Wielomocz (poliuria) – przyczyny, objawy, leczenie

Wielomocz – co to jest?

Wielomocz (poliuria) to utrzymujące się w czasie wydalanie moczu powyżej 2500 ml na dobę [1]. U osób zdrowych w sytuacji przyjmowania zwiększonej ilości płynów mogą występować mikcje w zwiększonej ilości i częstotliwości – jest to wówczas prawidłowe zjawisko, gdyż objętość wydalanego moczu w warunkach fizjologicznych zależy od objętości przyjmowanych płynów.  

Wyjątkiem jest polidypsja psychogenna, czyli zwiększone przyjmowanie płynów na tle zaburzeń psychicznych, wymagające odpowiedniej diagnostyki i leczenia.

Wielomocz sam w sobie nie jest chorobą, lecz jej objawem. Wynika najczęściej z upośledzenia czynności nerek w zakresie utrzymywania wody, rzadziej ze wspomnianego wyżej zwiększonego pragnienia w zaburzeniach psychicznych.

Poliurii towarzyszy wtórna do zwiększonej utraty wody polidypsja, czyli wzrost objętości przyjmowanych płynów, który ma na celu wyrównanie strat. 

Wielomocz – najczęstsze przyczyny oraz ich diagnostyka i leczenie

Moczówka prosta centralna

Moczówka prosta centralna to choroba spowodowana niedoborem hormonu – wazopresyny, czyli hormonu antydiuretycznego. Hormon ten jest wytwarzany w podwzgórzu, skąd jest transportowany do tylnego płata przysadki, magazynowany i uwalniany do krwiobiegu. Do jego głównych funkcji należy zmniejszanie wydalania wody poprzez nasilenie jej wchłaniania zwrotnego w nerkach. Wpływa również na układ naczyniowy, gospodarkę elektrolitową i inne [2]. 

Niedobór wazopresyny może być wynikiem uszkodzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej przez guzy, choroby zapalne, urazy czy promieniowanie. Może powstać też w wyniku wady genetycznej komórek wytwarzających hormon lub reakcji autoimmunologicznej skierowanej przeciwko nim [3]. 

Wskutek niedoboru hormonu antydiuretycznego dochodzi do znacznego zwiększenia objętości wydalanego moczu – powyżej 4 litrów na dobę, z wtórnym zwiększeniem pragnienia. Chory wielokrotnie przerywa sen w celu oddania moczu i przyjęcia płynów [3]. 

W diagnostyce ocenia się gęstość moczu (w moczówce prostej jest ona niska), wykonuje test oceniający zdolność do zagęszczania moczu i reakcję na analog wazopresyny (w moczówce prostej centralnej nerki reagują na nią jak na hormon i zagęszczają mocz). Przeprowadza się również badania obrazowe, np. MRI mózgowia, poszukując przyczyny choroby. 

W leczeniu stosuje się analog wazopresyny – desmopresynę w formie podjęzykowej lub donosowej [3]. 

Moczówka prosta nerkowa

Moczówka prosta nerkowa wynika z nieprawidłowej reakcji cewek nerkowych na działanie hormonu antydiuretycznego. Przyczyną postaci wrodzonych choroby mogą być mutacje genów kodujących receptory wazopresyny lub kanały wodne biorące udział w zwrotnym wchłanianiu wody w nerkach. Postaci wtórne są wynikiem innych chorób lub zaburzeń. Występują w chorobach nerek (zapaleniach, chorobach cewek nerkowych) oraz chorobach układowych zajmujących ten narząd, np. amyloidoza, szpiczak plazmocytowy czy zespół Sjögrena. Mogą wynikać również ze zmniejszenia wrażliwości receptora wazopresyny na hormon, która pojawia się w warunkach zburzeń elektrolitowych, takich jak hiperkalcemia i hipokaliemia, a także w wyniku działania niektórych leków, np. litu. 

Objawy zależą od nasilenia upośledzenia reakcji nerek na wazopresynę – w postaciach wrodzonych zwykle jest ono całkowite, a we wtórnych najczęściej częściowe. Obserwuje się wielomocz i wtórną polidypsję. 

W różnicowaniu z moczówką centralną zastosowanie znajduje test z desmopresyną, która w moczówce nerkowej nie powoduje istotnej reakcji. 

W leczeniu postaci wtórnych najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej. W postaciach wrodzonych stosuje się leki ułatwiające utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej, np. amiloryd i hydrochlorotiazyd [4]. 

Cukrzyca

W przypadku cukrzycy wielomocz występuje wskutek diurezy osmotycznej. Podwyższone stężenie glukozy w moczu powoduje zwiększone „ściąganie” do niego wody i tym samym zwiększenie objętości wydalanych płynów. Diagnostyka obejmuje oznaczenie stężenia glukozy we krwi i moczu oraz ewentualnie inne badania potrzebne do rozpoznania cukrzycy. Leczenie polega na terapii choroby podstawowej i jej dobrej kontroli [5]. 

Polidypsja psychogenna i inne przyczyny wielomoczu

Polidypsja psychogenna polega na utrzymującym się nieprawidłowo zwiększonym przyjmowaniu płynów w wyniku zaburzeń psychicznych, co skutkuje wielomoczem. Chory wymaga diagnostyki psychiatrycznej i odpowiedniego leczenia. 

Poliuria występuje również w innych zaburzeniach i chorobach, m.in. w fazie wielomoczu ostrej niewydolności nerek, przewlekłej chorobie nerek, zaburzeniach gospodarki sodowej czy u niektórych osób nadużywających alkohol. 

Przeczytaj również:
Badanie ogólne moczu – o czym mówią jego wyniki?