Wcześniactwo – jaki ma wpływ na rozwój mowy?

Prawidłowa ciąża trwa od 38 do 42 tygodni. Po 9. miesiącach życia płodowego w łonie matki znajduje się gotowe do życia na zewnątrz dziecko, którego organy wewnętrzne są już ukształtowane. Jeśli poród nastąpi wcześniej mówi się o wcześniactwie. Górną granicą wcześniactwa jest 37. tydzień ciąży. 

W zależności od tygodnia ciąży, w którym dziecko przyszło na świat, wyróżnia się: 

• wcześniactwo ekstremalnie skrajne: 23.-27. tydzień; 
• wcześniactwo bardzo przedwczesne: 28.-31. tydzień; 
• wcześniactwo umiarkowane: 32.-33. tydzień; 
• wcześniactwo miernie przedwczesne: 34.-36. tydzień. 

Innym podziałem wcześniaków jest branie pod uwagę ich wagi urodzeniowej – niskiej (waga niższa niż 2500 g), bardzo niskiej (waga poniżej 1500 g) i skrajnej (dziecko waży mniej niż 1000 g). Za granicę przeżycia wcześniaka uznaje się 24. tydzień życia płodowego. Jeśli dziecko przychodzi na świat z nierozwiniętymi narządami, jest ono niedojrzałe do życia poza łonem matki, co jest uznawane za patologię. Wcześniejsze przyjście na świat stanowi duże ryzyko późniejszych zaburzeń rozwojowych, w tym rozwoju mowy. Faktem jednak jest, że wiele wcześniaków (85%), mimo trudnych początków, rozwija się prawidłowo. 

Co może nieść ze sobą wcześniactwo? 

Dzieci urodzone przed 38. tygodniem ciąży są szczególnie narażone na zaburzenia dojrzewania mózgu i jego uszkodzenia, które mogą przejawiać się w bardzo zróżnicowany sposób. Dzieje się tak dlatego, że w czasie ciąży, zwłaszcza w jej drugiej połowie (w trzecim trymestrze), oprócz pojawiania się synaps, neuronów i ich migracji, następuje proces mielinizacji, a więc pokrycie aksonów osłonką tłuszczową, co jest niezbędne do prawidłowej pracy mózgu. W przypadku wcześniactwa proces ten odbywa się już poza środowiskiem wewnętrznym i rozwija się pod wpływem czynników zewnętrznych, które nie są fizjologiczne. Późniejszy rozwój wcześniaków może znacznie różnić się od rozwoju dzieci urodzonych o czasie. Wszystko jednak zależy od samego momentu przyjścia dziecka na świat, bowiem będą istniały znaczne różnice rozwojowe między wcześniakiem urodzonym w 36. tygodniu ciąży, a tym urodzonym w 27. tygodniu. Oceną stanu, w jakim dziecko przyszło na świat, jest wystawienie skali Apgar. 

Wcześniactwo a rozwój mowy 

Wcześniak przychodzi na świat z niedorozwiniętymi układami organizmu, tj. pokarmowym, mięśniowym, oddechowym itd., co może być przyczyną późniejszych zaburzeń z zakresu integracji sensorycznej, nieprawidłowym napięciem mięśniowym itp. Niektóre odruchy, z którymi maluch się rodzi, np. odruch ssania, rozwija się do 35. tygodnia życia płodowego. Oznacza to, że wcześniak może przyjść na świat z niewykształconymi odruchami, co wpłynie na jego połykanie, ssanie, pobieranie pokarmu, a więc fundamentalne funkcje potrzebne do prawidłowego rozwoju mowy. Ponadto w przypadku wcześniactwa mogą być nieukształtowane narządy artykulacyjne, co w późniejszym czasie również będzie skutkowało sposobem połykania, zaburzeniami mowy, nieprawidłowym torem oddychania. Dodatkowo nie do końca wykształcone narządy, np. słuchu czy wzroku mogą przyczyniać się do trudności szkolnych w czytaniu i pisaniu.  

Zaburzenia i nieprawidłowości mogące pojawić się u wcześniaka: 

• ORM – opóźniony rozwój mowy; 
• zaburzenia napięcia mięśniowego (obniżone lub zwiększone); 
• różne wady wymowy (dyslalia) – seplenienie, rotacyzm, mowa bezdźwięczna, gammacyzm, kappacyzm, betacyzm; 
• zaburzenia słuchu, najczęściej centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego; 
• problemy głosowe; 
• zaburzenia integracji sensorycznej, w tym zaburzenia czucia głębokiego; 
• nieprawidłowe oddychanie; 
• zaburzenia koncentracji uwagi; 
• zaburzenia rozumienia; 
• dysleksja; 
• nadpobudliwość; 
• zaburzenia emocjonalne. 

Rehabilitacja wcześniaka 

Dziecko urodzone przedwcześnie wymaga wprowadzenia nie tylko rehabilitacji, ale też stymulacji organizmu. Bardzo ważne jest podjęcie wczesnej interwencji logopedycznej, która początkowo może mieć formę np. masażu. Każdy plan terapeutyczny powinien być dostosowany indywidualnie do małego pacjenta, jego umiejętności i zaburzeń. Im wcześniejsza stymulacja, tym większe szanse na lepszy rozwój mowy.  

Stymulacja rozwoju mowy wcześniaków bazuje na: 

• usprawnianiu pracy narządów artykulacyjnych (ćwiczenia buzi i języka); 
• usprawnianiu funkcji oddechowych dziecka (ćwiczenia oddechowe); 
• usprawnianiu funkcji pokarmowych i sposobów spożywania pokarmu (poprzez np. odwrażliwianie, stymulację termiczną, ćwiczenia żucia, wprowadzanie stałych pokarmów wymagających gryzienia, wycofywanie odruchów ustno-twarzowych, które powinny już się zintegrować, trening picia); 
• ćwiczenia głosowe np. ćwiczenia modulacji głosu; 
• ćwiczenia słuchowe; 
• ćwiczenia rozumienia. 

Mózg jest plastycznym organem, zwłaszcza u dzieci, dlatego też wczesne uszkodzenia tkanki mózgowej i pojawienie się objawów nie oznacza, że tak już zostanie. Nawet uszkodzony mózg może się na nowo zaadoptować, wiele jednak zależy od wielkości uszkodzeń tkanki.  

Dziecko, które urodziło się za szybko, może rozwijać się nieharmonijnie lub przejawiać problemy rozwojowe. Dlatego też tak ważna jest wczesna ogólnie pojęta rehabilitacja, dzięki której dziecko będzie mieć zwiększone szanse, aby dorównać swoim rówieśnikom.

Przeczytaj również:
Retinopatia wcześniaków – przyczyny, objawy, rokowania i leczenie