. Dermatoza wiąże się natomiast z dużym dyskomfortem chorego, ponieważ zmiany skórne występują w widocznych miejscach na ciele.

Jak wygląda diagnoza łojotokowego zapalenia skóry? 

Łojotokowe zapalenie skóry często może być mylone z innymi chorobami, w którym występuje złuszczanie naskórka. Głównie jest to łuszczyca, a także egzema, grzybica lub reakcja alergiczna. Jednak zazwyczaj zmiany chorobowe mają inną wielkość, a także charakteryzują się odmiennym obrazem mikroskopowym. W zależności od lokalizacji ŁZS może mieć nieco odmienny wygląd. Na twarzy zmiany lokalizują się głównie na czole (jest to tzw. korona łojotokowa), w fałdach nosowo-barkowych, na brwiach i uszach, tworząc lepkie, żółte strupy. Na szyi pojawiają się zmiany obrączkowate, które często są mylone z grzybicą. W okolicach pach, pachwin, pod piersiami i w okolicach intymnych zmiany przyjmują rozlany charakter o czerwonej barwie, dlatego mogą przypominać drożdżycę. Natomiast na tułowiu pojawiają się okrężne żółto-brązowe plamy, najczęściej w okolicy mostka.   Na owłosionej skórze głowy może występować jako łupież lub zmiany zapalne, obejmując całą jej powierzchnię.

W związku z tak różnorodnością zmian w zależności od miejsca występowania każda zmiana skórna powinna być skonsultowana z dermatologiem, który precyzyjnie określi rodzaj schorzenia oraz wdroży właściwe leczenie. 

Jak wygląda łojotokowe zapalenie skóry u dzieci? 

Łojotokowe zapalenie skóry najczęściej dotyczy osób dorosłych. Może jednak także występować u niemowląt. Nosi wówczas nazwę ciemieniuchy lub łagodnego łojotokowego zapalenia skóry. Najczęściej schorzenie występuje u dzieci do trzeciego miesiąca życia, bardzo rzadko pojawia się w późniejszym wieku (najpóźniej do drugiego roku życia). Ciemieniucha zazwyczaj lokalizuje się w górnej części głowy niemowlęcia (w okolicach ciemiączka) lub w miejscach pieluszkowych. Czasem pojawia się na czole w pobliżu brwi i nosa niemowlęcia. Jest to zrogowaciały, łuskowaty naskórek przypominający tłusty łupież. 

Choroba pojawia się na skutek wzmożonej aktywności gruczołów łojowych. Ciemieniucha nie jest schorzeniem zagrażającym życiu lub powodującym ból, stanowi natomiast problem estetyczny. Szacuje się, że choroba dotyka niemal połowę niemowląt z atopowym zapaleniem skóry, nieco rzadziej z łuszczycą. Zmiany skórne mogą się cofać samoistnie i nie mają tendencji do nawrotów, jednak zaleca się konsultację choroby z pediatrą. Przyczyny szuka się w występowaniu Candida albicans na skórze oraz we wpływie androgenów matki. Na rynku można znaleźć liczne preparaty dostępne bez recepty, które pomogą w walce z ciemieniuchą.

Czy łojotokowe zapalenie skóry jest zaraźliwe? W jakich porach roku częściej występuje? 

Łojotokowe zapalenie skóry nie należy do chorób zakaźnych. Mimo że do tej pory nie jest poznana dokładna przyczyna choroby, to z całą pewnością wykluczono możliwość zarażenia się od innej osoby. Nie jest to także choroba dziedziczna, która może być przekazana potomstwu. 

Nawroty łojotokowego zapalenia skóry obserwuje się często w sezonie jesienno-zimowym, co może być związane z niedoborami witaminy D. Związane jest to również z występowaniem niskich temperatur, które sprzyjają zwiększonej produkcji łoju. Wyższe temperatury z kolei obniżają pracę tych gruczołów. 

Jak wygląda leczenie łojotokowego zapalenia skóry? 

Głównym celem terapii ŁZS jest zmniejszenie widocznych objawów choroby oraz redukcja nasilenia świądu i rumienia.

Ważne są także działania profilaktyczne, które uniemożliwią nawrót choroby. W leczeniu ŁZS skóry głowy wykorzystywane są preparaty kortykosteroidowe o działaniu przeciwzapalnym – klobetazol, fluocynolon oraz betametazon. Stosowane są także preparaty przeciwdrożdżakowe w postaci kremów, szamponów i maści – cyklopiroksolamina oraz ketokonazol. Poza tym wykorzystuje się leki keratolityczne i cytostatyczne.  

Inne substancje wspomagające leczenie skóry głowy to preparaty z siarczkiem selenu oraz dziegciem sosnowym. Lekami podstawowymi w leczeniu ŁZS skóry twarzy są preparaty o działaniu miejscowym, zawierające glikokortykosteroidy o małej lub średniej sile działania, inhibitory kalcyneuryny i pochodne imidazolowe (leki przeciwgrzybicze). Sterydy działają najszybciej, lecz ich stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych, takich jak ścienienie skóry lub pojawienie się pajączków naczyniowych. Dlatego można je stosować jako leki drugiego rzutu, a początkowo stosuje się preparaty o najniższej sile działania lub prowadzi się terapię przerywaną. 

W leczeniu ŁZS powiek można delikatnie usuwać strupy poprzez przemywanie zmian szamponem dla dzieci lub zawierającym ketokonazol. Znacznie nasilone objawy mogą wymagać zastosowania maści ze sterydami, stwarza to jednak niebezpieczeństwo rozwoju jaskry lub wystąpienia trądziku posterydowego. Stosowane są również pochodne imidazolowe. W leczeniu ŁZS tułowia można stosować kortykosteroidy o średniej sile działania w formie kremu lub maści. Jeśli jednak wymagana jest długotrwała terapia, to zalecane są kremy z pochodnymi imidazolowymi lub preparaty z kliochinolem, gdyż cechuje je niższe ryzyko pojawienia się działań niepożądanych. Łojotokowe zapalenie skóry zazwyczaj można leczyć, stosując preparaty miejscowe. W skrajnych przypadkach wyjątkowo dużego nasilenia objawów można wdrożyć leczenie ogólne, podając doustne leki przeciwgrzybicze oraz retinoid w niskiej dawce w celu zmniejszenia łojotoku. 

Jak pielęgnować skórę z łojotokowym zapaleniem skóry? 

Skóra osoby chorej na łojotokowe zapalenie skóry wymaga specjalnej pielęgnacji. W aptekach oraz drogeriach są dostępne liczne preparaty przeznaczone dla osób z tym schorzeniem – często mają w nazwie skrót DS lub DS+. Dostępne są także specjalistyczne płyny do kąpieli, żele oraz kremy do codziennego stosowania. Zaleca się używanie szamponów przeciwłupieżowych zawierających w składzie m.in. kwas salicylowy, siarkę, siarczek selenu, dziegieć, cynk i ketokonazol. Należy je stosować regularnie co najmniej 2 razy w tygodniu.  

Osoby chore na ŁZS powinny unikać preparatów z wazeliną, ponieważ może ona pogorszyć stan skóry. Dużym błędem jest także stosowanie kosmetyków do skóry trądzikowej. Łojotokowe zapalenie skóry i skóra przetłuszczająca się znacząco różnią się od siebie, dlatego wymagają innej pielęgnacji.

Łojotokowe zapalenia skóry a dieta – na co zwrócić uwagę? 

W przypadku łojotokowego zapalenia skóry, poza stosowaniem leków oraz dermokosmetyków, istotna jest odpowiednia dieta. Dermatolodzy zalecają spożywanie zbilansowanych posiłków oraz regularną aktywność fizyczną, zwłaszcza na świeżym powietrzu.

Zmiana trybu życia prowadzi do złagodzenia objawów łojotoku. Odpowiednia dieta jest bardzo ważna, ponieważ niektóre metabolity są usuwane wraz z potem. Jeśli większość posiłków stanowią niezdrowe posiłki, produkty przemiany materii wydalane przez skórę będą zaogniać zmiany łojotokowe lub utrudnić leczenie ŁZS.  Dieta u osób z ŁZS powinna być bogata w witaminy i antyoksydanty, które pomagają usuwać toksyny z organizmu. Ich duże ilości można znaleźć w warzywach i owocach. Korzystne jest także przyjmowanie wraz z dietą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – można je znaleźć w olejach roślinnych lub rybach. Poza tym należy dostarczać cynk, który w dużych ilościach znajduje się w nasionach, orzechach, zarodkach pszennych lub zielonych warzywach oraz błonnik rozpuszczalny – pektynę, który znajduje się w owocach, otrębach i warzywach strączkowych. Należy także zadbać o odpowiednią ilość witaminy D3, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. W Polsce powinno się ją suplementować nawet przez cały rok. Niedobór selenu oraz witamin z grupy B również jest czynnikiem, który może nasilić objawy chorobowe. Przy łojotokowym zapaleniu skóry należy unikać spożywania alkoholu. Nawet jego niewielkie ilości mogą wpływać negatywnie na stan skóry z ŁZS. Powinno się także wyeliminować z diety słodkie napoje gazowane, słodycze, smażone potrawy, produkty typu instant, a także takie zawierające w swoim składzie dużo konserwantów, polepszaczy smaku, barwników oraz soli. Należy także ograniczyć spożywanie tłuszczy zwierzęcych i kofeiny. Wszystkie te czynniki wpływają na zwiększenie aktywności gruczołów łojowych. 

Profilaktyka łojotokowego zapalenia skóry – czy można mu zapobiec?

Łojotokowe zapalenie skóry należy do często występujących chorób. Niestety nie ma żadnych sposobów, które gwarantują uniknięcie choroby. Jest to spowodowane wciąż nieznaną przyczyną powstawania schorzenia. Można jedynie unikać pojawienia się jej nawrotów. W tym celu należy utrzymywać odpowiednią, zbilansowaną dietę, zwiększyć ilość ruchu na świeżym powietrzu oraz zadbać o swoją odporność. Trzeba także przeprowadzać prawidłową pielęgnację skóry przez wybór odpowiednich dermokosmetyków, szamponów, a także w przypadku niedoboru suplementów diety lub leków zawierających cynk, selen, witaminy z grupy B oraz witaminę D. Szampon z ketokonazolem lub cyklopiroksolaminą powinien być stosowany profilaktycznie raz do dwóch razy w tygodniu przez kilka miesięcy. 

Po ustąpieniu objawów ŁZS o ciężkim przebiegu lekarz może również zalecić stosowanie przez jakiś czas leków przeciwgrzybiczych, aby nie dopuścić do nawrotu choroby.

Przeczytaj również:
Łupież łojotokowy – przyczyny, objawy, leczenie