Badanie ogólne moczu – o czym mówią jego wyniki?

W jaki sposób pobiera się mocz do badania? 

Pacjenci ambulatoryjni najczęściej proszeni są o oddanie próbki moczu do specjalnego jednorazowego pojemnika, zwykłego lub próżniowego. Pojemniki można kupić w każdej aptece lub rejestracji w przychodni. Ich cena to ok. 1-2 zł. Jeśli zlecony jest posiew moczu, pojemnik powinien być jałowy.

Mocz do badania należy pobrać na czczo, po nocy, z tzw. środkowego strumienia – zapobiega to zanieczyszczeniu próbki drobnoustrojami i komórkami nabłonka z cewki moczowej. Kobiety dodatkowo powinny wykonać toaletę krocza i rozchylić wargi sromowe. Pierwszą niewielką porcję moczu należy oddać do toalety, następnie, nie przerywając mikcji, oddać strumień „środkowy” do pojemnika, po czym końcową porcję moczu znów oddać do toalety.  

Kobiety nie powinny badać moczu w trakcie krwawienia miesięcznego (oraz 3 dni przed i 3 dni po). Istnieje wówczas duże prawdopodobieństwo zanieczyszczenia próbki krwią.  

Próbka moczu powinna być poddana badaniu nie później niż ok. 2-3 godziny po pobraniu. 

W jaki sposób oceniane jest badanie ogólne moczu? 

Badanie fizyczne 

W badaniu fizycznym ocenia się zabarwienie, przejrzystość, zapach i ciężar właściwy moczu. Prawidłowy mocz jest koloru słomkowożółtego, jest przejrzysty i ma zapach amoniaku. Prawidłowe wartości ciężaru właściwego moczu mieszczą się między 1,003 a 1,035 g/l.  

Odchylenia we właściwościach fizykalnych mogą być spowodowane: 

• barwa: jeśli inne zabarwienie nie jest spowodowane przyjętym posiłkiem (buraki, sztuczne barwniki) lub lekami (ryfampicyna), jest to oznaka patologii, np. odwodnienia, zakażenia, krwawienia; 
• przejrzystość: zmętnienie może być spowodowane zakażeniem lub obecnością białka w moczu; 
• zapach: przyjęte posiłki zmieniają zapach moczu (np. szparagi, kawa). Charakterystyczny jest tzw. mysi zapach moczu u niemowląt, sugerujący fenyloketonurię; 
• ciężar właściwy: zależy od zagęszczenia moczu; odchylenia mogą być spowodowane odwodnieniem lub obecnością np. glukozy, białka, środków kontrastujących. 

Badanie chemiczne 

Badanie chemiczne moczu  może być wykonane za pomocą testów paskowych. Prawidłowe wartości uzyskane w testach paskowych to: 

• lekko kwaśny odczyn pH, czyli wartości 6,0-6,2 (zasadowy odczyn moczu może być spowodowany dietą wegetariańską); 
• brak obecności w moczu białka, glukozy, ciał ketonowych, bilirubiny, erytrocytów, azotynów i esterazy leukocytów. Odchylenia w tych wartościach mogą sugerować stany chorobowe, np. białkomocz (białko), cukrzycę (glukoza), kwasicę ketonową (związki ketonowe), żółtaczkę (bilirubina) czy zakażenia (esteraza leukocytów, azotyny). 

Mikroskopowa ocena osadu moczu  

Ostatnią składową badania ogólnego moczu jest mikroskopowa ocena osadu moczu. Na podstawie tego badania można wstępnie rozpoznać niektóre choroby nerek. Ocenie podlegają elementy morfotyczne i inne składniki moczu.  

W osadzie moczu: 

• nie powinny znajdować się więcej niż 2 erytrocyty w polu widzenia – większa liczba sugeruje krwinkomocz lub krwiomocz, 
• liczba leukocytów nie powinna przekraczać 1-3 w polu widzenia – ich zwiększona liczba może oznaczać zakażenie dróg moczowych, 
• obecność jakiejkolwiek liczby bakterii jest patologią i u objawowych pacjentów może oznaczać zakażenie układu moczowego. Jednak często obecność bakterii związana jest z zanieczyszczeniem próbki – dokładna ocena jakościowa i ilościowa bakteriomoczu wykonywana jest podczas posiewu moczu.  
• nabłonki płaskie w liczbie >5 mogą świadczyć o zakażeniu dróg moczowych, 
• obecność wałeczków może sugerować różnego typu nefropatie.  

Ile kosztuje badanie ogólne moczu? 

Cena badania wykonanego prywatnie to ok. 7-10 zł w zależności od laboratorium. Badanie zlecone podczas wizyty lekarskiej na NFZ jest nieodpłatne.  

Źródła: 

• Solnica B,. Tabela 27.3-1. Badanie ogólne moczu. W: Badania laboratoryjne. Interna Szczeklika 2020. Kraków, Medycyna Praktyczna; 2020. 
• Wańkowicz Z., Badania laboratoryjne w chorobach nerek. W: Myśliwiec M,. Choroby nerek. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2008.