Gammacyzm i kappacyzm – na czym polegają te wady wymowy?

Za wadę wymowy uznaje się pewne odstępstwo od ogólnych norm wymawianiowych, obejmujące konkretny język. Może przejawiać się to na kilka różnych sposobów, jako: 

• zaburzenia prozodii czyli właściwego brzmienia, dotyczącego akcentu (w języku polskim przypada na drugą sylabę od końca), iloczasu (długość trwania głoski), intonacji (melodyczność głosu, zabarwienie emocjonalne wypowiedzi); 
• zaburzenia artykulacji, powszechnie zwane też dyslalią, czyli wady wymowy, np. seplenienie, rotacyzm, gammacyzm, kappacyzm itd., 
• zaburzenia artykulacji i prozodii.

Za wadę wymowy nie uznaje się nieprawidłowości na tle rozwojowym, wynikającym z niedojrzałości aparatu mowy, np. dziecko zamiast sz wymawia s (dzieje się tak, ponieważ nie osiągnęło jeszcze wieku i dojrzałości artykulacyjnej, w której pojawia się prawidłowo wymawiana głoska sz). Ponadto wady wymowy nie obejmują mowy gwarowej i błędów wymawianiowych wynikających z niewiedzy lub nieprawidłowych przykładów. 

Czym jest gammacyzm i kappacyzm? 

Gammacyzm (z łac. gammacismus) jest rodzajem wady wymowy, który polega na nieprawidłowej realizacji głoski g, g’ (gi), zaś kappacyzm (z łac. kappacismus) polega na wadliwej wymowie głosek k, k’ (ki). Warto zaznaczyć, że realizacja obu zachodzi w tym samym miejscu, a głoski te różnią się od siebie tylko dźwięcznością (g jest dźwięczne, ponieważ w trakcie wymowy można wyczuć drganie strun głosowych, a głoska k jest bezdźwięczna – brak drgania). Nierzadko zdarzają się sytuacje, w których dziecko zamiast tych głosek realizuje głoskę t, d np. kotek – totet, itp.  

W logopedii wyróżnia się trzy formy wadliwej realizacji (tyczy się to wszystkich głosek w naszym języku): 

• gammacyzm właściwy – deformacja głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, co powoduje powstawanie dźwięku zbliżonego do g, g’, a więc bez dźwięcznego brzmienia; dzieje się tak, ponieważ struny głosowe blokują przepływ powietrza, co niweluje dźwięczność, a więc g brzmi jak k; 
• paragammacyzm – głoski g, g’ są zastępowane innymi, najczęściej wspomnianymi już t, d, t’, d’, a także głoską h. Substytucja (zamiana) głosek jest normą w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka, ale warto wiedzieć, że jeśli taki stan będzie się utrzymywać do 5-6 roku życia to jest już uznawany za wadę wymowy i wymaga konsultacji oraz terapii logopedycznej; 
• mogigammacyzm – opuszczanie głosek w wymowie, brak ich realizacji np. garnek – arnek, itd. 

Analogicznie do wymienionych wad wymowy występuje kappacyzm właściwy, parakappacyzm i mogikappacyzm. 

Jakie są przyczyny kappacyzmu i gammacyzmu? 

• Niska sprawność ruchowa języka (a więc trudności w wykonywaniu ćwiczeń artykulacyjnych, brak precyzyjnych ruchów i tempa wykonywania ćwiczeń, słaba koordynacja ruchów języka); 
• Nieprawidłowa praca języka, zwłaszcza jego tylnej części, która jest składową do realizacji głosek tylnojęzykowych, jakimi są k i g; często zamiast wysklepiania się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim pojawia się inna samogłoska, a zwarcie krtaniowe zostaje przesunięte na przód jamy ustnej; 
• Wady narządu słuchu; 
• Nieprawidłowa kontrola słuchowa; 
• Wady w budowie aparatu artykulacyjnego; 
• Niekorzystne warunki nabywania mowy przez dziecko (w tym nieprawidłowe wzorce mowy oraz brak stymulacji do rozwoju mowy dziecka); 
• Podniebienie gotyckie (zbyt wysoko wysklepione); 
• Skrócone wędzidełko podjęzykowe (ankyloglosja); 
• Przerośnięty trzeci migdał; 
• Nieprawidłowe napięcie mięśniowe. 

Terapia gammacyzmu i kappacyzmu 

Jeżeli po wizycie u logopedy zapadnie diagnoza gammacyzmu i/lub kappacyzmu terapeuta będzie przede wszystkim szukał przyczyny takiego stanu rzeczy. Taka diagnoza wymaga niezwłocznej terapii logopedycznej, ponieważ wada nie zniknie „z wiekiem”, wręcz przeciwnie – tylko się utrwali.  

Do najczęstszych ćwiczeń w terapii gammacyzmu i kappacyzmu zaliczamy te bazujące na przesuwaniu masy języka w głąb jamy ustnej oraz uniesieniu jej do podniebienia miękkiego. Początkowo dziecko będzie uczyło się wymawiania zaburzonych głosek w tzw. izolacji, czyli samej wymowy g, k, następnie w sylabach (połączenie z samogłoskami), pojedynczych wyrazach, zestawieniach dwuwyrazowych, aż w końcu w pełnych zdaniach. Zwieńczeniem terapii jest opanowanie wymowy zaburzonych głosek w mowie spontanicznej. 

Ćwiczenia z dzieckiem w domu 

Terapia logopedyczna to nie tylko praca logopedy z dzieckiem, ale również pełne zaangażowanie rodzica w ćwiczenia w domowym zaciszu. Chcąc wspomóc swoją pociechę, możesz wykonywać z nią proste ćwiczenia artykulacyjne, takie jak: 

• dotykanie językiem różnych punktów na podniebieniu (możesz te miejsca posmarować czymś słodkim, np. miodem); 
• liczenie dolnych zębów (dotykanie językiem każdego zęba u dołu) – spowoduje to samoistne cofanie się masy języka; 
• oblizywanie zębów; 
• dotykanie językiem kącików ust; 
• wymiatanie „śmieci” z dna jamy ustnej. 

Ponadto warto ćwiczyć z dzieckiem różnicowanie słuchowe, a więc rozróżnianie dźwięku k, g. 

Kappacyzm i gammacyzm to wady wymowy, które występują dość często u dzieci, jednak prawidłowa i skuteczna terapia logopedyczna szybko przyniesie oczekiwane skutki.

Przeczytaj również:
Wpływ wyrażeń dźwiękonaśladowczych na rozwój mowy dziecka