Czym jest hipotonia ortostatyczna?

Hipotonia ortostatyczna – co to jest? 

Hipotonia lub hipotensja ortostatyczna jest definiowana jako występujące po przyjęciu pozycji pionowej nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego, które może skutkować wystąpieniem zasłabnięcia lub omdlenia.  

Omdlenie to nagłe, krótkotrwałe i samoistnie ustępujące utracenie przytomności z jednoczesną utratą napięcia mięśni posturalnych i upadkiem.  

Natomiast zasłabnięcie jest definiowane jako nagłe uczucie osłabienia, z możliwą nadmierną potliwością, mdłościami, wymiotami i bladością powłok skórnych, podobne do objawów zwiastunowych omdlenia, jednak ostatecznie do niego nieprowadzące. 

Kiedy występuje hipotonia ortostatyczna? 

Hipotonia ortostatyczna może występować w dwóch rodzajach sytuacji. Przypadki zaliczane do jej postaci klasycznej i wczesnej wiążą się ze spadkiem ciśnienia pojawiającym się natychmiast (postać wczesna) lub w ciągu 3 minut (postać klasyczna) po przyjęciu pozycji pionowej. Jako przykład sytuacji prowadzącej do hipotensji można podać gwałtowne wstanie z łóżka po nocnym spoczynku lub z kanapy po popołudniowym odpoczynku. 

Postać opóźniona ma nieco inny przebieg. Do obniżenia ciśnienia dochodzi w niej stopniowo w dłuższym czasie. Może się ona rozwinąć w wyniku długotrwałego przebywania w pozycji stojącej, na przykład podczas oficjalnych uroczystości lub w kościele. 

Jakie są przyczyny hipotonii ortostatycznej? 

Do rozwoju hipotonii ortostatycznej może prowadzić wiele czynników. Do najczęstszych zaliczamy: 

• działanie leków moczopędnych i rozszerzających naczynia krwionośne stosowanych w nadciśnieniu tętniczym czy niewydolności serca. Często hipotonia ortostatyczna pojawia się u pacjenta po włączeniu takiego leku lub zwiększeniu dawki wcześniej stosowanego; 
• uszkodzenie obwodowe autonomicznego układu nerwowego, np. w wyniku nadużywania alkoholu lub w przebiegu długo trwającej cukrzycy; 
• nadciśnienie tętnicze; 
• choroby serca – zaburzenia rytmu, choroby mięśnia sercowego; 
• stany odwodnienia związane z niedostateczną ilością przyjmowanych płynów, ich nadmierną utratą w wyniku biegunki czy wymiotów lub zbyt intensywnym odwadnianiem za pomocą leków; 
• rozszerzenie naczyń w przebiegu ciężkich infekcji przebiegających pod postacią uogólnioną. 

Częstość występowania hipotonii ortostatycznej wzrasta wraz z wiekiem. 

Jak diagnozuje się hipotonię ortostatyczną? 

W diagnostyce hipotonii ortostatycznej duże znaczenie ma dokładny wywiad dotyczący okoliczności występowania objawów, chorób współistniejących, przyjmowanych leków i ich niedawnych modyfikacji, stylu życia oraz stosowania używek. Konieczne jest także dokładne badanie lekarskie. 

Ponadto istnieją testy zaprojektowane tak, by rozpoznać tego typu zaburzenia. 

Pierwszy z nich nosi nazwę testu aktywnej pionizacji. W jego przebiegu pacjenta układa się w pozycji leżącej. Przebywa on tak przez około 5 minut. W pozycji leżącej mierzy się pacjentowi ciśnienie. Następnie  podnosi się on do pozycji stojącej, w której pozostaje 3 minuty. W tym czasie dokonuje się pomiaru  ciśnienia w trybie ciągłym lub co 1 minutę. Test jest pozytywny i pozwala rozpoznać klasyczną postać hipotonii ortostatycznej, gdy ciśnienie skurczowe spadnie o minimum 20 mmHg, ciśnienie rozkurczowe obniży się o minimum 10 mmHg lub ciśnienie skurczowe będzie miało wartość poniżej 90 mmHg, a u pacjenta wystąpią objawy. 

Drugim testem pozwalającym na wykrycie zarówno postaci klasycznej, jak i opóźnionej jest próba ortostatyczna z testem pochyleniowym. Test ten składa się z trzech etapów: 

• W pierwszym pacjenta umieszcza się na specjalnym stole z podpórką pod stopy i układa w pozycji poziomej. Przebywa on w niej od 5 do 20 minut (dłuższy czas jest wymagany, jeśli zakłada się wkłucie obwodowe). Cały czas monitoruje się ciśnienie tętnicze i krzywą elektrokardiograficzną. 
• W drugim etapie, zwanym fazą bierną, pacjent wraz ze stołem, na którym leży, zostaje uniesiony do pozycji stojącej (nachylenie ok. 60-70 stopni). Przebywa tak od 20 do 45 minut, a wymienione wyżej funkcje życiowe są nadal ściśle monitorowane. 
• Etap trzeci, nazywany fazą czynną, jest przeprowadzany u pacjentów, u których nie zaobserwowano wystąpienia objawów w drugim etapie. Pacjent pozostaje w pozycji pionowej. Podaje się mu leki wpływające na aktywność układu krążenia i obserwuje reakcję organizmu, nadal monitorując EKG i ciśnienie tętnicze. Obserwacja pacjenta trwa od 15 do 20 minut. 

Test kończy się, gdy u pacjenta zaobserwuje się spadek ciśnienia lub spowolnienie akcji serca, wystąpią objawy podmiotowe bądź nastąpi zasłabnięcie/ omdlenie lub gdy zakończy się fazę czynną badania, nie obserwując patologicznych reakcji organizmu. Wyniki badania interpretuje się na podstawie zmian zaobserwowanych w jego trakcie. Pozwalają one na określenie typu zaburzeń występujących u pacjenta. 

Zakwalifikowanie pacjenta do wykonania któregokolwiek z badań zależy od decyzji lekarza, gdyż poza ustaleniem wskazań wymagana jest także ocena pacjenta pod kątem ewentualnych przeciwwskazań. 

Jakie leczenie stosuje się w hipotonii ortostatycznej? 

Leczenie stosowane w przypadku hipotonii ortostatycznej można podzielić na farmakologiczne i niefarmakologiczne. 

Do metod niefarmakologicznych należą: 

• unikanie sytuacji wywołujących hipotensję, na przykład stopniowe podnoszenie się z pozycji poziomej, unikanie długotrwałego stania; 
• regularna, umiarkowana aktywność fizyczna; 
• stosowanie pończoch uciskowych; 
• po konsultacji z lekarzem i wykluczeniu przeciwwskazań, takich jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca lub nerek, zwiększenie ilości przyjmowanych płynów do około 2,5 litra na dobę oraz większe spożycie soli kuchennej prowadzące do zwiększenie objętości wewnątrznaczyniowej. 

Metody farmakologiczne obejmują: 

• modyfikację obecnego leczenia hipotensyjnego i moczopędnego; 
• w razie konieczności intensywnego zwiększenia objętości wewnątrznaczyniowej stosowanie mineralokortykosteroidów; 
• stosowanie leków naczyniokurczących. 

Przeczytaj również:
Omdlenia odruchowe – przyczyny, rodzaje, diagnostyka